طراحی استقرار خط مونتاژ آبگرمکن دیواری مدلL.15 در شرکت نگهبان گاز اصفهان

اختصاصی از هایدی طراحی استقرار خط مونتاژ آبگرمکن دیواری مدلL.15 در شرکت نگهبان گاز اصفهان دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

شناسنامه شرکت----------------------------------- صفحه 4

مقدمه و معرفی واحد صنعتی -------------------------- صفحه 4

چارت سازمانی-------------------------------------- صفحه 6

استانداردها و قابلیت ها------------------------------- صفحه7

معرفی محصولات------------------------------------ صفحه8

لیست قطعات آبگرمکن دیواری-------------------------- صفحه12

نمودار مونتاژ------------------------------------- صفحه 17

برگه مسیر قطعات اصلی     ----------------------------- صفحه 19

طرح ابتکاری -------------------------------------- صفحه 21

نمودار فرایند عملیات-------------------------------- صفحه 22

ارائه طرح های استقرار------------------------------- صفحه 23

محاسبه نیروی انسانی مورد نیاز -------------------------- صفحه 27

محاسبه فضای مورد نیاز------------------------------ صفحه 28

ارائه طرح استقرار اولیه با استفاده از slp------------------ صفحه 33

ارائه طرح استقرار اولیه با استفاده از روش گراف ------------- صفحه 36

سیستم نگهداری موجودی   --------------------------- صفحه 41

دریافت و ارسال----------------------------------- صفحه 42

نقشه بخش اداری فعلی------------------------------ صفحه45

طرح استقرار نهایی با کمک comlad---------------------- صفحه47

برای دانلود با 10 درصد تخفیف اینجا کلیک کنید

تحقیق مسجد جامع اصفهان

اختصاصی از هایدی تحقیق مسجد جامع اصفهان دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

فرمت فایل : WORD (قابل ویرایش)

تعداد صفحات:30

فهرست مطالب:

   مقدمه    1
فصل اول:مسجد
1-مسجد    2
1-1-نکاتی در باب مساجد    3
2-1- مساجد و عوامل مشترک در آنها و تزئینات وابسته به معماری آن ها    6
فصل دوم: مسجد جامع اصفهان
2-مسجد جامع اصفهان    18
منابع    30

   مقدمه
مسجد میعادگاه و محل تجمع و نقطه شروع حرکت های انقلابی و از همه مهم تر مکانی مقدس برای شکر گذاری و سجده گاه مومنین است.
هر جا که سخن از معماری اسلامی در میان بوده است،مسجد به عنوان سمبل و معرف این معماری مطرح شده است.با توجه به این ویژگی ،همچنین به سبب توجه و علاقه ای که عموم طبقات مردم به آن داشته و دارند،سلاطین و حکمرانان هم در دوران حکومت خویش ،با ساخت مساجدی با شیوه های جدید(از نظر فرم ظاهری و گاهی با اضافه کردن فضای بدیع و همراه با نوآوری)سعی در تثبیت موقعیت خویش می نمودند.
درهر صورت معماری اسلامی تحت تاثیر ویژگی های هر دوره تحول یافت.در نتیجه انواع بناهای یک ایوانی ، دو ایوانی ، چها ایوانی و گنبدی به وجود آمد.
در این تحقیق ویژگی های مسجد جامع اصفهان مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است.


1-مسجد

مسجد بنایی است بر پا شده بر محوری نامرئی که طراحی اصلی مسجد بر مبنای آن است.این محور نامرئی کعبه است. کعبه به لحاظ معنوی در قلب اسلام قرار دارد. محراب همه مساجد در جهت آن است و مسلمانان رو به سوی آن نماز می‌گذارند. از این رو دنیای اسلام را می‌توان چرخ عظیمی فرض کرد که مکه کانون آن و پره‌های این چرخ، همه مساجد سرتاسر جهان هستند و شاید به خاطر اهمیت مساجد است که در قلمرو اسلام، همه هنرها در خدمت مسجد بوده‌اند.
برای شناختن جایگاه مسجد در شهرهای بنا شده در دوره اسلامی بد نیست که به عناصر اصلی یک شهر اسلامی اشاره کنیم: بازار، کاروانسرا، حمام و مسجد.
 در شهرهای دوره اسلامی بازار به عنوان ستون فقرات شهر به حساب می‌آمد که معمولا در کنار و یا در داخل آن کاروانسرایی هم وجود داشت.
 با گشت زدن در بازار هر یک از شهرهای بنا شده در دوره اسلامی به حمام بر می‌خوریم، جایی که برای طهارت و پاکیزگی مسلمانان ضروری بود. در داخل همین بازار و یا در نزدیکی آن مسجدی قرار دارد که سیل مسلمانان و نمازگزاران را از محیط پر قیل و قال بازار، به محل امن و آرام خود فرا می‌خواند.
با این توصیف، مسجد مرکز ثقل بنای شهرها در دوره اسلامی بود و معماری آن متناسب با شرایط اقلیمی، مصالح در دسترس و تحت تاثیر سنن و خصوصات محلی ساکنان هر منطقه شکل می‌گرفت.مسجد به عنوان نهاد مذهبی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی دارای وظایف گوناگونی بود و در واقع هنوز هم هست. مسجد جایی بود که در آن به روی همه و در همه وقت باز بود و یکسان به همه مسلمانان تعلق داشت. رهگذران بدون سرپناه و یا امیران با جاه و مقام و یا کاروانیان می‌توانستند به مسجد بروند و حتی در آن استراحت کنند.
1-1-نکاتی در باب مساجد
اساس و منشا تقسیمات بناهای اسلامی ایران با آغاز اسلام و گرایش ایرانیان به مذهب جدید در معماری سرزمین کهن سال ایران تغیرات عمده ای پدید آمد . و فرم معماری با الهام و پیروی از سنت های قبل از اسلام راه جدیدی آغاز کرد به طور کلی بنا های مهم به دو دسته تقسیم می شوند.
الف) بناهای مذهبی مدارس. مساجد و مقابر
ب)بناهای غیر مذهبی یا کشوری (پل .سد .آب انبرا و ...)
بناهای مذهبی
مساجد : در معماری اسلامی مساجد اهمیت فوق العاده ای دارند مساجد ایران از نظر پلان به شش دسته تقسیم می شوند.
مکان مسجد
از نظر مکانی هیچ مسجدی در بن بست بنا نمی‌شود. زیرا مسجد همچون موجودی زنده دارای حیات معنوی است.

