پایان نامه برنامه ریزی صحیح واصولی برای بافت های فرسوده شهری وبهسازی و نو سازی آنها

اختصاصی از هایدی پایان نامه برنامه ریزی صحیح واصولی برای بافت های فرسوده شهری وبهسازی و نو سازی آنها دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

این فایل در قالب ورد و قابل ویرایش در 177 صفحه می باشد.

طرح مساله

تا قبل از جریان جهانی ناشی از انقلاب صنعتی تغییرات جوامع شهری بسیار بطنی و نامحسوس بوده و به تبع آن کالبد شهرها نیز با دگرگونی قابل توجهی مواجه نبود. همگام با تغییرات اقتصادی ٬ اجتماعی و فرهنگی و فناوری های جدید بافت های شهری با تغییر شکل و شالوده مواجه گردیدند. چرا که شهر نیز همچون سایر پدیده های مصنوع انسان ساخت در طول زمان دچار تغییر تحول رشد و توسعه میگردد . این توسعه فرایندی پویا و مداوم است که در طی آن محدوده های فیزیکی شهر و فضاهای کالبدی آن در جهات عمودی و افقی از لحاظ کمی افزایش و از حیث کیفی تغییر می یابد و اگر این روند سریع و بی برنامه باشد به ترکیب فیزیکی مناسبی از فضاهای شهری نخواهد انجامید در نتیجه سیستم های شهری را با مشکلات عدیده ای مواجه خواهد ساخت.(زنگی آبادی ، 1371،ص5)

در اکثر شهرهای امروزی کشور می توان رد پایی از وقایع و نیز دوره های تاریخی که آن شهر سپری نموده است را مشاهده نمود. محله ها و بافتهای یک شهر از امکانات وعوامل رشد مساوی در طول زمان برخوردار نبوده و نیستند و همین امر  سبب به وجودآمدن تفاوتهای آشکاردر سیمای شهرها شده است . در حالیکه شهر پایدارو توسعه یافته شهری است که در حین رشد ٬ توسعه و ایجاد فضاهای جدید ارتباط منطقی و منسجم بین فضاهای جدید و قدیم برقرار نموده و یکپارچگی و هویت شهر را حفظ و تقویت نماید . امروزه مهم ترین مشکل در مورد رشد نااندیشیده شهرها فقدان نقشه و برنامه جامع اقتصادی ٬ اجتماعی و فرهنگی برای توسعه شهر است . از مسائل مهمی که رشد بی رویه شهرها در اثر توسعه حومه نشینی به وجود آورده است   می توان از اسراف در استفاده زمین فقدان تسهیلات و وسایل شهری کافی٬عدم پیوستگی حومه شهر و در نتیجه افزودن بر مشکلات شهری نام برد.(شیعه، 1371، ص24)

بدون شک زمین منبع غیر قابل جایگزینی بوده ٬ به خصوص زمین با کاربری خاص مانند جنگل ها ٬ اراضی کشاورزی مرغوب و مراتع متراکم و غیره که با تبدیل چنین اراضی نه تنها یک منبع اقتصادی مهم در کشوری مانند ایران از بین می رود بلکه پیامدهای زیست محیطی آن غیر قابل جبران است . در طرح های توسعه شهری و توسعه های خودرو در دهه های گذشته شهرها و آبادی های غالبا بدون توجه به این امر حیاتی (کاربری بهینه زمین) در جهت های مختلف و در روی اراضی باارزش (از لحاظ کشاورزی و زیست محیطی و غیره) مانند دشتهای غنی ٬  کوهپایه ها ٬ سواحل دریا و حواش رودخانه ها گسترش یافته اند.(اعتماد ،1379 ، ص16)

بافتهای فرسوده شهری بدون طرح و نقشه ی قبلی شکل گرفته وتغییر و تحول یافته و توان جوابگویی به نیازهای امروزین را ندارد شبکه معابر این بافتها علاوه بر مشکل عدم دسترسی مناسب ساکنین به محل سکونت خود امکان دسترسی خدمات شهری نظیر جمع اوری  بهداشتی زباله ٬ آتش نشانی ٬ اورژانس ..... را بسیار سخت می سازد.

