مقدمه :
مقوله تربیت از ابتداییترین و اساسیترین نیازهای زندگی بشریاست و نه تنها تربیت لازمه جدایی ناپذیر زندگی که متن آن بوده وبلکه زندگی ، از گهواره تا گورش جلوهای از آن است . انسان تنهادر پرتو تربیت صحیح است که بهعنوان موجودی هدفمند و اندیشه ورزبه اهداف وآرمانهای خود دستیازیده و قله رفیع سعادت مطلوبخویش را فتح مینماید ; از این رهگذر برای انسان مسلمان تربیتاسلامی ضرورتی مضاعف دارد زیرا انسانی که گردنبند مروارید دانهدین و بندگی خالق متعال رابر گردن آویخته جز در پرتو تربیتصحیح اسلامی به مدال افتخار عبودیت و تسلیم نائل نمی آید ، ازسویی دیگر چنین انسان مسلمانی برای پیمودن راه سعادت و بندگیاحتیاج به الگوهای مطمئن عملی دارد تا با نصبالعین قراردادندیدگاههاو سیره عملی آنان ، هم راه صحیح بندگی و سعادت رابپیماید و هم در این وادی سریعتر گام نهد و سریعتر به مقصدنایل آید ، از این رو معصومین (علیهم السلام) که از گوهر عصمتو مصونیت از خطا و اشتباه برخوردارند . بهترین و مطمئنترینالگوهای تربیتی بوده و ارائه دیدگاههاو کشف و عرضه سیره تربیتیآنان یک ضرورت انکارناپذیر برای پویندگان عرصه تعلیم و تربیتاسلامی است و در این میان ، ارائه دیدگاههاو سیره تربیتی امامعلی (ع) که خود «اب الائمه» و سرسلسله جانشینان بهحق نبویو سرآغاز تجلیگاه امامت معصومین (علیهم السلام) و نخستینتشکیل دهنده حکومت اسلامی علوی است . بر ضرورت این کار میافزاید
مبحثاول : اهمیت تربیت فرزندان و ضرورت تسریع در آن و هدفنهایی از آن :
الف) اهمیت تربیت فرزندان :
تربیت از حیاتی ترین ابعاد زندگی انسان است و در پرتو آن ،انسان به سعادت مطلوب نائل میآید . بزرگ مربی اسلام ، علی (ع)در سخنان دربار خود بارهاوبارها از این امر مهم پرده برداشته وآثار و نتائج مثبت تربیت فرزند و پیامدهای منفی بیتوجهی به آنرا بیان داشتهاند . اما پیش از بیان دیدگاههای حضرت در اینزمینه ، مناسب است نوع نگرش و برداشت آن حضرت را از فرزندارائه نمائیم . بر خلاف برداشت و نگرش برخی افراد که از فرزندبیشتر به عنوان ابزاری برای پاسخگویی به نیاز عاطفی والدین ونیز عضوی برای تامین و خدمتبه خانواده و مایه فخر و مباهاتوالدین نگریسته میشود ، امام علی (ع) به فرزند بسی فراتر ازاین نگریسته و آن را عطیهای الهی بر شمردهاند که در پرتو توجهو تربیت والدین به رشد کافی رسیده و در پی نیکوکاری و احسان بهوالدین بر میآید . در نهجالبلاغه آمده است که : «در حضور امامعلی (ع) مردی به دیگری تولد پسرش را این چنین تبریک گفت : «گوارایتباد رزمجویی سوارکار !» آن حضرت از نوع تبریک گفتناو نهی نمود و تبریک گفتنی این چنین رابه او توصیه نمود : «امید که بخشندهاش را سپاسگزار باشی و این عطیه الهی مبارکتباد، او به رشد دلپذیر برسد و تونیز ازنیکی و خیرش بهرهمند شوی .