دانلود مقاله مسجد حکیم اصفهان

اختصاصی از هایدی دانلود مقاله مسجد حکیم اصفهان دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

پیشگفتار:
مسجد حکیم اصفهان، یکی از شاهکارهای معماری ایران در دوره اسلامی، مسجدی است چهار ایوانی با آجرکاری‌های بسیار متنوع و در حد یکی از بهترین کارهای معماری دوره صفویه می‌باشد. این مسجد دارای محراب‌های متعدد و متنوع که هر کدام نسبت به شبستان خود ساخته شده و ایوان‌های مرتفع و شبستان‌های تابستانی و زمستانی و طاق‌نماهاست که با تزییناتی بسیار عالی همراه است.
این مسجد در محله‌ای قرار گرفته (بازارچه نو انتهای بازار رنگرزان) که دور از دیدگاه جهانگردان و مشتاقان هنر است و سیاحانی که از گوشه و کنار جهان به این شهر زیبا سفر می‌کنند و مشتاق دیدن آثار باستانی اصفهان هستند به دیدن این مسجد نایل نمی‌شوند. باید گفت این بیشتر بدین جهت است که راه ماشین رو ندارد و فاصله این مسجد نسبت به خیابان‌های اطراف آن زیاد است و راهنمایان جهانگردان را نسبت به این امر بی‌توجه کرده است و از به نمایش گذاردن این مسجد صرفنظر می‌کنند.
یک بررسی کوتاه، نشانگر آن است که افرادی که در کارهای خیر قدم می‌گذاشتند، با نیتی پاک و خالی از هرگونه خللی که در آنها بود و نیز با پایبند بودن به معتقدات مذهبی که به آنها اجازه ذره‌ای کج‌روی را نمی‌داد، به کارهای هنری می‌پرداختند.
با توجه باینکه سال‌ها از بنای موردنظر می‌گذرد و هر کدام از این بناها به نوبه خود قابل یک بررسی و تعمیق است، که در این جا نمی‌توان نام یک یک آنها را ذکر کرد، فقط و فقط می‌توان از ذوق درونی هنرمندان یاد کرد.
با زیرورو شدن تاریخ و دست به دست شدن حکومت‌ها و به سامان رسیدن هر حکومتی، تغییراتی پیدا می‌شد که گاه باعث تشویق هنرمندان می‌گردید و گاهی به رکود این بازار کمک می‌کند. هرچه این تغییرات از نوسانات و گسستگی کمتر برخوردار بود، پیشرفت و برتری هنر خود را بهتر نمایان می‌کرد. حکومت‌هایی بودند که هنرمندان را به دور خود جمع می‌‌کردند و با تشویق و آماده نمودن و سایل کار آنها و مراوده بیشتر با هنرمندان دیگر سرزمین‌ها و کمک آنها به ابداع هنری برتر می‌پرداختند.
معماری ایران که از فرهنگ خاصی برخوردار است، گویای تمدن این مرز و بوم از دیرزمان بود و مانند معماری همه جهان که بازگو کننده اندیشه‌های آن سرزمین می‌باشد و از فرهنگ مردم آن دیار سرچشمه گرفته است، سخن می‌گوید.
مقدمه:

اصفهان را نیمه خوانند از جهان صد جهان من دیده ام در اصفهان
تاریخ معماری اصفهان در ادوار گذشته همانند دیگر نقاط کشور، بومی و مورد توجه بوده است، و دست‌‌اندرکاران معماری همیشه با ترتیبی خاص به آن نگریسته اند.
معماری اسلامی بویژه در دوران صفویه که تاریخ‌نویسان و هنردوستان دنیا راجع به آن قلم‌فرسایی‌ها نموده‌اند، هر روز مشتاقانی را به خود جلب می‌کند، و درخور یک بررسی مجدد جهت کشف روابط انسانی و زیباسازی بنا می‌باشد.
اصفهان را می‌توان محفل هنردوستان و هنرمندان نامید، محفلی که پرذوق و شوق‌ترین محفل‌هاست. هنرمندانی که به تمامی هنرهای مختلف آشنایی داشته‌اند در این شهر از زمان‌های بسیار دور کنار معماران و کارگران چیره‌دستی می‌زیستند که هنر آنها همیشه زبانزد جهانیان بوده و است. آثاری که از آنها بجای مانده، می‌تواند مصداق گفتار ما باشد، به مصداق معروف مشت نمونه خروار است. در میان رشته‌های ساختمانی کاشیکاری یکی از نوادر کارهایی بود که می‌توان سرچشمه آن را در اصفهان جست‌وجو کرد. هنرمندانی پرذوق و باقدرت توانسته‌اند یک نگین فیروزه‌ای بر تارک کره زمین نهند و این نگین انگشتری آن را به جهانیان عرضه نمایند. این قدرت هنری درخور توجه است و بدین مناسبت همه ساله مشتاقانی را از گوشه و کنار جهان به این شهر می‌کشاند و همه به را به تحسین وا می‌دارد. بناهای پوشیده به رنگ فیروزه‌ای در نور اطراف خود تاثیر می‌گذارد و با ابهت و رشادت کامل در برابر همه پابرجا و با قامتی استوار خودنمایی می‌کند.
در باره مسجد حکیم اصفهان که کمتر از آن سخن رفته وآثاری بسیار زیبا در آن نهفته است به یک برسی کوتاه می‌پردازیم.
مسجد حکیم در حدود هشت هزارمتر مربع (کمی کمتر از یک هکتار) وسعت دارد ودر مرکز شهر در نزدیکی بازارچه نو و انتهای بازار رنگرزان واقع شده است.
مسجد حکیم اصفهان را حکیم داود ملقب به تقرب خان طبیب شاه عباس دوم بنا نهاده و در سال 1073ه‍.ق ساختمان آن را به پایان رسانیده است.
شاردن در سفرنامه خود می‌نویسد: «حکیم داود که طبیب شاه عباس دوم و شاه‌صفی بود و در نتیجه دسایس اطرافیان مورد بی‌مهری شاه واقع شد و از پیش آمدهای بدتری ترسید ... و به هندوستان گریخت، و در آنجا در اثر ملازمت اورنگ زیب و انجام خدماتی ملقب به تقرب خان به اندازه‌ای ترقی کرد که شخص بسیار معتبری شد. حکیم داود به محض اینکه درهندوستان بر مسند عزت استقرار یافت اموال زیادی برای خانواده‌اش به اصفهان فرستاد و دستور ساختن یک مسجد را داد و با نیتی که داشت این کار را آن قدر ادامه داد تا این مسجد عالی ساخته شد».
«دیگر از مساجد بزرگ عهد صفویه مسجد حکیم داود اسپهانی معروف به هندی است. مسجدی باصفا و مقدس و گشاده، نزدیک به هفت هزار ذرع زمین را مسجد و ملحقاتش اشغال نموده و حکیم داود ملقب به تقرب خان با پولی که از عطا و انعام هند آورده این مسجد را مجاور مسجد جوء جوء ساخته و گویند بسی دقیق بوده که کارکنها به خشنودی باشند تا جایی که جلو راه خران گچ کش علف می‌ریختند که خود خران گچ و آجر و آهک آورند. بنای آن به سلطنت شاه عباس دوم شروع و کاشی‌کاری و زینتش به عهد شاه سلیمان انجام گرفته. تاریخ سر درب 1067 که به تاریخ نوشته (مقام کعبه دیگر شد از داود اصفاهان) و نیز تاریخ کاشیکاری 1085 وارد.»
«دیگر از مساجد کهنه مسجد جوء جوء پهلوی مسجد حکیم است که گویند چنانکه در روضات نوشته بنای آن به روزگار صاحب بن عباد شده و بعد از قرون بسیارحکیم داود هندی مسجد حکیم را جنب آن ساخته و بدان ملحق نموده و جوءجوء سفینه کشتی را گویند و به نظر می‌آید اعراب شهر را بکشتی مانند کرده‌اند و این محل را سینه‌کشتی و از اینکه کوچه پایین‌تر را که منزل پیشین حاج عبدالغفار و حاج محمد حسین کازرونی بود سینه پایینی می‌گفتند، این کوچه بالاتر از سینه بالایی بوده که پس از بنای بزرگ مسجد حکیم به درب مسجد حکیم مشهور شده به هر جهت عوام عجم معنی جوء چوء را ندانسته قسمتی جدا از این مسجد را هنور مسجد جوجه می‌خواند و جوجی می‌نویسند و درست نیست. سر دربش را زمان شاه عباس اول در هزار و هیجده به کاشی معرق تزیین کرده اند و این عبارت است (فی ایام خلافه السلطان الاکرم الاعظم الاعدل الاشجع قهرمان الماء و الطین ابوملوک العرب والعجم ابوالغازی ابوالنصر ابوالفتح ابوالمظفر شاه عباس بها درخان خلد الله ملکه وسلطانه وافاض علی العالمین عدله واحسانه بتوفیق الله تعالی که بانی مکان شریف ملا آقای حوائج دارخاصه شریفه است رقم فقیر جویمری سنه ثمان عشر والف 1018».
ما فروخی در وصف مسجد جوء جوء می‌نویسد: «آن مسجد را مناری بس بلند و متقن بوده و گمان می‌رود یا در فتنه مغول یا در قتل عام امیر تیمور ویران کرده باشند. یا قتل عام امیر جانشاه ترکمان یا جنگ‌های داخلی مذهبی چون غالباً این گونه منارها در شهر و بیابان برای استفاده از خبر یافتن و خبر دادن دشمن و نتایج دیگر ساخته می‌شد. اگر همین محل مسجد جوء جوء باشد. چون صاحب بن عباد کراراً می‌نویسد. نزدیکی دروازه طوقچی که بزرگ‌ترین دروازه‌های کهن اسپهان بود و گنبدی آجری عالی و شیری سنگی داشت مقبره صاحب بن عباد و صندوق لوحش می‌باشد که درحوالی خانه‌های معروف او بوده و چیزی بر آن ننوشته‌اند و چندین ذرع پایین‌تر گنبدی بود که سنگ مرمر بسیار ممتازی با خط نفیسه بر آن منقور شده و بر آن نیز نام صاحب منقور بود، اما لفظ اسمعیل نداشت و تاریخش خوانده نمی‌شد».