1-2 اهمیت و ضرورت تحقیق

با وجود آگاهی از اثرات نامطلوب ناشی از توسعه های کالبدی شهر بر محیط طبیعی این واقعیت را نیز باید قبول کرد که توسعه های شهری امری اجتناب ناپذیر است. پیش بینی جمعیتی برای سال ١٤٠٠ ایران با تخمین جمعیت ٩٠ میلیون نفر و محاسبه نرخ رشد شهرنشینی فعلی نیاز به حداقل ٢برابر مساحت کنونی برای شهرها را قطعی می سازد و اگر چه رشد درون شهری می تواند بخشی از این نیاز را مرتفع نماید لذا توسعه غالب در حومه شهرها اتفاق می افتد . جایی که توسعه کاربری های اندیشیده نشده زمین نه تنها باعث تحلیل زمین های مرغوب و از بین رفتن اکوسیستم های حساس می گردد بلکه به دلیل آنکه تنها هدف چنین توسعه هایی افزایش مقیاس است به دنبال خود تمرکز گرایی ٬ تخصص گرائی و مکانیزه شدن را به ارمغان می آورد که هر دو محیط طبیعی و مصنوعی را دچار بحران می سازد . برای کنترل و هدایت چنین توسعه هائی مشخص نمودن جهات مطلوب توسعه ٬ مکان های صحیح زمین و اعمال سیاست های حفاظت طبیعی در راستای اهداف اجتماعی – اقتصادی نیاز به برنامه ریزی توسعه زمین های شهری دارد  ( حبیبی ودیگران ،1386  ص19 توسعه فیزیکی و رشد جمعیت شهری ایران تا چند دهه قبل دارای افزایش متعادل بوده و با بروز تحولات جدید ٬ شهرها به ویژه شهرهای بزرگ تغییرات و دگرگونی هائی را پذیرفتند. این دگرگونی ها به شکل افزایش سریع جمعیت و گسترش فیزیکی شهرها و به صورتی نامتعادل بوده است ٬ سطح زیر ساخت شهری بیشتر تحت تسلط ساختمان های مسکونی بوده و در حقیقت بین کاربری های شهری و اختصاص زمین و سرانه های شهری تناسب معقولی برقرار نبوده است . چنین حالتی را میتوان در اکثر حوزه های شهری کشور صادق دانست . با این وجود تنها گسترش محدوده قانونی شهری و امکان ساخت و ساز در نواحی پیرامون شهری همراه با جایگزین شدن اقشار مرفه باعث فرسودگی و تخلیه جمعیتی بافتهای قدیمی شهری نمی گردد . و عواملی چون مدیریت ضعیف شهری و فقر داده های آماری و اطلاعاتی طرح های تیپ شهرسازی و غالبا با دید معماری ٬ عدم در نظر گرفتن شاخص های اجتماعی – اقتصادی و فرهنگی به موازات شاخص های کالبدی٬ضعف امکانات مالی جهت اجرای طرح ها٬ عدم وجود نیروی انسانی متخصص ٬ مشارکت ضعیف مردم در اجرای طرح ها همراه با ناتوانی آنان در نوسازی بافتهای مسئله دار شهری نقش اساسی تری را در این زمینه ایفا می نماید. با قبول چنین واقعیت هایی هنوز بافتهای قدیمی و فرسوده دارای اهمیت و ارزش می باشند. چرا که بافتهای تاریخی به دلایل متعددی در شهرسازی اهمیت دارند. یکی از علل وجود مرکزیت همیشگی برای وحدت بخشی به پیکره شهر است . این امر زندگی سالم و روان را در یک شهر تضمین می کند از سوی دیگر بافت قدیم با ارزش های کالبدی تاریخی و فرهنگی نهفته در خود بهترین نشانه هویت شهری بوده است و درعین حال حیات و رشد این بافت مانع از فرسودگی شهر از درون شده و توسعه بی رویه آن را محدود می کند. بررسی های کارشناسی نشان می دهد بافت های قدیمی به دلیل جایگاه خود در مرکزیت شهر از بهترین محدوده ها برای تمرکز خدمات تجاری اداری سیاسی و اقتصادی به شمار می روند . در یک جمع بندی نهایی می توان اهمیت بافتهای کهن را به شرح زیر ارائه کرد:

١- بعد نظری تجزیه و تحلیل نظریه های توسعه کالبدی در بافت های قدیم شهری.

