لینک دانلود و خرید پایین توضیحات
فرمت فایل word و قابل ویرایش و پرینت
تعداد صفحات: 22
تحلیل عناصر داستانی در داستانهای قرآن کریم (16 صفحه - از 1 تا 16)
مجلات : علوم انسانی » مدرس علوم انسانی » زمستان 1378 - شماره 13 »
نویسنده: پروینی، خلیل - نویسنده: حریر چی، فیروز
چکیده
داستانهای قرآن از دیر باز از جنبههای مختلف تاریخی، محتوایی، تربیتی و غیره بررسی شدهاند، اما به جنبههای هنری، مسائل مربوط به شیوههای داستان پردازی و تحلیل عناصر داستانی آنها خیلی کمتر توجه گریده است.داستان به عنوان یک شکل ادبی و هنری دارای ساختار هندسی خاصی است که آن را از دیگر اشکال ادبی مانند قصیده، خطبه، مقاله و غیره متمایز میسازد.داستانهای قرآن در ردیف داستانهای واقعی تارخی قرار دارند، اما با داستانهای واقعی تاریخی که معمولاً آثار خیال و مبالغه در آنها مشاهده میشود فرق دارد.چرا که به تصریح خود قرآن، هم حوادث و سرگذشتهای داستانهای قرآن«بالحق»هستند و هم گزارش و نقل آنها که از طرف خداوند صورت گرفته«بالحق» است.این گونه سرگذشتهای واقعی و حقیقی را خداوند«قصص»مینامد، یعنی به نحوی بیان، نقل و ارائه شدهاند که خواننده آنها را پیگیری میکند.این امر همان شیوه داستان پردازی قرآن است.در ساختار اغلب داستانهای قرآن عناصر داستانی شناخته شده در ادبیات نوین داستانی، تا حدودی قابل تحلیل و ارزیابی است.معمولاً یک داستان هنری از این عناصر تشکیل شده است:طرح و پیرنگ، شخصیت و شخصیتپردازی، کشمکش، گفتوگو، صحنه و صحنهپردازی(زمان و مکان)، زاویه دید یا زاویه روایت و درونمایه یا اندیشه.
همواره باید این نکته را در نظر داشت که قرآن قبل از هر چیز کتاب هدایت و تربیت است و لذا داستانهای آن نیز در خدمت اهداف دینی و تربیتیاند.در این پژوهش فقط به تحلیل و بررسی چهار عنصر طرح و پیرنگ، کشمکش، شخصیت، شخصیتپردازی، و گفتوگو از عناصر داستانی در قرآن خواهیم پرداخت؛چرا که تحلیل همه این عناصر به مجال وسیعی نیاز دارد.
کلید واژهها:تحلیل، عوامل، داستان، قرآن
1.مقدمه
قرآن کریم حوادث و سرگذشتهای واقعی را که بدان پرداخته، «قصص»نامیده است.«قصص»که به معنای قصه است، در اصطلاح به سخنی گفته میشود که در قالب هنری چنان بیان و طرح شود که مخاطب آن را پیگیری کند.این معنا و مفهوم که با ریشه و ماده«قصّ»سازگار است، درباره داستانهای واقعی تاریخی قرآن صادق است، چرا که قرآن، حوادث و سرگذشتهای فرو رفته در اعماق تاریخ را با شیوه واسلوبهای بیانی، تکنیکهای داستانی و تصویر گریهای نمایشی و حسی خود، دوباره احیا و زنده کرده است، به طوی که مخاطب همانند یک بیننده، به نظاره حوادث و صحنههای داستان مینشیند و به پیگیری آنها میپردازد.
در ادبیات داستانی امروز، داستان متشکل از عناصری مانند طرح و پیرنگ، حادثه، شخصیت، گفتوگو، روایت، صحنه، زاویه دید، و درونمایه است.این عناصر که هم از نظر ساختار و هم از نظر محتوا مقوّم یک داستان هستند و داستان بر پایه آنها استوار است، در داستنهای واقعی قرآن-با اختلاف در کمیت، کییّت و نحوه کاربرد-قابل تشخیص، تحلیل و ارزیابی است.در این مقاله از ابتدا مطالعاتی درباره داستان و ادبیات داستانی و نقد آن انجام گرفته است.سپس داستانهای قرآن از این منظر بررسی و تحلیل شدهاند.سرانجام این نتیجه حاصل شد که قرآن کریم کتاب هدایت است، اما محتوای هدایتی و تربیتی قرآن با زبان هنر بیان شده و داستانهای واقعی تاریخی قرآن نیز که به قصد هدایت و عبرت مطرح گردیدهاند با تکنیک و شیوه داستانپردازی نقل شدهاند، به طوری که درک جنبههای هنری و شیوههای داستانپردازی قرآن، فقط با استفاده از معیارهای ادبیات داستانی نوین تا اندازهای ممکن است، چرا که داستان در ادبیات عربی قدیم به عنوان یک شکل هنری و ادبی مطرح نبوده و لذا در هیچیک از کتب علوم قرآنیی و تفسیری به داستانهای قرآن از دیدگاه خاص داستانی و معیارهای نقدی آن نگاه نکردهاند، بلکه داستان قرآنی، در کنار سایر موضوعات آن مانند احکام و اصول اعتقادات، از جنبههای صرف و نحوه و بلاغت قدیم تحلیل شده است.اما امروزه علاوه بر جنبههای یاد شده، عناصر دیگری در ساختار داستان هنری وجود دارد.چهار عنصر طرح و پیرنگ، کشمکش، شخصیت و شخصیتپردازی، و گفتوگو که از مهمترین عناصر یک داستان محسوب میشوند، در این پژوهش تحلیل شدهاند.
