"از قدیمی ترین ادوار تاریخی،در ایران،فلسفه به معنی دیدی درباره ی جهان هستی و آغاز و انجام موجودات وجود داشته است.هر چند که در دوره قبل از اسلام نظرات فلسفی از تفکرات دینی جدا نبوده است ."
تاریخ فلسفهی ایران شامل دو دوره است :دوره قبل از اسلام و دوره اسلامی.
دوره اول :فلسفه ایران دوره قبل از اسلام:فلسفه های این دوره عبارتند از :فلسفه زرتشت یا آئین مزدیسنا،آئین مهر و فلسفه مانی مزدک.
1.آئین مزدیسنا یا فلسفه زرتشت:نامبردارترین متفکر ایران باستان زردشت یا زرتشت است.برخی از محققان وی را موجودی افسانه ای انگاشته اند و بعضی او را تا مرتبه خدائی بالا برده اند. قول مشهور آنست که وی حدود اواسط قرن هفتم یا ششم پیش از میلاد دیده به جهان گشوده است.کتاب مقدس زردشت "اوستا"نام دارد که کتاب دینی زردشتیان است.
مقارن ظهور زردشت ایرانیان به دو گروه متخاصم و با دو جهان بینی مخالف در مقابل یکدیگر قرار گرفتند. "اقبالف لاهوری "متفکر و شاعر پاکستانی در این باره نوشته است:در پرتو ناچیز خاورشناسی کنونی،ایرانیان باستان را می بینم که به هنگام ظهور زردشت به دو جناح بخش شده اند:پیروان نیروها ی خوب خودی و هواداران نیروها ی بد بیگانه،
1.در این زمان آریائیان ایران ،دست از خانه به دوشی برداشته و زندگی کشاورزی آغاز کرده بودند.اقوامی که هنوز خانه به دوش بودند به آنها حمله می کردند و دست به چپاول میزدند.از جمله نتیجه های این ستیزه تقسیم خدایان به دو بخش –دواها(دیوها) و اهوراها-بود دیوها خدای متجاوزان به شمار می آمدند و اهوراها خدای آریائیان ایرانی.
زردشت نیز پا در میدان این پیکار مینهد و با شور اخلاقی خود ،پرستش دیوان بیگانه را منسوخ می کند و شعائر دشوار کاهنان مغ را از رواج می اندازد ."
فلسفه زردشت:اصول فلسفه زردشت به قرار زیر است:
1.اهرامزدا و اهریمن (نور و ظلمت)زردشت ارواح نیک مورد پرستش گذشتگان را وحدت بخشید و آنرا اهورامزدا(خدای نور و نیکی ها)نام نهاد.
2.یکتاپرستی:برخی از محققان زردشت را دوگانه پرست خوانده اند و برخی یکتا پرست(موحد).آنان که اعتقاد به یکتا پرستی زردشت دارند معتقدند که وی در اصل بنیادی،یعنی اهرامزدا و اهریمن را وجود دوگانه یک وجود ازلی (خدای یکتا)می داند.بنابراین زردشت از نظر دینی یکتاپرست است و از نظر فلسفی دو گرا.
3.جهان شناسی و اخلاق: به نظر زردشت واقعیت ها دو بخش اند:هستی(نور)و نیستی ( ظلمت) .هستی ها یا مجموعه آفریده های خوب از خدای خوبیها،یعنی اهورامزدا سر چشمه گرفته اند و نیستی ها ویا مجموعه آفریده های بد از روح بد پسند اهریمن بد کنش زاده شده اند. جهان میدان نزاع و کشاکش نیروهای خوب و بد (نیروهای اهورائی و اهریمنی )است.سرانجام این ستیزه شکست نیروهای بد از نیروهای خوب و پیروزی اهورامزدا بر اهریمن خیره سر خواهد بود.وظیفه انسان در این نزاع آنست که جانب نیکی را بگیرد و علیه بدی به پیکار برخیزد.به نظر زردشت راه راستین زیستن و برتری قانوناخلاقی همین است.گرایش به نیکی و احتراز از بدی.
1.مغ:مغان در اصل قبیله ای از قوم عاد بودند که مقام روحانیت منحصرا به آنها تعلق داشت آنگاه که آئین زردشت بر نواحی غرب و جنوب ایران،یعنی ما و پارس مستولی شد،مغان پیشوایان دیانت جدید شدند.در کتاب "اوستا"نام طبقه روحانی را به همان عنوان قدیمی که داشته اند یعنی آترون(athravan )می بینیم اما در عهد اشکانیان و ساسانیان معمولااین ظایفه را مغان می خواندند.