» (1) پس از آن که از نگرش علی (ع) نسبتبه فرزند آگاهشدیم ، اینک به آثار و نتایج تربیت فرزند از دیدگاه آن حضرتاشاره میکنیم ; آن حضرت درسخنی کوتاه و در عین حال عمیق و ظریف، تربیت و ادبآموزی را میراثی بی مانند تلقی نمودهاند . معمولابا در گذشت انسان ، نگهبان میزان و مقدار میراث به ارث گذاشتهاو معطوف است و چنانچه فردی متمول و ثروتمند باشد ، اقلامی ازمیراث همانند زمین ، خانه و ماشین در نظر کوته نظران ، بزرگ ومهم جلوه مینماید اما از دیدگاه امام مربیان ، علی (ع) ،میراثی به مانند ادب و تربیت وجود ندارد «لامیراث کالادب» (2) و هرگز املاک و داراییهای باقیمانده مادی ، قابل مقایسه بامیراث گرانبهای ادب و تربیت صحیح برای فرزندان نیست . واز اینروست که در سخنی دیگر ، آنحضرت فرمود : «گرانبهاترین چیزی کهپدران برای فرزندانشان به ارث میگذارند ، ادب است .» (3) علی (ع) ثمره و محصول تربیت صحیح را پرورش فرزند صالح وپیامد بیتوجهی به امر خطیر تربیت را «رشد یافتن فرزند ناصالح» برشمرده و برای هریک از این دو ، آثار و نتائج مثبت و منفیبیان نمودهاند . از دیدگاه آن حضرت فرزند صالح مایه انس وآرامش والدین است لذا میفرماید : «انس و آرامش در سه چیز است: همسری که با شوهرش توافق داشته باشد ، فرزندی که صالح باشد وبرادری که موافق و هم راءی انسان باشد .» (4) همچنین درسخن دیگری فرزند صالح را نیکوترین یادگار و بلکه مساوی با همهیادگارهای باقیمانده از والدین ، معرفی مینماید : «الولدالصالح احد الذکرین» مرحوم خوانساری در ترجمه و شرح خود بر«غررالحکم و دررالکلم» ذیل این حدیث میگوید : «فرزندصالح نیکوتر دو یاد است ; یعنی اسباب یاد کسی به نیکویی دوتاست: یکی فرزند صالح که از او بماند و دیگری سایر اسباب او .
فرزند صالح نیکوتر از همه آنهاستیا اینکه فرزند صالح را با هرسببی بسنجند ، از آن سبب نیکوتر است» (5) از سویی دیگر آن حضرت آثار سو و پیامدهای منفی پرورش فرزندناصالح را مورد توجه قرار داده و همه رهروانصدیق خود را از بیتوجهی به تربیت صحیح فرزندان برحذر داشتهاست . ایشان در سخنی فرزند ناصالح را مایه نابودی شرف و بلندیمرتبه پدران خود و عیبناک کننده پیشینیان خود معرفی مینماید . (6) و در کلامی دیگر از فرزند ناصالح به آلوده کنندهپیشینیانخود و فاسد کننده اولاد و بازماندگان یاد میکنند . (7) همچنیندر سخنی دیگر او را مایه محنت و شومی دانسته (8) و در بیانیبلیغ ، فرزند ناخلف را شدیدترین مصیبتها معرفی نمودهاند (9) . فرزند ناصالح نه تنها خویشتن خود را گم نموده و گوهر بندگی وانسانیتخویش را از دست میدهد ، که گاهی ممکن است پدر صالح وشایسته را به انسانی ناصالح مبدل گرداند ; علی (ع) دربارهزبیر فرمود : «پیوسته زبیر مردی از ما اهلبیت (علیهم السلام) بود تا اینکه فرزند شوم و ناخلف او عبدالله بزرگ شد (و اورا از ما جدا کرد .» (10)
ب) ضرورت تسریع در تربیت فرزندان از دیدگاه امام علی (ع):
برای موجوداتی که در طریق تغییر ، تحول ، رشد و تکامل هستندمعمولا موسم مناسبی وجود دارد که در آن به بهترین و مناسبترینرشد خود میرسند و آثار مورد انتظار از آنها تجلی مییابد ، گلهادر موسم بهار میرویند ، چشمه ها در فصل زمستان جاری میشوند .
