چکیده:
این مقاله به بحث درباره موضوعهای مرتبط با کتابخانه‌های تخصصی، نظیر آینده کتابخانه های تخصصی از جنبه تغییرات فناوری و حرفه ای ، تاریخچه فن آوری اطلاعات ، زمینه های استفاده از فن آوری نوین در کتابخانه ها ، فراهم آوری مواد اطلاعاتی ، سازماندهی و ذخیره اطلاعات ، خدمات مرجع ، خدمات تحویل مدرک و امانت بین کتابخانه ای ، مدیریت درکتابخانه های تخصصی آینده، تغییرات فن آوری اطلاعات بر کاربران و حرفه کتابداری ، آموزش علم کتابداری و اطلاع رسانی ، خصوصیات کتابداران متخصص آینده و دیدگاههایی که در مورد آینده کتابخانه های تخصصی مطرح شده ، پرداخته شده است .
کلیدوازه‌ها: کتابخانه های تخصصی ، کتابداری و اطلاع رسانی ، فن آوری اطلاعات ، تغییرات حرفه ای ، آینده کتابخانه ها
مقدمه :
تغییرات سریع و همه جانبه ، کتابخانه های تخصصی و کتابداران متخصص در این کتابخانه ها را در آستانه عصر جدیدی قرار داده است که با گذشته نه چندان دور، بسیار متفاوت است . سیستمهای رایانه‌ای که در کتابخانه ها تا دهه 80 مورد استفاده قرار می گرفت ، ارتباطی پیوسته و مستقیم با عملکردهای سنتی کتابخانه ها برقرار می نمود ، علی رغم توانایی و قابلیتهای عملی و گسترده فهرستهای قابل دسترسی برای عموم (opac: online public access catalog) و سیستمهای محلی متصل بدانها ، کتابخانه ها هنوز مدلی سنتی از مجموعه های فیزیکی و محلی هستند که عمدتا از طریق ابزارهای کتابشناختی ناهماهنگ، می توان بدانها دسترسی یافت .
هم اکنون پیشرفتهای قابل توجهی دیده می شود که در حال تغییر بنیاد این مدل است . فناوریهای نو ، فهرستهای کتابخانه را از راهنماهای ساده منابع به سیستمهای جامع اطلاعاتی تغییر داده اند و در مرحله ایفای تعهد خود در انتقال مستقیم منابع اطلاعاتی کتابخانه های دنیا و مراکز اطلاع رسانی ، به میز استفاده کنندگان هستند .
داده های رقمی و تصاویر الکترونیکی ، کم کم جایگزین منابع اطلاعاتی فیزیکی شده اند . روشهای سریع دستیابی به منابع اطلاعاتی به تدریج اهمیت بیشتری از گردآوری مجموعه های جدید پیدا کرده است . به گفته کینگ در سال 2010 بیش از 80درصد روزنامه ها و نشریات به صورت پیوسته و از طریق شبکه های دور بین المللی در دسترس خواهند بود. (کینگ،2004،174)
این پیشرفتها پیامدهای عمیقی برای مراجعان به کتابخانه های تخصصی ، استفاده کنندگان اطلاعات و برای کتابداران مراکز اطلاع رسانی تخصصی دارد ، چنین پیشرفتهایی ، هم می تواند جای کتابداران سنتی و متخصصان اطلاعاتی رابگیرد و هم قادر است ، اهمیت آنها را در همکاری با محققان و در روند انتقال اطلاعات بیشتر سازد .
امروزه جریان سریع تغییر فن آوری ، حرفه کتابداری از جمله برکار کتابداران تاثیر زیادی گذاشته است که کتابداران کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی تخصصی مستثنی از این قاعده نیستند . کتابداران در حالی که خدمات سنتی اطلاع رسانی را ارائه می دهند ، باید به دنبال توسعه مجموعه ای از مهارتهای جدید بوده و نقش ها و وظایف تازه ای را در خود پرورش دهند .
فن آوری تقریبا تمام جنبه های کار کتابخانه را تحت تاثیر خود قرار داده است : کتابداران شاغل در بخش فراهم آوری اکنون باید به دنبال راهی جهت دسترسی مراجعان به منابع دیجیتالی باشند ، فهرستنویسان باید این منابع را دسترس پذیر سازند و کتابداران مرجع نیز ضمن کمک به مراجعان در داخل کتابخانه باید پاسخگوی ارباب رجوع از راه دور باشند.