٢- تجزیه و تحلیل الگوهای فعلی ملاک عمل سازمان های اجرایی همراه با نقد و ارزیابی آن جهت ارتقاء مبانی نظری و الگوهای اجرایی توسعه در بافت های کالبدی شهری.

٣- اهمیت این بافتها در کالبد شهرها به عنوان قلب تپنده اقتصادی.

٤- پاسخگویی به نیازهای جمعیت رو به تزاید.

٥- اهمیت و بار فرهنگی.

٦- وجود عناصر و المان های با ارزش تاریخی.

٧- عدم هماهنگی بافت با نیازهای جدید کاربران.

٨- مشکلات ترافیکی.

٩- اهمیت و لزوم خدمات رسانی در زمان بحران.

١٠- لزوم تعیین معیارهای آسیب پذیری شهری و پهنه بندی نقاط بحرانی به ویژه در بافت کهن.

١١- قطعیت خطر وقوع زلزله و عدم امکان پیشگویی زمان وقوع زلزله.

• لزوم استفاده از سیستم های جدید برنامه ریزی و پردازش اطلاعاتی : (حبیبی ودیگران 1386 ص20 ،21 ، 22)

با توجه به ضرورتهای گفته شد برنامه ریزی صحیح واصولی برای بافت های فرسوده شهری وبهسازی و نو سازی آنها جهت به روز کردن ومعاصر سازی آنها امری ضروری ونیاز اصلی شهرهای امروزی است.

ضرورت ارتقای سطح زندگی همه ساکنان شهری و استفاده همه شهروندان از خدمات شهری و تسهل خدمات رسانی توسط دستگاههای ذی ربط .

1-3 پیشینه تحقیق

نظریات توسعه کالبدی و احیا و نوسازی بافت های کهن و قدیمی غالبا در ١٥٠ سال اخیر از طرف محققان به نامی همچون اوژن ویوله لودوک (١٨٧٩-١٨١٤)٬جان راسکین (١٩٠٠- ١٨١٨)٬کامیلوبویی تو(١٩١٤- ١٨٣٦) ٬کامیلوسیته (١٩٠٣- ١٨٤٣) ٬لوکا بلترامی (١٩٣٣-١٨٥٤)٬ لئوناردو بنه ولو (١٩٣٣)٬ لودویکو کوارونی (١٩٨٧ – ١٩١١)٬ گوستاو جیووانی ٬ پاتریک گدس (١٩٣٢- ١٨٥٤)٬ لوکوربوزیه (١٩٦٥- ١٨٨٧)٬ لوئیس مامفورد (١٨٩٥) کوین لینچ(١٩٨٤- ١٩١٨)٬ الدوراسی (١٩٩٧- ١٩٣١)٬ کریستوفرالکساندر(١٩٣٦)٬کنستانتین دوکسیادس (١٩٧٥- ١٩١٣) ٬ ریچارد راجرز (١٩٣٣) ارائه شده است. اما پیشینه توجه به بافتهای موجود شهری به طور عام و بافت های تاریخی به طور خاص به حدود نیم قرن پیش باز میگردد. توجه به بافت تاریخی شهرها در سطح جهان طی دهه های اخیر شکل های گوناگونی را به خود گرفته است .ظهور و پیدایش علوم مرتبط با شهرسازی و برنامه ریزی باعث گسترش و نشر افکار و تئوری های مختلفی در باب شهر و توسعه کالبدی شهری گردیده است که به چند مورد آن صورت گذرا اشاره می گردد:

کامیلوسیته معمار و شهرساز اتریشی بود که مهمترین اثر وی کتاب "هنر ساختن شهرها" به سال ١٨٨٩ می باشد. در این کتاب وی برداشتی کاملا زیبایی شناسانه از شهرهای قرون وسطی و رنسانس دارد. سیته شیفته زیبایی و هماهنگی فضای شهرهای تاریخی بود و در مقایسه شهرهای جدید با شهرهای کهن معتقد بود که "شهرهای جدید به علت نظم و ترتیب بیش از حد و یکنواختی شان و به وجودآوردن فضاهای با هویت خاص نازیبا بی تناسب و فاقد ارزش هنری هستند" . ولی می توان ابتذال شهرهای موجود را با بررسی آثار وبناهای تاریخی درگذشته ازمیان برد. سیته خواستار ساماندهی فضاهای شهری بود و اعتقاد برآن داشت که در آرایش فضاهای شهری باید از هنر بهره جست . بر این اساس بود که درصدد زنده کردن فضاها و بافت های کهن شهری برآمد و راه حل های هنری را مطرح نمود و در قالب چنین راه حل هایی طرح های تزئینی شهری را عنوان کرد. ( حبیبی ودیگران و دیگران، 1386، ص23، 24)

