این مقاله دارای تصویر و نمودار است که در سایت قابل نمایش نیست
1.1. تحولات جمعیت
الف) کل منطقه
منطقه 12 با حدود 1357 هکتار وسعت ، در مرکز تاریخی شهر تهران ، در سال 1357 دارای جمعیتی معادل 189625 نفر بوده است . علی رغم برخورداری از ویژگی هایی چون قدمت و ارزش تاریخی ، واقع شدن در مرکزثقل ارتباطات درون شهری و در برگرفتن قلب تجارت شهر یعنی بازار قدیم تهران ، تحولات جمعیتی آن هماهنگ با تحولات شهر تهران و کشور نبوده است.
این منطقه تاریخی طی 20 سال اخیر روند جمعیت گریزی مداوم ، خروج ساکنان قدیمی و خانوارهای متعارف و ورود مهاجران تهیدست در جستجوی کار را شاهد بوده است ، تا حدی که جمعیت منطقه از 301701 نفر در سال 1359 تا آخرین سرشماری در سال 1357 ، با نرخ رشد 86/2- درصد درسال کاهش یافته است ( جدول1 و نمودار 1).
جدول 1: جمعیت و تغییرات آن طی سال های 75- 1359 در منطقه 12
جمعیت سال 1359 جمعیت سال 1365 جمعیت سال1375 رشد
65-1359 رشد
75-1365 رشد
75-1359
301701 230657 189625 38/4- 94/1- 86/2-
نمودار 1: مقایسه جمعیت منطقه 12 تهران در 3 مقطع زمانی:
1359 ، 1365، 1375
این گریز پر شتاب جمعیت در حالی رخ داده که شهر تهران با نرخ رشد سالانه 36/1 در صد دائماً بر جمعیت خود افزوده است . در جدول شماره (2) و نمودارهای (2) و (3) تغییرات جمعیت منطقه 12 و شهر تهران ، طی دوره زمانی 75- 1359 ، و سهم جمعیت منطقه از کل شهر مقایسه شده .
جدول 2: مقایسه جمعیت و تغییرات آن طی سال های 75-1359 در شهر تهران و منطقه 12
محدوده مکانی جمعیت سال 1359 جمعیت سال 1365 جمعیت سال 1375 رشد
65-1359 رشد
75-1365 رشد
75-1359 نسبت غییر
75-1359
شهر تهران 5444123 6042584 6758845 75/1 13/1 36/1 2/1
منطقه 12 301701 230657 189625 38/4- 94/1- 86/2- 61/0
سهم منطقه 12 از کل شهر 5/5 8/3 8/2 98/5- 3- 13/4- -
نمودار 2: مقایسه تغییرات جمعیت تهران و منطقه 12 طی سال های 75-1359
همانگونه که در جدول (2) ملاحظه می شود، سهم جمعیت منطقه از شهر تهران از 5/5 درصد در سال 1359 به 8/3 و 8/2 درصد در سالهای 1365 و 1375 کاهش یافته است. البته شتاب این کاهش در دوره 65-1359 به مراتب بیشتر از دهه بعدی است. در واقع ، علی رغم بالا بودن نرخ رشد طبیعی شهر تهران در فاصله 1359 تا 1365 ، منطقه 12، 5/23 درصد از جمعیت خود را در فاصله 6 ساله 65- 1359 بیرون رانده است. توجه به این نکته حائز اهمیت است که به بویژه در فاصله زمانی مورد بحث کل کشور با رشد شتابان جمعیت و نرخهای بالای موالید و باروری روبرو بوده است و جمعیت منطقه 12 تهران به دلیل داشتن برخی شاخص های فرهنگی نظیر پایین بودن سطح سواد زنان ، نرخ پایین اشتغال و فعالیت زنان و نظایر آن که در همین گزارش مورد بحث قرار خواهند گرفت ، در حد بالای رشد طبیعی شهر تهران قرار داشته است و به همین دلیل کاهش 23 درصد از جمعیت منطقه در سال 1359 دال بر خروج شمار بسیار بیشتری از جمعیت طی این دوره بوده است.