ابرها در زمستان بارور می گردند و قطرات بارانش میهمان زمینمیگردند و . . . تربیت فرزند نیز موسم مناسب خود را دارد که درآن بهتر و آسانتر به بار مینشیند . موسم مناسب تربیت ، دراوایل زندگی یعنی دوره کودکی ، نوجوانی و عنفوان جوانی است ،آنگاه که فرزند هنوز قلبی آسمانی و بیآلایش دارد ، آنگاه کههنوز هواهای نفسانی و خواهشهای غیر انسانی به سرزمین وجود اوهجمه نیاورده ، آنگاه که هنوز پلیدیها و زنگارها میهمانناخواسته دل او نگشته و کشتزار دل او آماده پذیرش هر بذری است. از سوی دیگر والدین به عنوان مهمترین مربیان فرزندان خود نیزهمیشه فرصت و حوصله تربیت که امری ظریف و در عین حال پیچیدهاست . را ندارند زیرا آنگاه که بهار عمر والدین به روزهای آخررسید و ضعف و سستی بر آنان مستولی گشت و حافظهشان چونان جسمشانبه ضعف و نقصان گرائید توان تربیت و راهنمایی مفید رانداشته واز ایفای نقش مربیگری برای فرزندان عاجز میگردند . علی (ع)مربی بزرگ بشریت در منشور تربیتی خود به امام حسن مجتبی (ع)در به این نکته مهم و ظریف توجه نموده و دیدگاه تربیتیگرانسنگی ارائه نموده است ; آن حضرت فرمودهاند : «فرزنددلبندم ! چون دیدم سالیانی راپشتسر نهاده و به سستی درافتادهام ، بدین وصیتبرای تو مبادرت نمودهام و خصلتهایی رادرآن بر شمردم پیش از آنکه مرگ بشتابد و مرا دریابد و آنچه دراندیشه دارم به تو ناگفته ماند یا اندیشهام همچون تنم نقصانبهم رساند یا پیش از نصیحت من پارهای خواهشهای نفسانی بر توغالب گردد یا فریبندگیهای دنیا تو را بفریبد و همچون شتریگریزان و نافرمان باشی . و بهدرستی که دل جوان همچون زمینناکشته است ، هرچه درآن افکنند ، بپذیرد . پس به ادب آموختنتپرداختم پیش از آنکه دلتسختشود و خردت هوایی دیگر گیرد . . .» (11) و در قسمت دیگر آن ، میفرماید : «. . . چون به کارتو چونان پدری مهربان عنایت داشتم و بر ادب آموختنت همت گماشتم، چناندیدم که این عنایت در عنفوان جوانیات به کار رود و دربهار زندگانی کهنیتی پاک داری و نفسی صاف و بیآلایش ...» (12)
ج) هدف نهایی از تربیت فرزند :
در نظام تربیتی اسلام بحث اهداف از کلیدیترین مباحثبوده وجایگاه مهمی در آن دارد چرا که بدون داشتن هدف و تعیین آن ،امکان برنامه ریزی و نیز ارزیابی فعالیتهای تربیتی به آسانیممکن نیست . در تربیت فرزندان آن هم در جامعه اسلامی ، داشتنهدفهای الهی بسی مهم و تعیین کننده است .
اکنون سوال این است که در نظام تربیتی اسلام هدف از تربیت چهباید باشد ؟ آیا هدف صرفا تولید نسل و افزودن بر اعضای جامعهاست ؟ آیا هدف صرفا پرورش فرزند سالم است ؟ آیا هدف تربیتنیروی انسانی برای تداوم جامعه اسلامی و به انجام رسانیدن امورآن است ؟ و یا اینکه علاوه بر اینها ، اهداف مهمتر و مقدستریوجود دارد ؟ و بالاخره از دیدگاه بزرگ مربی اسلام ، علی (ع)هدف از داشتن فرزند و تربیت آن چیست ؟
بانگاهی به دیدگاهها و سیره تربیتی علی (ع) آشکار میشود کهدر نظام تربیت اسلامی هدف نهایی از تربیت ، رسیدن فرزند به مقاماطاعت وعبودیت الهی است ، هدف نهایی ، تربیت انسانی است کهمطیع پروردگار و تسلیم درآستان او باشد . امیرمومنان علی (ع)درضمن حدیثی پیش از تولد فرزند ، هدف نهایی از تربیت را بهطورغیر مستقیم بیان نموده و بهراستی آن حضرت در سفره تربیتی خویشبدین هدف تحقق بخشیده و فرزندان خود را با توجه به آن ، تربیتنمودهاند . مرحوم ابنشهرآشوب به سند خود از آن حضرت نقل میکندکه فرمود : «من از خداوند خویش طلب فرزندان زیبا چهره ونیکوقامت ننمودهام ، بلکه از پروردگارم خواستهام تا فرزندانممطیع او باشند و از او بترسند تا اینکه وقتی با این صفات بهآنها نظر افکنم مایه چشم روشنی من باشند .» (13)
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 27 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دانلود مقاله تربیت فرزند از نظر امام علی