جابری انصار می‌نویسد: «اسمعیل بن عباد مسجدی به نام جوء جوء ساخت که در محل گلبهار بوده بعد از ویرانی‌های قرون، حکیم داود هندی اساس آن مسجد را تغییر داد و بزرگ‌تر نموده و به مسجد حکیم معروف شده. محمدمهدی هم آن را به حکیم داود هندی نسبت داده که در زمان شاه عباس آن را بناء و به اتمام رسانیده است. سیدجلال می‌نویسد: «می‌گویند این مسجد را صاحب بن عباد بنا نموده و حکیم داود هندی تعمیر نموده است.»
در زاویه جنوب غربی مقبره‌ای معروف به مقبره سادات است و پشت مسجد قبر مرحوم ملامحمدجعفر ولد مرحوم ملامحمدباقر سبزواری و مقابل درب شرقی مقبره مرحوم آیت الله حاج محمدابراهیم کلباسی است که آفتاب عالم زهدش جهان را گرفت.
چنانکه روایت شده یا سینه به سینه آمده است حکیم داود پول‌هایی به اصفهان فرستاد و مسجد را بنا نهاد. روزی به قصدسرکشی از عملیات ساختمانی به محل مسجد آمد و با تیز هوشی تمام کارها را از مدنظر گذراند، ناگهان چشمش به خران گچ کش افتاد که آجر و گچ و دیگر مصالح ساختمانی را از کوره‌های آجر پزی به ساختمان مسجد حمل می‌کردند، کپل این حیوانات زخمی و خون آلودبود، علت را سوال کرد، گفتند خرکچی‌ها برای حرکت سریعتر، خران را با سیخونک دنبال می‌کنند. حکیم از گفته آنان ناراحت شد و دستور تخریب قسمت‌های ساخته شده از مسجد را داد و گفت پایه‌های این مسجد با ظلم همراه است. بنابر این روایت دستور داد در راه خران از محل کوره پز خانه تامسجد، علف بریزند که خران باچرا آجر وگچ و مصالح ساختمانی را به مسجد حمل کنند و مسجد را از نو بنا کنند. در تاریخ اصفهان و ری از این حکیم به خوبی یاد شد و گویند: «بسی دقیق بوده و همه کارگران به حماد بن زید و حماد بن سلمه و صالح المری وعمر بن صبیح حدیث نقل می‌کرد. از جمله محدثان محله مزبور ابوالقاسم طاهر بن محمد بن احمد بن عبدالله عکلی جورجیری متوفی جمادی الاولی 439ه‍.ق می‌باشد که خود از ابوبکرمقری حدیث نقل کرده است.
محدث دیگر ابو محمد قاسم بن ابی حامد قاسم کاتب جورجیری است که درآن محله سکنی داشته واز احمدبن سلیمان نجار حدیث روایت می‌کرده است.
دیگر از معاریف آن محله عبدالرحمان بن یوسف بن معدان بن سلیمان جور جیری از محدثان و برادرعبدالله محمدبن یوسف متوفی 184ه‍‍.ق و برادرش عبدالعزیز جورجیری می‌باشد.
همچنین در کتاب آثار ملی اصفهان چنین آمده است:
محله جورجیر محله‌ای در اصفهان و در آن جامعی است و عده‌ای از علما و محدثان به آن محله منسوبند و جامع جورجیر به طوری که در جای خود شرح داده شده به وسیله صاحب بن عباد بر روی آن خرابه مسجد دیگری بنا و هنگام بنای مسجد حکیم در این محله جامع جورجیر معدوم‌الاثر بوده است، ولی اخیراً آثاری از مسجد جامع جورجیر به دست آمده است. وجه تسمیه جورجیر: اصولا کلمه جوردر اسامی دهات و محلات اصفهان زیاد دیده می‌شود مانند جور و جورتان و جارو جیران وجرین و چنین به نظر می‌رسد که جیم کاف فارسی و معرب و تبدیل به جیم شده است و با این ترتیب می‌توان گفت که جورجیر در اصل گورگیر بوده، یعنی کسی که کار او گور گرفتن بوده یا اینکه گور جای گودی بوده و چون آن محله چنین جایی بوده به این نام خوانده شده (در محله جورجیردر قسمت درب صاحب بن عباد گورستانی بوده که به نام گورستان سادات مشهوربوده است) و جزو دوم آن گیریا مخفف از گریوه است و به این فرض معنی هر دو پستی و بلندی خواهد بود و دلیل آن است که محله مزبور دارای پستی و بلندی بوده است.
شیوه اصفهانی
این شیوه از دوران تیموریان آغاز می‌شود و در دوره‌ی صفویه به نهایت اوج خود می‌رسد و تا دوران معاصر ادامه می‌یابد. از تغییرات اصول سازه در این شیوه، پیدایش انواع قوس‌ها با ترسیم بر مبنای ضوابط هندسی و بر اساس اصول ریاضی است که برای قبول بارها و نیروهای بزرگ شکل گرفته است. این قوس‌ها به نام قوس شاه عباسی مشهور شده است. در این دوره طاق‌ها به شکل‌های گوناگون پوشش شده و علاوه بر‌ آن گنبدهای کوتاه و بلند با قطعه‌های مختلف و به خصوص بزرگ ساخته شده است.
به طور کلی جدا از شیوه‌ی پارسی، شیوه‌ی پارتی را می‌توان اساس پیدایش قوس‌ها و طاق‌ها و گنبدهای کوتاه دانست. در شیوه‌های خراسانی، رازی، آذری و به خصوص شیوه اصفهانی انواع قوس‌ها و پوشش‌ها بوجود آمد و کاربرد آنها رواج یافت. طاق‌های وسیع بنا گردید و گنبدهایی در ابعاد مختلف به صورت تک‌پوشش یا دوپوش ساخته شد. تاثیر قوس‌های شیوه‌ی پارتی را می‌توان در معماری اسلامی نیز مشاهده کرد.
مسجد جامع جور جیر