نمودار 3: سهم جمعیت منطقه 12 از شهر تهران
در مقاطع زمانی 1359و 1365 و 1375
چنانچه نرخ رشد سالانه جمعیت شهر تهران طی دوره 16 ساله 75- 1359 یعنی 36/1 درصد را بر جمعیت پایه منطقه 12 در سال 1359 اعمال کنیم ، یعنی فرض کنیم که این منطقه نیز از رشدی هماهنگ با میانگین رشد شهر تهران برخوردار بوده است به عدد 374492 نفر دست خواهیم یافت که تقریباً دو برابر جمعیت سال 1375 منطقه 12 است . به همین دلیل کاهش 23 درصد از جمعیت منطقه نسبت به سال 1359 معرف گریز شمار بسیار بیشتری از جمعیت طی این دوره بوده است.
نمودار 4: مقایسه تغییرات رشد جمعیت
طی سال های 75- 1359 در شهر تهران و منطقه 12
در واقع ، در حالی که نرخ رشد جمعیت شهر تهران در دوره 65- 1359 برابر با 75/1 و نرخ رشد جمعیت کل کشور برابر با 9/3 درصد در سال بوده است که از آن به عنوان نرخ رشد بی سابقه در تاریخ تحولات جمعیتی کشور یاد می شود ، اما منطقه 12 با رشد منفی 38/4- درصد در سال شاهد گریز شتابان جمعیت از خود بوده است.
1.1. تحولات بعد خانواده و ساختار سنی – جنسی
الف) بعد خانوار
در منطقه 12 تهران ، در سال 1359 ، 79953 خانوار زندگی می کرده اند و میانگین بعد خانوار در این مقطع برابر با 77/3 بوده است . علی رغم کاهش جمعیت منطقه و کاهش شمار خانوار در مقطع 1365 به 57931 خانوار بعد خانوار در این سال به 98/3 افزایش یافته است . این در حالی است که میانگین بعد خانوار در کل کشور در فاصله 1355 تا 1365 از 5 به 1/5 و در نقاط روستایی از 2/5 به 4/5 افزایش یافته ، اما در منطقه شهری این شاخص تغییری نکرده و برابر با 8/4 بوده است . به این ترتیب افزایش بعد خانوار منطقه 12 بیانگر مشابه بودن تغییرات رشد طبیعی منطقه با مناطق روستایی کشور و در واقع متأثر از بالا بودن شمار موالید طی سالهای 1359 تا 1364 است . اما این مسئله که بعد خانوار منطقه همواره از میانگین نقاط شهری کشور پایین تر بوده است ، عمدتاً به دلیل وجود خانوارهای مهاجر یک یا دو نفره است که به طور موقت و به منظور کار و فعالیت وارد منطقه شده اند . همین عامل و خروج خانوارهای معمولی از منطقه موجب کاهش شاخص به 9/3 در سال 1375 شده است. جدول (7) بعد خانوار منطقه و نقاط شهری کشور را در سه مقطع زمانی ارائه می دهد:
جدول 7: تعداد جمعیت و خانوار طی سال های 75- 1359 در منطقه 12 شهر تهران
سال جمعیت خانوار بعد خانوار بعد خانوار نقاط شهری کل کشور
1359 301701 79953 77/3 8/4
1365 230657 57931 98/3 8/4
1375 189625 48600 9/3 6/4
همچنین بررسی توزیع خانوارهای معمولی منطقه بر حسب تعداد افراد بیانگر آن است که سهم خانوارهای یک و دو نفره در منطقه 12 از سهم این نوع خانوارها در کل شهر تهران بیشتر است . نمودار (13) این مقایسه را نشان می دهد.
