حدود نیم قرن از زمان ظهور نخستین سیستم‌های نرم‌افزاری ترجمه ماشینی‌سپری شده و در خلال این مدت، جهان شاهد پیشرفت‌هایی چشمگیر در قلمرو ترجمه ماشینی و دستاوردهای متنوع جانبی آن بوده است. اهمیت این پدیده جدید و مقتضای عصر اطلاعات‌ایجاب کرده است که میزان سرمایه گذاری کشورها در این عرصه، در طی سالهای گذشته‌چشمگیر و معادل ارقامی نجومی باشد. به عنوان نمونه در کشور کوچک هلند در سال 1983،هفده میلیون گیلدر معادل هشت ونیم میلیون دلار به یک طرح تحقیقاتی ترجمه ماشینی اختصاص داده‌شده(1) و هدف پروژه مذکور تنها ترجمه شیوه نگهداری و کاربرد سلاح نظامی از زبان انگلیسی به‌زبان فرانسه بوده است. علت این اقبال و عنایت، لحاظ این واقعیت است که دستیابی به سیستم‌ترجمه ماشینی بالذاته می‌تواند زمینه‌ساز رشد علمی و توسعه ملی باشد و در دیگر عرصه‌های‌مورد نیاز جوامع امروزی نیز تحولاتی شگرف پدید آورد. ظهور اینترنت و ضرورت حضور ووجود سیستم ترجمه ماشینی در کنار آن، باعث شده است که تلاشهای چند جانبه تحقیقاتی دراین زمینه گسترده‌تر و حجم سرمایه‌گذاریها در این عرصه مضاعف گردد.(2)
اگر تا قبل از رونق بازار این پدیده نو، مساعی منحصرا در زمینه ابداع ترجمه ماشینی‌دوسویه (انگلیسی به فرانسه، ژاپنی به انگلیسی، روسی به آلمانی و...) صورت می‌گرفت، در حال‌حاضر گرایش‌ها معطوف به سیستم‌های چندسویه (انگلیسی به فرانسه، آلمانی، اسپانیولی،ایتالیائی، ژاپنی، چینی و...) شده است.(3)
مع‌الوصف علی‌رغم این حقایق ملموس، در کشور ما نه تنها این موضوع مورد تغافل قرارگرفته است، بلکه ابعاد واقعی قضیه و گستره کاربردی آن نیز نامکشوف مانده است. تصویر وتصوری که از ترجمه ماشینی در اذهان وجود دارد، منطبق با واقعیت‌ها نیست و متأسفانه‌تلاشی در جهت شناخت مسأله، اهمیت و نقش آن در توسعه ملی و نیز پویائی و تولید علمی درسطح کشور صورت نگرفته است.
در این گزارش سعی می‌شود با استعانت از تجربیات و براساس یافته‌های ملموس حاصل‌از بیست سال مطالعه و تحقیق و کار مداوم در زمینه زبان‌شناسی رایانه‌ایcomputational linguistics، بررسی هر چند موجز و مختصر - اما دقیق و واقع‌گرایانه- ازکم و کیف ترجمه ماشینی ارائه گردد.
طرح مسأله
قبل از تعریف و تبیین ترجمه ماشینی، ضروری به نظر می‌رسد که از دیدگاه زبان‌شناسی،ماهیت ترجمه را در مفهوم عام آن یعنی ترجمه‌ای که توسط شخصی متخصص و زباندان انجام‌می‌گیرد و اصطلاحاً به ترجمه انسانی human translation تعبیر شده است، بازشناسی کنیم.با آنکه سابقه ترجمه به قبل از قرن اول میلادی برمی‌گردد، هنوز هم تعریفی جامع و مانع ازترجمه به گونه‌ای که مورد قبول همگان باشد در اختیار نیست.(4)علت امر ناشی از نوع نگرش‌اهل فن- که معمولا پیرو مکانیب مختلف‌اند- و شیوه‌های کاربردی و روال متداول در امر ترجمه‌می‌باشد. بدیهی است اگر ترجمه را از دیدگاه طرفداران >ترجمه تحت‌اللفظی<literal translation بنگریم تعریف، مغایر با تعاریفی خواهد بود که هواداران >ترجمه معنائی<semantic translation یا >ترجمه آزاد< Free translation از موضوع ارائه کرده‌اند. مع هذانباید از نظر دور داشت که در تعاریف گونه‌گون ارائه شده از سوی زبان‌شناسان وتئوریسین‌های ترجمه با گرایش فکری متفاوت، نقطه‌نظرهای مشترک قابل تأمل نیز هست که‌جمع‌بندی آنها می‌تواند رهگشای ما در این زمینه باشد. براساس این نقطه‌نظرهای مشترک‌می‌توان چنین نتیجه‌گیری کرد که هر کلام و گفته در هر زبان صورتی (Forme) دارد و محتوایی(contenu) و ترجمه عبارتست از تبدیل یا برگرداندن نزدیک‌ترین پیام مستتر در صورت‌واژه‌های زبان مبدأ >source language = SL< یعنی زبانی که از آن ترجمه انجام می‌گیرد به>صورت < زبان مقصد target language = TL< یعنی زبانی که ترجمه متن به آن برگردانده‌می‌شود. و اما ترجمه ماشینی Machine Translation که در پاره‌ای موارد تحت عنوان‌ترجمه خودکار )اتوماتیک، ماشینی) automatic Translation نیز معرفی شده است(6)، به سیستم نرم‌افزاری رایانه‌ای اطلاق می‌شود که از طریق آن می‌توان متون ورودی زبان مبدأ SL > > را طی فرایندهایی خاص و پیچیده - در سطوح مختلف زبان‌شناختی - تجزیه و تحلیل ودر نهایت به زبان)یا زبانهای مقصد (ترجمه و به صورت خروجی در اختیار کاربر قرار داد. درواقع در طراحی نرم‌افزار ترجمه ماشینی تمهیداتی اندیشیده و در ساختار آن مؤلفه‌ها و اجزایی‌درنظر گرفته می‌شود که علی‌القاعده باید سیستم را قادر سازد تا تقریبا همانند فردی مترجم تجزیه و تحلیل‌های زبان‌شناختی متن ورودی را انجام داده تا با بهره‌گیری از داده‌ها و براساس‌یافته‌ها، معادل جملات زبان مبدأ را در زبان مقصد تولید کند. انجام این عمل مستلزم آن است که‌سیستم علاوه بر برنامه‌ای رایانه‌ای متشکل از مجموعه الگوریتم‌های خاص و پیچیده، مجموعه‌فرهنگها و بانکهای اطلاعاتی محتوی واژگان و قواعد ساختاری و معناشناختی زبانهای مبدأ ومقصد نیز در اختیار داشته باشد.