2.سؤالات تحقیق
1.ویژگیهای کلی داستان در قرآن چیست؟
2.عناصر داستانی در قرآن چگونه به کار رفته است؟
3.فرضیههای تحقیق
1.داستان به عنوان یکی از مهمترین موضوعات قرآنی، به مانند سایر موضوعات آن، در خدمت اهداف دینی و تربیتی در آمده است.این سخن به معنای نفی آفرینشهای هنری و شیوههای داستانپردازی در قرآن نیست، بلکه قرآن داستانهای واقعی تاریخی خود را بدون دخالت دادن خیال آفرینشگر در خلق حوادث، شخصیتها و دیگر عناصر داستانی-بر خلاف داستانهای واقعی تاریخی بشری-و بدون به کار بستن دروغ و مبالغه، با زبان هنر و اسلوب منحصر به فرد خود دوباره احیا کرده است.
2.عناصر داستانی به تناسب فضای فکری و تربیتی حاکم بر سوره، گاه کمرنگ و گاه پررنگ میشوند.برای نمونه آنجا که قرآن میخواهد به تحلیل افکار، اعتقادات و عواطف شخصیتهای حق و باطل بپردازد و از این طریق سمبلی از این شخصیتها ارائه دهد.اغلب بهعنصر گفتوگو متوسل میشود؛مانند گفتوگوهای بین موسی و فرعون در سورههای مختلف و آنجا که هدف قرآن، انذار و تخویف از طریق پرداختن به ذکر سهمناک و بلاهای آسمانی است، اغلب از عنصر توصیف یا اخبار استفاده میکند؛مثل داستان حضرت صالح در سوره«الشمس».
4.اهداف تحقیق
1.نگاهی نو به داستانهای قرآن از زاویه نقد نوین داستان و بلاغت جدید،
2.تبیین ملموس گوشههایی از لطایف، دقایق و رموز هنری و ادبی در داستانهای قرآن.
5.روش تحقیق
روش تحقیق در این بررسی، توصیفی و تحلیلی بوده است، آن هم با مطالعه دقیق و گردآوری اطلاعات درباره خود داستان و عناصر تشکیل دهندهاش و نقد نوین آن و نیز مطالعه و گردآوری اطلاعات لازم درباره داستانهای قرآن و استخراج آیات داستانی از سورههای مختلف و همچنین کتب تفسیری و کتبی که به مسائل داستانپردازی قرآن پرداختهاند.
6.پیشسینه تحقیق
گمان میرود که تا حال کاری بدین عنوان و با این وسعت انجام نپذیرفته است.سید قطب، محمود بستانی و دیگران در مورد جنبههای هنری داستانهای قرآن، بررسیهای کلی و محدود کردهاند که قطعاً احتیاج به تعمیق، گسترش، بازنگری و تحلیل دوباره دارند.در بیان ضرورت انجام یافتن این تحقیق همین بس که درک و فهم جنبههای ادبی و هنری و بیان عناصر داستانی در داستانهای قرآن، در فهم هر چه بهتر عظمت قرآن و ابلاغ اهداف دینی و انسان ساز این کتاب، کاری بسیار سازنده و ضروری است.
داستانهای قرآن از دیرباز از جنبههای مختلف تاریخی، محتوایی، تربیتی و غیره بررسی شدهاند؛ اما درباره جنبههای هنری و مسائل مربوط به شیوههای داستانپردازی و تحلیل عناصر داستانی شناخته شده در ادبیات نوین داستانی، مانند طرح و پیرنگ، صحنهپردازی یا زمان و مکان، زاویه دید یا زاویه روایت و عنصر درونمایه یا اندیشه، بجز کارهای سطحی، کار متقن و محکمی صورت نگرفته است.
7.تعریف داستان هنری
تحقیق و بررسی در مورد تحلیل عناصر داستانی در داستانهای قرآن کریم