مافروخی در کتاب محاسن اصفهان پس از توصیف مسجد جامع عتیق بزرگ، یعنی قسمت‌هایی از مسجد جمعه امروز که تا اواخر قرن پنجم هجری ساخته شده بوده است به وصف مسجد جامع صغیر معروف به (جورجیر) که کوچک‌تر، ولی زیباتر بوده می‌پردازد و می‌گوید که این جامع معروف (جورجیر) بوده و توسط کافی الکفاه صاحب بن عباد ساخته شده است. بنا به گفته مافروخی این مسجد دارای شبستان‌ها، خانقاه‌ها، کتابخانه‌ها، مدارسی برای فقها و مجالسی برای ادبا و محل‌هایی برای شعرا و صوفیان و قاریان قرآن بوده است.
مافروخی راجع به مزیت جامع صغیر نسبت به جامع کبیر متذکر می‌شود که خاک رس خامی که مسجد جامع صغیر از آن ساخته شده محکم‌تر از آن است که در ساختمان‌های مسجد جامع کبیر به کار رفته است و بالنتیجه از حیث بلندی و استحکام ساختمان‌های مسجد جامع صغیر نسبت به ساختمان‌های جامع کبیر برتری دارد. مناره این مسجد که از خشت خام ساخته شده بود به ارتفاع صد ذراع می‌رسیده است (مقدسی ارتفاع این مناره را هفتا ذراع نوشته است).
نام و کنیه و لقب صاحب
در نام و لقب و کنیه صاحب بن عباد اختلافی نیست و مورخان وتذکره نویسان متفقند که نام او اسماعیل و کنیه‌اش ابوالقاسم و لقبش صاحب و کافی‌الکفات بوده است. در سبب ملقب شدن وی به صاحب سه قول است.
اول و دوم. اینکه وی از کودکی مصاحب و معاشر عضدالدوله یا مویدالدوله دیلمی بوده و این دو امیر او را «صاحب» خطاب می‌کردند.
سوم: اینکه پس از داخل شدن به حدیث استاد ابوالفضل محمد بن حسین عمید واختصاص یافتن به صحبت آن وزیر دانشمند، مردم او را صاحب ابن العمید و رفته رفته صاحب گفتند.
مدفن صاحب
ابن خلکان می‌نویسد: «مقبره صاحب تا به این زمان‌آباد است و فرزندزادگان صاحب آن را محافظت و هر سال مرمت می‌کنند. صاحب روضات الجناب گوید: «بقعه صاحب به واسطه مرور اعوام و شهور رو به خرابی نهاده بود، حاج محمدابراهیم کلباسی فرمود تا آن را از سر عمارت کردند و خود با وجود ناتوانی و ضعف هر یک یا دو ماه یک نوبت به زیارت آن می‌رود و محله باب ذریه را در این زمان طوقچی و میدان کهنه گویند.» نگارنده گوید مطابق تقریر بعض مطلعان، در نزدیکی دروازه طوقچی اصفهان بقعه و تالاری است که قبر صاحب بن عباد در آنجاست. در اطراف مقبره الواح خطی به دیوار آویخته شده است و صورت مکتوب بعضی از علما که به بودن قبر صاحب در آن بقعه تصریح کرده‌اند بر آن الواح نوشته شده است. مقبره صاحب بن عباد امروز هم زیارتگاه و در آن حوالی مساجد و مقابر کهنه بسیاراست.
صحن بزرگ (فضای داخلی)
صحن بزرگ مسجد حکیم یا صحن اصلی به طول تقریبی شصت و یک متر و پنجاه سانتیمتر و به عرض پنجاه و سه متر و شصت سانتیمتر می‌باشد که از شمال به ایوانی بزرگ و رفیع و دو راهرو در طرفین محدود و راهرو طرف غرب ایوان به در خروجی شمالی منتهی می‌شود که راهرو ورود و خروج نمازگزاران است. راهرو طرف شرق یک راه ورودی به ایوان بزرگ و ایوان شرقی را میسر می‌کند، ایوانی که ورودی آن از این راهرو می‌باشد. محل نمازگزاران است. ناگفته نماند که برای ورود به تمام ایوان‌ها راهروهای ورودی تعبیه شده ولی جلوی ایوانها باز و ورود به آنها میسر است.
در شمالی مسجد که با یک راهرو همراه می‌باشد در طرف غرب ایوان شمالی قرار گرفته و انتهای راهرو مشرف به کوچه است و از این در نمازگزاران رو به قبله وارد مسجد می‌شوند. در وسط راهرو دو راه ورودی به دو ایوان طرفین راهرو می‌باشد که در حال حاضر با شبکه‌های آجری مسدود شده است.
ایوان طرف غرب ورودی در شمالی مسجد با عمق بیشتری ساخته شده و در انتهای آن مقابل رو به قبله یک در تعبیه شده است و به شبستانی که پشت ایوان قرار دارد باز می‌شود و در منتهی‌الیه این شبستان غسالخانه‌ای وجود داشته و تقریباً بر جاده بوده است و در زمان‌های دور که قبرستان‌ها محلی بوده جنب هر قبرستانی، غسالخانه‌ای موجود بود. بنابراین مسجد حکیم هم غسالخانه‌ای داشته است ـ بنا به روایات در شمال و جنوب مسجد حکیم دو قبرستان بوده است که فعلاً اثری از آنها نیست، فقط در قبرستان جنوبی قبر آقای سبزواری موجود است که مردم برای زیارت و نذورات به آنجا می‌آیند و در شمال آن مقبره‌ای می‌باشد. بنابراین پس از شست و شوی اموات در غسالخانه آنها را به شبستان پشت ایوان که ذکر آن رفت منتقل و در این مکان مراسم نمازمیت جاری می‌کردند که امرزوه محل غسالخانه به مغازه‌هایی تبدیل شده است و جزو موقوفات مسجد می‌باشد و از شبستان به شکل انباری استفاده می‌کنندکه زمانی هم مورد استفاده نمازگزاران بوده است.
دو طاقنمای کوچک در طرفین و در زاویه شرقی و غربی مسجد قرار دارد که روی هر یک از آنها حجره‌هایی برای طلاب علوم دینی پیش‌بینی شده است.
در طرف شرقی صحن مسجد ایوان نسبتاً بزرگی با نمای آجری و دو طاق نما که هر کدام به عرض دو متر و چهل سانتیمتر و راه ورودی به حجره‌های بالایی آن می‌باشد ساخته‌اند.