4.سرنوشت انسان:روح و نهاد انسان آفریده ی خداست .اگر آدمی با پلیدیها به پیکار برخیزد و با سپاه اهریمن بجنگد بر زندگی جاویدان دست می یابد و به "اصل روشنایی"میپیوندد و اگر به بدی ها روی آورد اسیر ظلمت ابدی تیره بختی همیشگی خواهد شد.
5.کشاورزی و تقدس عناصر چهار گانه:چون کشاورزی اساس زندگی مادی آریائیان بود ،زردشت کشاورزی و آب وزمین(خاک)را مقدس شمرد.و بهترین جای زمین را برای جلوگیری از آلودگی خاک بود که زردشت به پیروان خود دستور داد جسد مرده را در خاک نهند و آن را در بنایی استوانه ای شکل بدون سقف(دخمه)قرار دهند تا طعمه لاشخوران گردد . "همچنین زردشت آتش را به عنوان مقدس ترین عناصر گرامی شمرد. به نظر وی آتش نشان هستی نورانی اهورامزدا (خدای متعال)است.بنابراین باید آنرا پیوسته در آتشکده ها "فروزان نگه داشت و از آلودگی آن جلوگیری کرد.
2.آئین مهر (میترائیزم):مهر پرستی وجهی از آئین زردشت به شمار میآید.مهرپرستان،مهر(خورشید)را خدای" نور"می دانستند و مورد پرستش قرار می دادند. آنها روح انسانی را بخشی از وجود خدا می پنداشتند و برای پیوستن روح به خدا آداب و عباداتی خاص انجام می دادند از جمله آداب مذهبی آنها قربانی کردن گاو بود.
آئین مهر پرستی از قرن اول یا دوم میلادی در امپراتوری روم شرقی رواج یافت کلیسای مسیحی با آن به مبارزه بر خاست و در قرن پنجم آنرا نابود کرد.
3.آئین مانی:مانی اوایل قرن سوم میلادی (215یا216)در سرزمین قدیمی بابل متولد شدو به سال 276میلادی به دستور شاپور ساسانی مصلوب گردید.پدر و مادر
1.آئین مهر هم بر آئین مسیح تاثیر گذاشت .هم بر فرهنگ ایران.آگاهی ما از این آئین به علت از میان رفتن استاد مربوط به آن-اندک است.برای مطالعه در باب آئین مهر غیر از کتب تاریخ ادیان،خواندن کتاب "جستار درباره مهر و ناهید"تالیف مجمد مقدم چاپ مرکز مطالعه فرهنگ ها ،سودمند است.
وی ایرانی بودند .مانی ابتدا مسیحی بود سپس عقاید زردشت را مطالعه کرد و تصمیم به اصلاح آن گرفت.به هند رفت و با فلسفه بودا آشنا شد و سر انجام آئین،یا فلسفه ای عرضه کرد که آمیخته ای از اندیشه های زردشتی،بابلی،بودایی و مسیحی بود.کتاب مذهبی مانی "ارتنگ یا ارژنگ"نام داشت که پیامبر خوش ذوق ایرانی آنرا با نقاشی های زیبا آراسته بود .
فلسفه مانی:اصول فلسفه مانی را می توان به شرح زیر خلاصه کرد:
1.نور و ظلمت:اشیا مرکب از دو اصل جاویدانند:نور و ظلمت. نور ،اصل"نرینه جاویدانند و همیشه بوده اند.
2.شیطان،منشا فعالیت عالم:شیطان ،نخستین زاده ظلمت است و منشا فعالیت عالم به شمار می رود این موجود پلید از لحظه ای که زاده شد و به خطه شکوهمند پادشاه"نور"حمله ور گردید.پادشاه نور برای مقابله با او "انسان نخستین"را آفرید.انسان نخستین پس از ستیزه ای فرساینده شکست و شیطان ،عناصر نور رابه ظلمت آمیخت.پادشاه نور به قصد نجات ذرات نور جهان را پدید آورد.بدین گونه مانی نخستین حکیمی بود که جهان را معلول فعالیت شیطان و اساسا بد دانست.
3.راه رستگاری:برای رستگاری باید روشنی را از تاریکی جدا کرد.بدین معنی که فساد و بدی را که مربوط به تاریکی هستند،از خود دور کرد و از لذات دنیوی مانند خوردن گوشت و شراب و جمع مال و خصوصا ازدواج و تولید مثل خودداری ورزید پیروان مانی دو گروه بودند:برگزیدگان و شنوندگان.برگزیدگان مردمی نیکوکار بودند که تن به ازدواج نمی دادند و گوشت(بجز گوشت ماهی)و شراب نمی خوردند و شنوندگان کسانی بودند که زندگی معمولی داشتند ولی می بایست از مال پرستی و دروغ گویی بپرهیزند.