نمودار 13: مقایسه توزیع درصد خانوارها در منطقه 12 و شهر تهران بر حسب
تعداد افراد خانوار در سال 1357
ملاحظه می شود که به جز خانوارهای یک و دو نفره ، خانوارهای با جمعیت 8 نفر و بیشتر منطقه نیز اندکی از نسبت مشابه در کل تهران بیشتر است . این دسته از خانوارها عمدتاً جمع کارگران مهاجری هستند که در یک جا و به صورت گروهی زندگی می کنند . در مجموع 9/2 درصد از کل خانوارهای تهران در منطقه 12 سکونت دارند اما سهم خانوارهای تک نفره و دو نفره منطقه به ترتیب 8/4درصد و 3/3 درصد از کل خانوارهای مشابه در شهر تهران است( جدول 8 و نمودار 14)
جدول 8 : تعداد و توزیع درصد خانوارهای معمولی بر حسب تعداد افراد در منطقه 12
جمع 1 نفر 2نفر 3نفر 4نفر 5نفر 6نفر 7نفر 8نفر 9نفر 10 نفر و بیشتر
تعداد 48579 4725 7471 9599 10748 7481 4479 2363 963 432 317
درصد 100 73/9 4/15 8/19 12/22 4/15 22/9 86/4 98/1 89/0 65/0
سهم از کل خانوارهای مشابه در تهران 93/2 78/4 25/3 86/2 612/2 6/2 76/2 94/2 03/3 22/3 56/3
نمودار 14: سهم خانوارهای منطقه 12 از کل خانوارهای مشابه در شهر تهران
بر حسب تعداد افراد خانوار
ب) ساخت جنسی جمعیت
نسبت جنسی جمعیت منطقه 12 در سه مقطع مورد مطالعه به ترتیب 3/106، 2/109 و 8/106 بوده است که طبق جدول زیر در هر سه مقطع از همین نسبت در کل کشور بیشتر بوده است. این امر نیز مؤید سکونت شماری از مهاجران مرد در این منطقه است.
جدول 11: نسبت جنسی در جمعیت منطقه 12 تهران و کل کشور
در 3 مقطع 1359، 1365 و 1375
1359 1365 1375
کل کشور 1/106 105 103
منطقه 12 3/106 2/109 8/106
همچنین توزیع نسبت جنسی بر حسب سن در مقاطع 1359 و 1375• نیز نشان می دهد ( جدول 12 و نمودار 17 ) که در هر د مقطع نسبت جنسی در گروههای سنی فعال به لحاظ اقتصادی یعنی به ویژه سنین 44-20 سال در سرشماری 1375 و 39- 15 سال در سرشماری 1359 بسیار بالاست و حتی در گروه سنی 29- 25 سال در این منقطع به 152 نیز می رسد.
نمودار 17: مقایسه تغییرات نسبتهای جنسی بر حسب سن در منطقه 12 تهران
در دو مقطع 1359و 1375
جدول 12: نسبتهای جنسی بر حسب سن در منطقه 12 در دو مقطع 1359 و 1375
1359 1375
کل 3/106 8/106
4-0 4/105 104
9-5 3/106 3/104
14-10 6/109 4/103
19-15 4/127 4/106
24-20 9/130 3/121
29-25 7/152 9/114
34-30 7/135 2/107
39-35 3/126 2/110
44-40 9/100 1/111
49-45 106 97
54-50 100 4/99
59-55 8/106 9/103
64-60 2/92 6/110
65+ 8/90 8/94
در مجموع نسبتهای سال 1375 موزون تر از سال 1359 هستند که البته تا حدی نیز به دلیل بهبود کیفیت سرشماری 1375 در قیاس با سرشماری های قبلی و به ویژه بهبود گزارش سن زنان است.
ج) ساخت سنی جمعیت
ساخت سنی جمعیت منطقه 12 در سال 1375، ساخت تقریباً میانسال بوده است که مشابه ساخت سنی شهر تهران است ( جدول 15) . این در حالی است که در سال 1375 بیش از 39 درصد جمعیت کل کشور در گروه سنی زیر 15 سال جای داشتند و ترکیب کل جمعیت، ترکیبی جوان بوده است. اما در این منطقه 6/31 درصد زیر 15 سال هستند و 2862 درصد در گروه سنی میانسال (64- 15) قرار دارند. همچنین نسبت جمعیت 65 ساله و بیشتر نیز در ایران 7/6 درصد است در حالی که از آن شهر تهران برابر با 7/4 در صد محاسبه شده است . به این ترتیب جمعیت منطقه در قیاس با شهر تهران دارای شمار بیشتری از افراد سالخورده است و نسبت وابستگی سنی در منطقه 12 که وزن جمعیت در دو گروه سنی غیر فعال را بر گروه سنی فعال نشان می دهد، به همین دلیل از شهر تهران بیشتر است . این نسبت در منطقه و شهر تهران بسیار کمتر از مقدار نسبت در کل کشور ( 2/78) است که گویای سکونت جمعیت مهاجر در سنین فعالیت و آموزش در این مناطق است.