فن آوری اطلاعات در کتابخانه های تخصصی
فن آوری اطلاعات :
فن آوری اطلاعات یا it به فن آوری هایی اطلاق می شود که امکانات لازم برای جمع آوری ، انباشت پردازش و توزیع اطلاعات فراهم می کند . محور این فن آوری ، رایانه و ارتباطات راه دور است . رایانه ها اساسا کارپردازش و انباشت اطلاعات را انجام می دهند و ارتباطات راه دور ، امکان پخش و توزیع این اطلاعات را در سطحی بسیار وسیع فراهم می سازد. ( داورپناه ، 1378)
فناوری یکی از دستاوردهای آدمی است که در ایجاد فرهنگ و تمدن بشری نقش مهمی داشته است . هیچ جنبه ای از زندگی انسانها را نمی بینیم که از فناوری تاثیر نپذیرفته باشد . کتابخانه ها ازجمله کتابخانه های تخصصی از این قاعده کلی مستثنی نیستند . خود فناوری ساخت کاغذ و چاپ متحرک ، مجموعه کتابخانه ها را به سرعت بی سابقه ای افزایش داد، این افزایش بر همه جنبه های کتابداری تاثیر نهاد و عامل مهمی در بوجود آمدن کتابداری حرفه ای بود .
این مسیر روز به روز در حال تحول و پیشرفت است و جهت آن به سوی افزایش تواناییهای انسان در به دست آوردن دقیق اطلاعات می باشد .
فناوری رایانه ای باتوجه به این که از توانایی انباشت وآماده سازی حجم بزرگی از اطلاعات برخوردار بود به کتابخانه ها راه یافت و مورد استفاده قرار گرفت . جستجوی پیوسته در بانکها و پایگاههای اطلاعاتی تحولاتی را بوجود آورد که به متخصصان رایانه یا متخصصان شبکه کتابخانه منجر شد.
شبکه اینترنت باهدف تسهیل ارتباطات بشری ، رایانه ها را به خدمت گرفت . توسعه این شبکه به ایده دهکده جهانی و به دنبال آن مفاهیمی مانند کتابخانه های الکترونیک یا مجازی انجامید . کتابخانه ها و کتابداران در چالش با رقیبان سرسختی قرار گرفتند که از فناوریهای رایانه ای و مخابراتی به خوبی استفاده می کردند . اینترنت مفهوم کتابخانه را به عنوان یک نهاد دستخوش تحول کرده است .
تاریخچه فن آوری اطلاعات در کتابخانه ها
تاریخ استفاده از رایانه در کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی را می توان به چند دوره نسبتا مشخص تقسیم کرد (فتاحی ،1377،43)
در دهه 1940 نخستین روشهای نیمه ماشینی ذخیره و بازیابی اطلاعات با استفاده از نظام برگه ای لبه منگنه مورد توجه قرار گرفت . این نظام در واقع پیش آمد نظام های رایانه ای دهه 1960 بود .
در دهه 1980 شاهد گسترش نظام های پیوسته چه از نظر تنوع و ایجاد نرم افزارهای آماده و تجهیزات چاپ و نمایش اطلاعات و چه از نظر نفوذ و کاربرد این نظام ها در کشورهای در حال رشد بود . دهه 1990 دهه رشد اینترنت به حساب می آید و کتابخانه ها نیز از این پدیده حاصل از فناوریهای جدید در کارهای خود به خوبی استفاده کردند. این مسیر روز به روز در حال تحول و پیشرفت است و جهت آن به سوی افزایش تواناییهای انسان در به دست آوردن دقیق اطلاعات می باشد . استفاده از فن آوری اطلاعات نیازمند آموزشهای ویژه نه تنها برای کتابداران که مستقیما دست اندرکار اطلاع رسانی اند ، بلکه برای استفاده کنندگان عادی نیز می باشد .باسواد کسی است که سواد رایانه ای داشته باشد و خود بتواند مستقیما از امکانات رایانه ای استفاده کند .