4.مزدک و فلسفه او :مزدک و فیلسوف جامعه گرایی و مردم گرایی ایران باستان در عصر انوشیروان ساسانی(قرن ششم میلادی)زاده شد.مزدک همانند مانی اشیا را معلول
1.این نظر شبیه عقیده چینیان است در باب آفرینش
آمیزش دو اصل مستقل و جاویدان می دانست اصل شید(روشنایی)و اصل تار(تاریکی ). اما بر خلاف مانی معتقد بود که آمیزش و جدایی دخالتی نمی تواند داشته باشد ."ممتازترین جنبه فلسفه مزدک،مردم گرایی اوست.مزدک می گفت که همه افرادانسان برابرند ولی دیوان بد خواه که می خواهند جهان خدایی را صحنه بی نوایی بی پایان گردانند،یا جعل مفهوم مالکیت انفرادی ،مردم را با یکدیگر بیگانه و دشمن می سازند."با این اندیشه بود که مزدک مرام اشتراکی را پیشنهاد کرد و سر مایه داری را محکوم ساخت."مزدک و پیروان وی به تحریک موبدان زردشتی و به امر انوشیروان نابود شدند.
دوره دوم:دوره ی اسلامی فلسفه ایران :بعد از آنکه مردم ایران به آئین اسلام گرویدند و فرهنگ اسلامی در این دیار مستقر شد،در پرتو قرآن و احادیث نبوی و روایات و تعالیم امامان،اسعداد و نبوغ ایرانیان در فلسفه به کمال رسید و اندیشه های فلسفی متفکران این مرز و بوم عالمگیر شد.بزرگان فلسفه اسلامی بیشتر ایرانی بودند و آنچه امروز در عالم به نام "فلسفه اسلامی"شهرت دارد،در واقع ثمره رنج فیلسوفان مسلمان ایران زمین است .
به طور کلی در فلسفه اسلامی دو دوره دیده می شود:دوره ترجمه ودوره تفکر فلسفی.
1.دوره ترجمه:نهضت ترجمه متون فلسفی و علمی در پایان خلافت بنی امیه(132-40هجری) آغاز شد و با استقرار عباسیان (656-132هجری یعنی از قرن هشتم تا سیزدهم میلادی )در بغداد و بالاخره تاسیس(بیت الحکمه-که به ترجمه کتب علمی و فلسفی اختصاص داشت –توسط مامون عباسی (قرن سوم هجری )به اوج فعالیت رسید.
بین نیمه دوم قرن دوم و نیمه دوم قرن چهارم هجری اکثر ماخذ مهم علمی قدیم از یونانی و سریانی و پهلوی و سانسکریت به عربی برگردانده شد و شاهکارهای فلسفی یونان همچون آثار افلاطون و ارسطو و نوافلاطونیان در دسترس مسلمانان قرار گرفت.مترجمان آثار یونانی اکثر نسطوری بودند و مترجمان آثار پهلوی و سانسکریت زردشتیان مسلمان شده ایرانی .
2- دوره تفکر فلسفی : این دوره از زمانی آغاز شد که از میان مسلمین ،نخستین مسلمان به تفکر فلسفی نشست ،به مسائل فلسفی پاسخ گفت و دستگاهی تازه در فلسفه ایجاد کرد . به بیان دیگر آغاز دوره تفکر فلسفی همزمان یا پیدایش اولین فیلسوف اسلامی است.برخی ازمحققان ایرانشهری را نخستین فیلسوف اسلامی دانسته اند .لکن آثاری ازاودردست بیست .اکثرپژوهندگان فلسفه اسلامی اولین فیلسوف اسلامی را ابویعقوب کندی می دانند وی از نژاد عرب واز قبیله کنده بود ودر نیمه دوم قرن دوم (سال 185 )هجری درکوفه متولد شدودرحدود سال 260 هجری درگذشت .نوشته اند که کندی 260 اثر فلسفیداشته است .اما متاسفانه امروز بیش از 50- 40 رساله از اودردست نیست این خرد مند بزرگ آغاز گر راهی بود که به وسیله ملاصدرا – فیلسوف بزرگ ایرانی عصر صفوی – به کمال نهایی خود رسید . در فاصله زمانی این دو خردمند بزرگ (کندی وملاصدرا ) متفکرانی همچون فارابی ،ابن سینا ،زکریای رازی ،امام محمد غزالی ،شیخ شهاب الدین سهروردی ،میرداماد و صدها متفکر دیگر ظهور کردند و فلسفه و تمدن اسلامی را شکوهمند ساختند .