اگر بتوان ادعا کرد که امکان تدوین فرهنگ قواعد ساختاری یا واژگان دستوری grammatical words)) نسبتا کامل فراهم باشد، مختصه و ویژگی زبان به گونه‌ای است که درهیچ برهه‌ای از زمان نمی‌توان فرهنگی -هر چند مبسوط - را یافت که دربر دارنده همه واژه‌های‌آن زبان باشد، چه زبان پدیده‌ای است زایا و هر زمان می‌توان انتظار داشت که واژه‌هایی جدیدخلق و به مجموعه واژگان آن زبان افزوده شود. از این گذشته وجود خطاهای املایی در متن‌می‌تواند در جریان کار ترجمه ایجاد اختلال کند.(7) مترجمین ورزیده در رویارویی با کلمات‌ناشناخته یا ساختارهای شاذ جملات، با مراجعه به منابع معتبر، تجربیات و دانش فردی و یا ازطریق استنتاج و استقراء به حل مشکل و مسأله می‌پردازند. در ترجمه ماشینی نیز باید در مقابل‌این گونه پدیده‌ها از ساز و کاری مشابه بهره جست، یعنی باید سیستم به ابزاری خاص مجهزباشد تا اختلالی در امر ترجمه بوجود نیاید. ماشین‌های ترجمه گوناگون و معمولی موجود درسطح بازار عموما فاقد این ساز و کارند و طبیعی است که محتوای برون داد آنها مغلوط و نامفهوم باشد و در نتیجه مشاهده می‌شود که حاصل کا ر این‌گونه سیستم‌ها، نه تنها مطلوب‌نیست، بلکه در مواردی عدیده، بطور کلی غیرقابل استفاده‌اند.(8 )در گزارشهای متعدد اعلام شده‌است که سیستم‌هایی در تیراژهایی بالا و قیمت‌هایی نسبتا متعادل - و حتی گاهی در سطح‌جهانی و با تبلیغاتی گسترده به بازار عرصه شده، خریدار فقط یک بار از آنها استفاده کرده و به‌علت عدم رضایت آنها را به دور افکنده است.!(9)و اما سیستم‌هایی که براساس معیارهای علمی‌طراحی و در ساختار آنها از مکانیسم‌هایی منطقی و براساس دانش زبان‌شناسی رایانه‌ای‌استفاده شده است، به سه گروه تقسیم‌بندی می‌شوند.(10)
الف(سیستمsystemsهای‌کنترل‌شدهControlled language
پس از کاربرد درازمدت سیستم ترجمه ماشینی در زمینه کاری مشخص و محدود وحصول تجربیات کاملا موفق و رضایت‌بخش، گرایش‌ها بیشتر معطوف به ابداع سیستم‌های‌کاربردی با مجموعه واژگان و ساختارهای معین و از پیش تعیین شده است. اغلب مؤسسات وسازمانها درپی دستیابی به سیستم‌های ترجمه ماشینی‌اند که نیازشان را در زمینه فعالیت‌های‌تخصصی آنها مرتفع سازد، بویژه آنکه این‌گونه سیستم‌ها معمولا چند زبانه‌اند. در این‌سیستم‌ها میزان خطا به حداقل و میزان انعطاف‌پذیری، در امر برنامه‌ریزی زبانی به حداکثرمی‌رسد و امکان اعمال دیدگاههای زبان‌شناختی واقعا بیشتر است. با توجه به کارآیی درخورتوجه این‌گونه سیستم‌ها و مختصات مطلوب آنها، کمپانی‌ها و مؤسسات ترجیح می‌دهند به جای‌تهیه نرم‌افزارهای ترجمه ماشینی تجارتی، رأسا سفارش سیستم‌های ترجمه ماشینی متناسب با خواستها و حوزه فعالیت تخصصی خود بدهند.
شامل 21 صفحه word
دانلود مقاله ابداع و طراحی سیستم رایانه‌ای جهت ترجمه متون علمی زبان انگلیسی به زبان فارسی