زمینه های استفاده از فن آوری نوین در کتابخانه ها تخصصی
به طور کلی آنچه موجب شده است که کتابخانه ها ومراکز اطلاع رسانی از فن آوری نوین استفاده کنند عبارتست از سرعت ، حافظه ، دقت بسیار زیاد در فراهم آوری ، انباشت و بازیابی اطلاعات به مدد رایانه و صرفه جویی در نیروی انسانی ، ایجاد ارزش افزوده ، انعطاف پذیری در برابر نیازهای گوناگون ، دسترسی یکپارچه به اطلاعات ، امکان استفاده ارزان از اطلاعات سایر کتابخانه ها و پایگاهها داده ها ، امکان روز آمد کردن و اصلاح اطلاعات به شکلی ساده و سریع و اشتراک در منابع .
فن آوری اطلاعات در کتابخانه ها کارکردهای مختلفی دارد . این کارکردها را می توان به دو گروه کلی دسته بندی کرد.(هوشیار یزدان، 59،1381)
1. فعالیتهای اساسی و داخلی کتابخانه نظیر :مجموعه سازی ،فهرستنویسی ، امانت و کنترل نشریات ادواری
2. خدمات اطلاع رسانی مانند : آگاهی رسانی جاری ، اشاعه گزینشی اطلاعات ، خدمات مرجع ، خدمات پیوسته ، تحویل مدرک و...
فراهم آوری مواد اطلاعاتی در کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی تخصص آینده :کارکردهای جدیدگزینش و فراهم آوری منابع جدید
گزینش و فراهم آوری منابع دانش بشری از نخستین کارکردهای حرفه ای کتابداری تلقی می شود و کتابداران برای انجام آن اصولی را تدوین کرده اند که مبتنی برچند قرن تجربه و دانش است . بدون تردید ، این وظیفه در حیطه مستقیم کارکردهای کتابداران متخصص بوده و متولی دیگری ندارد . اکنون که در عصر اینترنت حجم منابع اطلاعاتی و تنوع در اشکال فیزیکی آنها نیز بطور قابل ملاحظه ای افزایش یافته است ، حرفه کتابداری می تواند با تکیه بر اصول مترقی گزینش و مجموعه سازی ، همچنان خدمات سودمند خود را به جامعه در دسترسی به مجموعه های کیفی تداوم بخشد که این امر با توجه به شرایط کنونی و با توجه به آشفتگی محیط اطلاعاتی و عدم آشنایی جامعه نسبت به چگونگی شناسایی منابع مناسب بسیار ارزشمند است . استفاده از فناوریهای جدید بویژه پست الکترونیکی و وب سایت برای برقراری تعامل با کاربران و شناسایی نیازهای آنان الزامی است .
مجموعه مواد اطلاعاتی کتابخانه های تخصصی امروزی حتی با کتابخانه های تخصصی دهه گذشته بسیار تفاوت کرده است . جلوه های گوناگون این تفاوت را می توان در فراهم آوری انواع مواد جدید مشاهده کرد . اکنون بخش مهمی از منابع اطلاعاتی به ویژه منابع مرجع ، مانند دایره المعارفها ، انواع واژه نامه ها ، اطلسهای جغرافیایی و جز آن و پایگاهها اطلاعاتی مانند چکیده نامه کتابداری و اطلاع رسانی ((LISA به شکل الکترونیکی منتشر می شوند. وجود مجله های الکترونیکی و پایگاههایی که متن کامل مقاله ها را به صورت الکترونیکی در بردارند و همچنین وجود شبکه های اطلاع رسانی پیوسته (online) تحولات زیادی را در امر فراهم آوری مواد موجب شده است . کتابخانه ها و مراکز اطلاع رسانی اکنون با استفاده از انواع شبکه های محلی ، ملی و جهانی قادرند اطلاعات مورد نیاز مراجعان خود را فراهم آورند و از سفارش و خرید بسیاری از منابع بی نیاز گردند ، امری که تا چند سال پیش میسرنبود. (فتاحی ،1377،53)
با ادامه روند کنونی افزایش منابع الکترونیکی ، ظاهرا به تدریج از نقش کتابداران درشناسایی ،انتخاب و فراهم آوری مواد مکتوب کاسته می شود . باگسترش شبکه ها و دسترسی مستقیم مراجعان به آنها نیازهای محدود به چهاردیواری کتابخانه به نیازهای محدود در گستره جهانی تبدیل می شود.
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 35 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دانلود مقاله کتابخانه های تخصصی و فناوری اطلاعات