در سال ٢٠٠٣ دکتر علیرضا ربیع استاد ایرانی دانشگاه بین المللی ایران در آمریکا در پژوهشی با عنوان "توانمند سازی محله ای ٬ رویکرد جایگزین برای تلفیق سنت و مدرنیزم در بافت های قدیم شهری" احکام و ضوابط طرح های جامع و تفصیلی را به عنوان حکم اعدام بافت های سنتی محله های قدیمی برشمرده است.

در ایران نیز دکتر سید محسن حبیبی در اثر تاریخی خود با عنوان "از شار تا شهر" تغییر ساختار شهرایرانی از دوره قبل از اسلام تا انقلاب اسلامی را بررسی و تجزیه وتحلیل می نماید تقسیم بندی زمانی محقق در سه مقطع زمانی به صورت زیر انجام میگیرد:

الف : قبل از اسلام ٬ که در طی آن پدیده شهر شکل گرفته ٬ تجربه احداث شهرهای جدید و ساماندهی شبکه شهری موجود حاصل شده و بعد از آن توسعه شهر نشینی صورت می گیرد. در این مرحله مفهوم شهر بالنده شده و ساختار اولیه آن ساماندهی می گردد.

ب: بعد از اسلام ٬ که در طی آن مفهوم شهر دگرگون شده و عناصر مشخصی چون مسجد٬ بازار و محله ساختار شهر را دگرگون می سازد . اثرات تحولات اقتصادی ٬ اجتماعی وسیاسی در دوره مختلف تاریخی تا قبل از دوره قاجار بر بافت شهری ایران ارزیابی می شود . اواخر این دوره انحطاط تاریخی و فرود سهمگین شار ایرانی در مقابل بستر سازی تجلی انقلاب صنعتی شهر اروپایی است.

ج: دوره معاصر٬ که در طی ان مفهوم شار مجددا ابداع گردیده و شهرنشینی شهرسازی و شهرگرایی در ایران کاملا تغییر شکل می یابد. رواج الگوهای وارداتی ٬ طرح های توسعه شهری ٬ کاهش ارزش بافت قدیم ناشی از ناهماهنگی ساختاری – کالبدی با الگوهای زیستی کنونی بررسی و تحلیل می گردد.

در حالیکه شهر از درون تهی شده و می پوسد نقاط پیرامونی آن بیشتر و بیشتربه خود توسعه بخشیده و می بخشند. این در حالی است که محدوده ای وسیع در درون شهر تحت عنوان بافت قدیم رها شده باقی می ماند و هر زمان بیش از زمانی دیگر فرو می ریزد. حبیبی در این تحقیق تئوری رشد شهر از درون را ارائه می کند و اعتقاد دارد "رشد شهر از برون سبب گردیده است تا شهر قدیم از نو ساختن خویش باز ماند معاصر نگردد و جریان زمان در کالبد استوار آن راه نیابد شهر کهن از زیستن باز مانده است اورا هوائی تازه باید و حالی دیگر شاید لازم است که فرآیند تاریخی نو شدن بدان باز گردانیده شود لازم است که فلسفه "رشد شهر از درون" دگرباره رخسار نماید تا شهر را درکلیت امروزی آن مفهومی نو بخشد و هویتی بارز دهد" (حبیبی ودیگران، 1386 ص35)