در طرفین ایوان بعد از هر طاقنما سه دهانه ایوان بزرگ که دهانه هر کدام به عرض چهار متر و هشتاد سانتیمتر می‌رسد و با قوس‌ها و سقف‌های آجری بسیار زیبا پوشیده شده است ساخته‌اند. عمق این ایوان‌ها نسبت به قناسیی که در زمین وجود داشته متفاوت است و بدین طریق می‌باشد که عمق ایوان شمالی از سه متر و پنجاه سانتیمتر شروع می‌شود و هر چه به طرف جنوب پیش می‌رویم عمق ایوان‌ها به شش متر می‌رسد و در ضلع شرقی، ایوان‌ها نسبت به ایوان وسط کاملاً قرینه‌سازی شده‌اند، یعنی سه دهانه ایوان در شمال ایوان بزرگ و سه دهانه ایوان در جنوب ایوان بزرگ در ضلع شرقی وجود دارد که دهانه میانی از سه دهانه جنوب ایوان شرقی به درخروجی شرقی منتهی می‌شود. فضای داخلی بقیه طاقنماها برای نمازگزاران قرار داده شده است. دو طاقنمای کوچک در ابتدا و انتهای ضلع شرقی مسجد می‌باشد که داخل هرکدام دری تعبیه شده است و به حجره‌های روی آن راه دارد.
برای زیبا شدن نمای اطراف مسجد طاقنماهایی بدون ساختما‌های پشتی یا جنبی ساخته شده است که دهانه‌های این طاقنماها به فضای پشتی راه دارد و هوای آزاد و حرکت بادها تند به طور متداول در آن جریان دارد.
این طاقنماهای پشت باز در شرق و غرب مسجد برای زیباسازی نمای آن ساخته شده است و ساختمان این طاقنماها برابر شکل به طریق می‌باشد که دو طاقنما برابر یک طاقنما در سطح زیرین است و در جمع تمام با هم مساوی هستند. پایه‌هایی که برای طاقنماهای بزرگ می‌باشد از پایین بنا شده و تا انتهای ارتفاع ساختمان به طور عمودی بالا رفته است و هر طاقنما در طبقه دوم به دو طاقنما تقسیم شده است و یک پایه آجری روی تیزه قوس زیرین بنا کرده اند وقوسهای طبقه دوم را با قواعدی ماند قوس طبقه زیرین منتها کوچک تر به پایان برده‌اند پشت بغل قوس‌ها از کاشی‌های رنگی به نقش معقلی و خط بنایی بسیار زیبا ساخته شده است که به شرح آنها خواهیم پرداخت. نمای غربی مسجد ایوانی رفیع در وسط است که عمق آن در حدود سه متر و پنجاه سانتیمتر از بر ضلع اصلی می‌باشد. یک پنجره روشنایی به شبستان زمستانی در وسط این ایوان قرار دارد که پنجره از آهنی بودن آن مشخص و در دوره معاصر انجام گرفته که قبلاً به شکل دیگری بوده است.
تقسیم‌بندی طاقنماها برابر با تقسیمات شرق مسجد است و سه دهانه شمالی این طاقنماها با صحن ورودی در شمال غربی که از زمان دیالمه است ارتباط دارد. در طاقنمای طبقه دوم که گفتیم آزاد ساخته شده است و ساختمان‌های جنبی ندارد یک طاقنما در ضلع غربی از آجر و کاشی شبکه‌بندی شده است و موجود می‌باشد که این طاقنما را به طور نمونه ساخته‌اند. ولی در بقیه، از شبکه خبری نیست.
پشت بغل تمام قوس‌ها از خط بنایی یک رگی و سه رگی یا یک رگی معقلی یا معقلی مایل و تزیینات کاشیکاری ساخته شده است. دهانه انتهایی طاقنماهای جنوبی ایوان به راه روخروجی و در غربی مسجد منتهی می‌شود نمای غربی با خط بنایی‌های پشت بغل قوس‌ها و شبکه معرق که دربالای ایوان وسط ساخته شده بر زیبایی مسجد افزوده است.
نمای جنوبی مسجد ایوانی رفیع با ارتفاعی برابر با ایوان شمالی است که با تزیینات خاص که به جای خود شرح آن خواهد آمد، ساخته شده است.
نمای جنوبی مسجد از لحاظ ایوان و متعلقات ظاهری آن برابر نمای شمالی است، در پشت بغل قوس‌ها از گره‌سازی آجر و کاشی وخط بنایی به طور بسیار زیبایی استفاده شده است که قواعد و شرح آن داده خواهد شد. پشت بغل قوسها از گره معقلی هشت و زهره ساخته شده که در وسط شمسه‌ها باخط بنایی ساده به رنگ آبی لاجوردی بر زمینه زرد کلماتی مقدس نوشته شده است. در کتبیه انتهایی قوس باخط بنایی تزیینی که سرتاسر ایوان را فرا گرفته با رنگ سفید بر زمینه فیروزه‌ای بسیار زیبا نوشته شده است: «سبحان الله والحمدلله ولااله الاالله والله اکبر».
فضای داخلی مسجد دارای یک حوض آب است که محل وضو ساختن است و در دو طرف حوض (شرق و غرب) دو مهتابی ساخته اند ودر تحقیقاتی که به عمل آمد، در زمان قبل ازآیت الله کلباسی این مهتابی‌ها وجود نداشته است و در زمان آیت الله با مراجعه و کسب اجازه از مشارالیه این مهتابی‌ها ساخته می‌شود.
سردر شمالی مسجد حکیم
مجموعه تزیین سر در شمالی به طوری که مشاهده می‌شود به شرح زیر است. دو اسپر در طرفین سر در با آجر به عرض تقریبی هفتاد سانتیمتر باکتیبه‌ای به همین عرض و با عمق یک و نیم متر با یک قوس صفوی و دو پشت بغل که این دو اسپر را به هم مرتبط می‌کند و داخل این مجموعه با یک در ورودی و قطاربندی بالای آن و انواع کاشیکاری و آجر کاری تزیین یافته است.
ارتفاع سر در از کف کوچه تا انتهای کتیبه‌ی ارتفاعی درحدود هشت متر وعرض پنج متر و شصت سانتیمتر است و چنانچه دو طاقنمای طرفین سر در را جزو محدوده ی سر در به حساب آوریم این عرض به هشت متر وشصت سانتیمتر می‌رسد.
دو اسپر طرفین و بالای سردر با آجر چینی بسیارساده، ولی زیبا انجام گرفته و در ارتفاع سه و نیم متری پایه‌ها از کف کوچه دو کاشی کوچک به اندازه پانزده در هفت سانتیمتر مشابه کتابی باز، جاسازی شده است وروی دو صفحه‌ی کتاب باخط بنایی ساده به رنگ آبی لاجوردی بر زمینه‌ی سفید نوشته‌اند: (اسپر طرف غرب) «الحکم اللهً (اسپر طرف شرق) الحمدلله».