هرکدام از این متفکران ،دارای نظریه های درخشانی در فلسفه بوده است بحث از تمام این نظریه ها در این مختصر امکان پذیر نیست . در اینجا فقط روش های فکری فلسفه اسلامی را مورد بررسی قرار می دهیم :
1- روش فلسفی مشائی (مکتب مشا PERIPATETICISM ) برمبنای این روش ،حقیقت ،تنها به وسیله استدلال منطقی وبرهان عقلی کشف می گردد .فیلسوف بایداز حرب خویش و قیاس منطقی برای حل دشواری ها کمک گیرد . فیلسوفان مشائی یا مشائیان پیرو ارسطو بودند وبه شرح وتفسیر نظرات فلسفی وی همت گماشتند .البته جز آنها نیز نظریات خاصی در زمینه های مختلف فلسفه اظهار کرده اند .
1- مشاءبه معنی (راه رونده است و علت آنکه فلسفه ارسطو را فلسفه مشاءگفته اند آن است که این فیلسوف ضمن راه رفتن با شاگردان خود مباحثه می کرد و به آنها تعلیم می داد .
اکثر فیلسوفان اسلامی روش مشائی داشته اند .نامبرارترین فیلسوف اسلامی این مکتب ابن سینا( 428 – 370 ه ) است ابو نصر فارابی ،کندی ،خواجه نصیر طوسی (قرن هفتم هجری )،میرداماد فیلسوف عهد صفوی (قرن یازدهم هجری ) از جمله پیروان این مکتب به شمار می آیند .
2- روش فلسفی اشراقی (مکتب اشراق IIIuminism): به نظر پیروان مکتب اشراق ،تنها به مدد برهان عقلی و شیوه استدلالی نمی توان به حقیقت دست یافت ،بلکه برای حل مشکلات جهان گذشته از استدلال و تعقل ریاضت و تزکیه نفس و صفای باطن نیز لازم است .
فیلسوفان اشراقی پیروافلاطون بودند واز نظرات وی و نیز از تفکرات فلاسفه باستانی ایران الهام می گرفتند . متفکر بزرگ مکتب اشراق شیخ شهاب الدین سهروردی (587- 549 ه ) معروف به شیخ اشراق بود قطب الدین شیرازی (قرن 8 ه ) وعلامه سهروردی (قرن 6و7 ه ) دیگر فیلسوفانی هستند که به روش اشراقی گرایش داشتند .
3- روش کلامی (مکتب متکلمان ): متکلمان همانند فلاسفه مشاءبر استدلال منطقی وبرهان عقلی تکیه دارند امابرخلاف فلاسفه می کوشند تا نتایج اندیشه هایشان با مسائل دینی مغایر نباشد . همچنین پایه استدلالشان بر حسن و قبح است . بدین معنی که همه چیز رابا معیار بدی (زشتی ) وخوبی می سنجند . مثلا" چنین استدلال می کنند که فلان چیز زشت است وفلان چیز نیک . درحالی که فلاسفه معتقدند " حسن و قبح "مربوط به دایره زندگی انسان است ودر مورد مسائل مربوط به خدا و جهان و هستی با این گونه معیارها نمی توان داوری کرد .
مکتب کلامی مشتمل بر دو شیعه است : کلام اهل تسنن (کلام معتزلی و اشعری )وکلام شیعه ،بزرگترین متکلم شیعی ،خواجه نصیر طوسی است .کتاب تجریدالعقاید وی از معروف ترین کتب کلام است .بعداز خواجه نصیر ،کلام شیوه ای تازه یافت ورنگی فلسفی به خود گرفت . از میان متکلمان اشعری ،ابوالحسن اشعری (324- 360 هجری قمری ) را می توان نام برد وی پیشوای مکتب اشعری نیز بود . از جمله کتابهای کلامی وی مقامات الاسلامین نام دارد . پیشوای مکتب معتزلی و اصل بن عطا (حدود 80 تا 131 هجری قمری )است واز میان متکلمان معتزلی ،نظام (قرن دوم هجری ،متوفی 200 ه ) ابوابل لهذ علاف ،قاضی عبدالجبارصاحب کتاب مغنی وزمخشری صاحب تفسیر کشاف را می توان به عنوان نمونه نام برد .
4- روش شهودی (مکتب عرفان و تصوف ) : برمبنای این مکتب رسیدن به حقیقت تنها با عشق و صفای باطن و تصفیه نفس میسر است .زیرا عقل و استدلال ره به مقصود نمی برد . عارفان برآنند که هدف ،تنها کشف حقیقت نیست ،بلکه رسیدن به حقیقت نیز هست .
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 15 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دانلود مقاله سیر فلسفه در ایران