دکتر محمد مهدی عزیزی در سال ١٣٧٩ در پژوهشی با عنوان "تحلیل فرآیند توسعه شهری معاصر در ایران " به سیر تحول سیاست های مداخله در بافتهای کهن شهری می پردازد . عزیزی پس از بررسی مبانی نظری و مداخله در بافتهای کهن شهری اقدامات اجرایی و قانونی در توسعه بافتهای کهن را در سه مقطع حکومت قاجار تا پایان دوره اول پهلوی (طرح میدان بهارستان و توپخانه و اجرای قانون بلدیه در سال ١٣٠٩ و احداث شبکه گذرگاهی بوذرجمهری و خیام همراه با از بین بردن سازمان محلات تهران قدیم تخریب دیوار کهن شهری اصلاح شبکه گذرگاهی درسال ١٣١٣ همراه با توسعه شدید دیوان های دولتی با روش های جدید جایگزین اسلوب سنتی و رواج سبک تهران به جای سبک اصفهان و اجرای ان در سایر شهرداری های کشور) ٬ دوره پهلوی دوم تا پیروزی انقلاب از سال ١٣٢٠ تا ١٣٥٧ (تهیه هفت برنامه عمرانی توسعه شهری با زیر مجموعه های تامین آب و برق رسانی تاسیسات شهری و خدمات بهداشتی درمانی قانون حق السهم ٥٠ درصدی شهروندان در عمران شهری و در نتیجه افزایش فاصله طبقاتی شهری در شهرهای غنی و مرفه در برنامه دوم توسعه رواج واژه شهر کهن در برابر شهر جدید٬ افزایش وابستگی شهرداری ها به اعتبارات دولتی رواج و توسعه طرح های تیپ جامع و تفصیلی شکست کامل طرح های تفصیلی بازنده سازی ناشی از عدم توجه به مشارکت مردمی)٬  دوران پس ازپیروزی انقلاب اسلامی تا مقطع کنونی (عدم توجه به مقوله بافت های تاریخی و کهن دربرنامه غیر مصوب اول توسعه عمرانی ٬ تهیه طرح های روانبخشی در سال ١٣٦٣ ٬ ابلاغ طرح ساماندهی بافتهای قدیم شهری در سال ١٣٦٧٬ تشکیل سازمان میراث فرهنگی٬ تاسیس دفتر بهسازی بافت شهری در وزارت مسکن و شهرسازی با هدف ساخت و ساز مسکن و توسعه درونی محلات شهری ٬ توجه و عنایت ویژه به بافت های کهن شهری و سایت مداخله در آن با عنوان نوسازی بافتهای فرسوده موجود و تجمیع قطعات درمناطق شهری کشور و بهسازی و نوسازی بافت های مسئله دار شهری در برنامه های دوم و سوم توسعه کشور) بررسی و تحلیل می نماید. نتایج حاصل از این تحقیق شامل وجود فراز و نشیب درزمینه سیاست گذاری و اجراست تا قبل از دوره ١٢٨٥- ١٢٦٧ اقدام قابل توجهی به عنوان مداخله در بافت کهن صورت نمی گیرد. اما دوره رضاخان نقطه عطف مداخلات کالبدی است که به مدد اقتدار دولتی انگاره های مورد نظر خود را جامه عمل می پوشاند. جنگ تحمیلی نقطه عطف بعدی است که در آن نه تنها بافتهای کهن تاریخی به فراموشی سپرده می شود بلکه هر چه بیشتر به سوی زوال و تخریب پیش می رود. مشکلات ناشی از فرسودگی بافتهای فرسوده کشور باعث توجه به آن در بالاترین سطوح برنامه ریزی کشور شد و بخش اعظمی از سیاست ها و برنامه ریزی های برنامه دوم توسعه را به خود اختصاص داد (غزیزی،1379، ص37، 46)

در سال ١٣٥٦ دکتر محمود منصور فلامکی در اثر باارزش "باززنده سازی بناها و شهرهای تاریخی" ضمن بررسی  نظریه ها و شخصیت ها در سیر تکاملی باززنده سازی روش بررسی بناهای فرسوده در بخش معماری و پیوند با محیط از فضاهای کالبدی تا فضای زیستی مراحل رشد و توسعه مراکز مسکونی عوامل فرسودگی و تخریب شهرهای تاریخی از بناهای منفرد تا بافت های شهری شناخت بافتهای شهری٬تاریخی و تغییر شالوده آن در بخش شهرسازی را بررسی و ارزیابی می نماید. فلامکی جهت باززنده سازی شهرهای تاریخی روش هایی چون طرح های بهداشتی و فنی ٬ طرح های  تزئینی ٬ طرح های بازسازی مرمت فضای محدود و طرح جامع مرمت شهری را ارائه می نماید.(حبیبی ودیگران، 1386، ص37)