در ورودی مسجد به اندازه‌ی سه پله‌ی تقریبی حدود شصت سانتیمتراز کف کوچه پایین‌تر می‌باشد و در طرفین دو سکو به ارتفاع هشتاد سانتیمتر که این ارتفاع در محل پله‌های ورودی کمتر است، یعنی ارتفاع آن با کف کوچه بیست سانتیمتر و سکوها از سنگ پارسی است. دو طرف سکوها به دیوار تکیه دارد و دو طرف دیگر آن نمادار می‌باشد که در نما سنگ‌هایی به ضخامت تقریبی پانزده سانتیمتر به شکل تیغه‌ای نصب شده و یک در پوش به شکل سنگی یکپارچه به ضخامت تقریبی بیست سانتیمتر روی آن قرار داده‌اند.
در دیوارهایی که سکوها را در دل خود جای داده است و غرب، شرق و جنوب سر در را محاط می‌کند (فرورفتگی سردر) بر روی دیوار شرقی و غربی آن باخط بنایی معقلی مایل به رنگ فیروزه‌ای بر زمینه‌ی آجر نوشته شده است: «وان المساجد فلا تدعوا امع الله احد» که ارتفاع این نوشته در حدود دو و نیم متر و به عرض تقریبی یک متر و بیست سانتیمتر می‌باشد و بر دیوار جنوبی، غرب سر در با خط بنایی معقلی مایل به رنگ فیروزه‌ای بر زمینه‌ی آجر نوشته: «عجلوا بالصلوه قبل الفوت» و بر دیوار شرقی سر در با خط بنایی معقلی مایل به رنگ فیروزه‌ای بر زمینه‌ی آجر نوشته شده است: «عجلوا بالتوبه قبل الموت» اطراف این نوشته‌ها اول با یک حمیل به عرض سه سانتیمتر به رنگ فیروزه‌ای ودوم با حمیلی به عرض چهار سانتیمتر به رنگ آبی لاجوردی و سپس بایک هره ی آجری به عرض پنج سانتیمتر محاط میشود. این تزیین شامل تمام نوشته‌های بالامی‌باشد.
در وسط یک در ورودی ازچوب به عرض دو متر و ارتفاع دو متر و هشتاد سانتیمتر و زنجیری از وسط کلاهک چهارچوب به وسط وادارهای دو طرف نصب شده که این زنجیر به نام زنجیر بست معروف است. کسانی که در زمان آیت الله کلباسی خود را به این زنجیر می‌رسانیده‌اند از ماموران دولتی در امان بوده‌اند و دولت یا حکومت، حق دستگیری آنها را نداشته است.
درازجوب‌های بسیار مرغوب ساخته شده، چهارچوب در به قطر تقریبی پانزده در پانزده سانتیمتر و لنگه‌های در هر کدام به قطر تقریبی هفت سانتیمتراست که روی لنگه‌های در قاب‌بندی و با نقش گره‌ی ده تند برگ چناری به شکل زیبایی ساخته شده و همانند درهای دیگر مسجد است. لنگه درها مانند زمان ساخت که روی پاشنه چرخش داشته است هنوز هم روی پاشنه حرکت دارد.
اطراف چهارچوب در را با آجر به عرض تقریبی بیست و پنج سانتیمتر نماسازی کرده‌اند که تابالای در و قوس روی سر در ادامه پیدا می‌کند و در دل قوس بالای در با کاشی‌های بسیار زیبا گره‌سازی شده است و دو پشت بغل قوس مزبور را با کاشیکاری معقلی زینت داده‌اند. بالای دو پشت بغل قوس نوشته‌هایی که قبلاً ذکر آن رفت، یک کتیبه به شکل کمربندی دور تا دور سر در را در بر می‌گیرد وخط ثلث داخل آن که به رنگ سفید و در دو طرف کتیبه و در وسط با رنگ زرد بر زمینه کاشی آبی لاجوردی می‌باشد حاکی از آن است که مسجد در دوره شاه عباس ثانی به وسیله حکمی داود معروف به تقرب‌خان بنا شده است. این کتیبه که به خط محمد رضا امامی به سال 1073ه‍‍.ق می‌باشد به شرح زیر است.
«قد وفق لا تمام هذا المسجد الرفیع فی زمن دوله السلطان الاعظم والخاقان الاکرم مالک رقاب الامم مولی ملوک العرب والعجم مروج مذهب الائمه المعصومین السلطان بن السلطان ابی المظفر شاه عباس الثانی الموسوی الصفوی الحسینی بهادرخان خلدالله ملکه اقل العباد الملک الکریم محمد داود الحکیم المخاطب بتقرب خان ادام الله تعالی افضاله و دفع قدره الی یوم الدین کتبه محمد رضا الامامی فی 1073»
کتیبه با تزییناتی حاشیه بندی محدود می‌شود. این تزیینات بعد از هر آجری که دور تا دور نوشته‌ها را محاط می‌کند، با کاشی هفت رنگ به عرض تقریبی هفت سانتیمتر به شکل حاشیه نقش بند متکا با حمیل دو طرف دور تا دور نوشته به موازات هره آجری ساخته شده است.
در بالای در ورودی به مسجد در امتداد خط نهایی کتیبه یک ایوان در وسط سر در به عرض سر در ورودی تعبیه و دری در وسط این ایوان نصب شده است که به حجره‌ای راه دارد. جان پناه ایوان از مصالح ساختمانی و روی آن کاشیکاری شده است و با یک خط زیبای کوفی به رنگ زرد بر زمینه آبی لاجوردی نوشته‌اند: «قال النبی علیه السلام انامدینه العلم و علی بابها». هفت سوسن کشیده و بلند از بالای کتیبه تا زیر قطاربندی (ادامه قطاربندی) به طریقی جاسازی شده که سه سوسن بالای سر در و چهار سوسن روی پایه‌های طرفین در امتداد و مقابل یکدیگر قرار گرفته‌اند که همه آنها با کاشی معقلی در نقش‌های مختلف تزیین شده‌اند. روی سوسن‌هایی که قرینه می‌باشد. شمسه‌هایی تعبیه و داخل شمسه‌ها که بر زمینه معقلی ساده ساخته شده باخط بنایی ساده به رنگ آبی لاجوردی بر زمینه زرد و سفید کلمه «محمد» به شکل دورانی نقش بسته و روی دو لوحه از کاشی در دو طرف بالای شمسه‌ها روی دیوار شرقی و غربی مقابل یکدیگر نوشته شده است: (غرب) «عمل فقیر محمدعلی ابن استادً (شرق) «علی بیک اصفهانی» که نام استاد سازنده سر در می‌باشد.
در زاویه دیوار جنوبی و دیوار شرقی و همین طور در زاویه دیوار جنوبی و دیوار غربی در بین سوسن‌ها دو ماهیچه از کاشی به عرض تقریبی ده سانتیمتر و به ارتفاع طول سوسن‌ها ساخته شده است که در فواصل معین اسماء چهارده معصوم را با رنگ آبی لاجوردی بر زمینه سفید در مربع قناس‌هایی نوشته اند. این ماهیچه با حمیلی به رنگ زرد حاشیه‌بندی شده است. نوشته‌ها در نوزده مربع قناس که روی هم قرار گرفته به شرح زیر است.