جدول 15 : مقایسه توزیع جمعیت در گروههای بزرگ سنی در منطقه 12
و شهر تهران سال 1375
14 -0 46 - 15 65+ نسبت وابستگی سنی
منطقه 12 6/30 6/62 7/6 6/59
تهران 74/3 18/64 74/4 3/55
کل کشور 5/39 12/56 37/4 2/78
نمودار 20 : مقایسه ساخت سنی در منطقه 12 ، کل کشور و
شهر تهران در سال 1375
همچنین مقایسه توزیع سن دو جنس در گروههای سنی بزرگ و در دو مطقع 1359 و 1375 بیانگر آن است که اولاً در هر دو مقطع سهم جمعیت گروه سنی فعال برای مردان بیش از زنان است و ثانیاً طی 16 سال از سهم جمعیت فعال منطقه کاسته شده و عمدتاً بر جمعیت گروه سنی 65 سال و بیشتر افزوده شده است.
جدول 16 : مقایسه توزیع جمعیت منطقه 12 تهران بر حسب گروههای سنی بزرگ و جنس
در دو مقطع زمانی 1359 و 1375
سن کل مرد زن
1359 1375 1359 1375 1359 1375
14 – 0 9/30 6/30 7/29 2/30 4/32 1/31
46- 15 9/63 3/62 4/65 5/63 2/62 1/61
65+ 1/5 7/6 9/4 3/6 4/5 1/7
نمودار 21 : توزیع درصد جمعیت گروههای بزرگ سنی در منطقه
12 تهران سال 1359
نمودارهای ( 22) و (23) هرمهای سنی – جنسی منطقه در دو مقطع 1359 و 1375 ارائه می دهد. بجز تغییراتی که منطبق بر تحولات دموگرافیک به طور عام در کل کشور است و طبعاً در تفاوت هرم منطقه در دو مقطع زمانی خود را نشان می دهند ( مانند افزایش موالید به ویژه در سالهای اولیه پس از انقلاب ) ، کاملاً مشهود است که در سرشماری 1359 شمار مردان در سنین 44 – 15 سال بر زنان برتری دارد و چهره منطقه کاملا مهاجر پذیر است، این مساله در سال 1375 تا حد زیادی تعدیل شده است . در واقع می توان نتیجه گرفت که جاذبه مهاجرت منطقه در دهه های قبل بیشتر بوده است.
نمودار 22: هرم سنی – جنسی جمعیت منطقه 12 تهران در سال 1359
$
نمودار 23 : هرم سنی – جنسی جمعیت منطقه 12 شهر تهران در سال 1375
$
بررسی ساخت سنی در نواحی پنجگانه بیانگر آن است که نواحی همگون نیستند. ناحیه یک در شمال منطقه با 5/26 درصد کمترین نسبت جمعیت زیر 15 سال و ناحیه 4 در جنوب منطقه بالاترین نسبت از این گروه سنی را دارا هستند و تأکیدی بر تفاوت در نوع خانوارها به لحاظ ترکیب جمعیتی و به تبع آن ترکیب اقتصادی ، سنی و رفتاری است. ناحیه یک همچنین از بیشترین نسبت افراد در سنین فعالیت یعنی 6.33 و همچنین بیشترین نسبت افراد سالخورده برخوردار است.
جدول 17: ساخت سنی جمعیت نواحی پنجگانه منطقه 12 تهران سال 1375
ناحیه 14 - 0 64 - 15 +65
ناحیه 1 5/26 3/66 1/7
ناحیه 2 4/32 4/61 6
ناحیه 3 9/29 63 7
ناحیه 4 2/33 4/60 3/6
ناحیه 5 4/30 3/62 1/7
نمودار 24: مقایسه ساخت سنی نواحی پنجگانه منطقه 12 تهران در سال 1375
1.3. تحولات تراکم های جمعیتی
الف) کل منطقه
با توجه به کاهش شمار جمعیت در منطقه 12، بدیهی است که روند تغییرات تراکم جمعیت نیز طی دوره 75 – 1359 روندی کاهشی داشته است( جدول 18 و نمودار 25) .
مقدار شاخص تراکم جمعیت از 222 در سال 1359 به 170 در سال 1365 و پس از آن با شتاب کمتر به 140 در سال 1375 کاهش می یابد و در مجموع 16 سال، منطقه 47 درصد از تراکم جمعیت خود را از دست می دهد.
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 132 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دانلود مقاله مطالعات جمعیت منطقه 12 تهران