در سال ١٣٨٠ دکتر علی شماعی رساله دکتری خود را با عنوان "اثرات توسعه فیزیکی شهر یزد بر بافت قدیم و راهکارهای ساماندهی و احیای آن" در دانشگاه تهران ارائه کرده است . هدف از این تحقیق بررسی و تحلیل اثرات توسعه فیزیکی ناموزون یا نامتعادل شهر یزد بر بافت قدیم و ارائه راهکارهای مناسب در راستای توسعه پایدار متعادل شهری است. نتایج بررسی این محقق مشخص می نماید که ساختار و سازمان متعادل و منسجم شهر در چند دهه اخیر به یک ساختار قطاعی ناموزون یا نامتعادل تبدیل شده است. همچنین در اثر توسعه فیزیکی نامتعادل در حاشیه شهر و عدم توجه کافی به ساماندهی و احیای بافت قدیم مهاجرت جمعیت از آن شدت گرفته و ساختار جمعیتی آن نامتعادل و ناموزون گردیده است . همچنین ساختار اقتصادی بافت قدیم به ویژه وضعیت اشتغال میزان درآمد قیمت املاک و فعالیتهای اقتصادی به ویژه صنایع دستی دچار رکود گردیده است. از طرف دیگر تحت تاثیر توسعه ناموزون شهر کارکردهای مراکز خدماتی و تاسیسات شهری در بافت قدیم در مقایسه با بافت جدید دچار رکود شده است . سیاست ها و برنامه های دولت در توسعه فیزیکی ناموزون و نامتعادل شهر و رکود بافت قدیمی نقش عمده ای داشته است .در پایان جهت بهبود ساماندهی و احیای بافت قدیم شهر یزد راهکارهایی پیشنهاد شده است.(ههمان منبع، ص38)

در سال ١٣٨٣ محمد تقی رهنمایی و پروانه شاه حسینی در اثری با عنوان "فرآیند برنامه ریزی شهری در ایران " انواع طرح های توسعه را مورد ارزیابی قرار داده و ماهیت طرح های بهسازی بافت قدیم را دوگانه می داند. این دوگانگی ناشی ازتداخل وظایف سازمانی شهرداری و سازمان میراث فرهنگی است . چرا که شهرداری ها بر اساس وظایف سازمانی قصد دارند که از فضاهای فرسوده شهری متناسب با مقتضیات زمان و مکان به نحوی که مشکلات آنها را کاهش دهد استفاده کنند. در همین حال سازمان میراث فرهنگی تخریب بافتهای قدیمی را بدون ارزشیابی تک تک واحدها و ساخت و سازها نوعی تخریب فرهنگی می داند. این طرح ها در اجرا با مشکلات دیگری چون وضعیت حقوقی و ملکی مبهم وجود زمین ها و بناهای وقفی و مسائل اجتماعی و اقتصادی روبرو شده و اجرای ان را با کندی همراه می سازد. نمونه اجرایی این طرح ها را می توان در ماسوله که با مشکل حقوقی وارث دربیرجندبامشکل وقف و در قم با مشکل تامین منابع مالی برای خرید اراضی روبرو است نام برد.(راهنمایی وشاه حسنی ، 1387،ص110)

مضاف بر این آثار در ایران پروژه هایی چون " طرح حفظ و احیاء بازسازی بافت های قدیم شهری سمنان  " توسط ایرج عبا س زادگان و راضیه رضازاده (١٣٦٨) طرح "بهسازی و ساماندهی ٧/٤ هکتار از اراضی شرق بازار ارومیه" توسط شیوا اسدالهی و سید محسن حبیبی (١٣٨٠) " تحلیل سناریوهای توسعه کالبدی در بافت های قدیم شهری " توسط پروانه زندی در دانشگاه تربیت مدرس (١٣٨١) "شیوه های ساماندهی در بافت های فرسوده و قدیمی " توسط ابوالفضل مشکینی و " توسعه کالبدی – فضایی شهر سنندج با GIS " توسط کیومرث حبیبی.... انجام گرفته است.(حبیبی ودیگران، 1386 ،38)