«الله، محمد، علی، فاطمه، حسن، حسین، و زین العابدین، محمد باقر، و جعفر، وموسی، و رضا، ومحمد، وتقی، ونقی، عسگری،محمد، و مهدی.»
در بالای سر در خارجی بنا بر دو پشت بغل قوس با خط بنای معقلی مایل به رنگ فیروزه‌ای بر زمینه آجر نوشته شده است: «بسم الله الرحمن الرحیم نصر من الله وفتح قریب» و اطراف آن را با دو حمیل به رنگ سیاه و فیروزه‌ای که سیاه آن به عرض تقریبی دو سانتیمتر و فیروزه‌ای به عرض تقریبی پنج سانتیمتر می‌باشد و نوشته‌ها را محاط می‌کند، ساخته‌اند. در دل قوس یک مقرنس ساده و زیبا با پوششی از کاشی‌های معقلی است که شامل اشکال هندسی و شاه‌پرک‌هایی با خطوط مختلف می‌باشد که در دل خود جا داده است و به تیزه قوس ختم می‌شود که سر در را با آن تمام کرده‌اند.
در متن شاه‌پرک‌ها که انتهای تیزه قوس را در بر می‌گیرد با خط بنایی ساده یک رگی به رنگ آبی لاجوردی بر زمینه سفید نوشته شده است: «لا اله الاالله الملک الحق المبین» و این آیه در شش شاه پرک انتهایی مقرنس مشابه می‌باشد.
در یک شمسه هفت پر در وسط مقرنس به خط بنایی ساده به رنگ آبی لاجوردی بر زمینه زرد نوشته شده است: «بسم الله الرحمن الرحیم اعوذ بالله من الشیطان الرجیم قل هوالله احد الله الصمد لم یلد ولم یولد ولم یکن له کفوا احد». در دو ستاره چهار پر در ردیف دوم مقرنس به خط بنایی یک رگی با رنگ آبی لاجوردی بر زمینه زرد به شکل دورانی نوشته شده است: «الملک لله». در ردیف سوم قطار در دو پنج پری که در محل متشابه در دل قطار جاگرفته اند باخط بنایی ساده به رنگ آبی لاجوردی بر زمینه زرد جمله «قال نبی علیه الاسلام انا مدینه العلم و علی بابها» نوشته شده است.
به طورکلی ارتفاع سر در و مقرنس بسیار زیبایی که در بالای سر در است و دو پشت بغل قوس و خط‌های بنایی مایل معقلی جمعاً سر در بسیار زیبایی را ارائه می‌کند و از ذوق هنری استاد فن یعنی استاد محمدعلی ابن استاد علی بیک بناء اصفهانی حکایت دارد.
سر در شرقی مسجد حکیم
این مسجد دارای چهار در ورودی است. در شرقی مقابل مقبره آیت الله حاج محمدابراهیم کلباسی است که مزین به قطاربندی از آجر و حاشیه‌های با اشعار فارسی به خط نستعلیق سفید بر زمینه آبی لاجوردی است و از پادشاه معاصر و ساختمان مسجد، شاه عباس دوم وبانی ساختمان مسجد، حکیم داود ملقب به تقرب خان وسال شروع مسجد (106ه‍.ق) سخن گفته است. در این سر در از آجر و بندکشی بسیار زیبا و در قسمت‌هایی از کشیکاری‌های متنوع استفاده شده است که به شرح آن خواهیم پرداخت.
سر در شرقی مسجد حکیم به عرض تقریبی شش متر و پنجاه سانتیمتر (غیراز دو طاقنمای طرفین سر در است) که جمعاً باطاقنماها نه متر و شصت سانتیمتر و ارتفاع آن هشت متر و بیست سانتیمتر می‌باشد و شامل دو سکو یک راهرو از وسط با طاقنماها و کتیبه‌ای با اشعار فارسی به خط نستعلیق ومقرنس کاری ـ‌که دردل قوس قرارداردـ و دو پشت بغل ـ که با خط بنایی معقلی به شرح زیر انجام گرفته است ـ می‌باشد.
این سر در به شکل یک هشت ضلعی ساخته شده که پنج ضلع آن موجود و از سه ضلع دیگر آن صرف‌نظر گردیده است. بنابراین می‌توانیم بگوییم یک هشت ضلعی ناقص، که دو سکواز سنگ پارسی در طرفین آن است وهر سکو دو ضلع از هشت ضلعی را در بردارد و یک راهرو در وسط که یک ضلع از هشت ضلعی را در خود جای داده است. سکوها هر کدام به طو ل تقریبی دو متر و هشتاد سانتیمتر و عرض یک متر و سی سانتیمتر و ارتفاع هفتاد سانتیمتر از کف راهرو ورودی است. دیوارهای سکو از سنگ پارسی می‌باشد که به شکل تیغه‌ای در اندازه‌های مختلف در دو بدنه بیرونی سکو نصب شده است و روی آن درپوشی از سنگ پارسی به صخامت تقریبی پانزده سانتیمتر جاسازی کرده‌اند و سنگ‌ها از سنگ دو تیشه دست‌تراش می‌باشد.
راهرو وسط به عرض دو متر و بیست سانتیمتر است که حدوداً یک ضلع از هشت ضلعی را در بر دارد. در انتهای راهرو که مدخل ورودی به مسجد است یک در چوبی به ارتفاع دو متر و هفتاد و پنج و عرض یک متر و نود سانتیمتر در یک ضلع از هشت ضلعی تعبیه شده است. این دراز چوب و چهارچوبی قطور و دو لنگه در که هر دو بازشو هستند ساخته شده است و روی پاشنه حرکت می‌کند. ابعاد و اندازه‌های چهارچوب، پانزده در پانزده سانتیمتر است و لنگه درها از چوبی به قطر تقریبی هفت سانتیمتر و روی آن دارای کنده‌کاری گره ده تند برگ چناری در سه مرحله است. دو مربع در بالا و پایین و در وسط لنگه در به شکل مربع مستطیل ساخته شده است و زمان ساخت آن معلوم نیست که آیا در زمان‌های اولیه مسجد و یا بازسازی شده است. زنجیری از وسط کلاهک چهارچوب به وسط وادار طرفین در نصب می‌باشد که به نام زنجیر بست معروف است. بالای دراز قوسی با آجر و بندکشی و دو پشت بغل قوس از کاشیکاری معقلی (شمسه وسلی) به شکل بسیار زیبایی با رنگ‌های متنوع ساخته شده است. در روی سکوها دو طاقنماست که هر کدام از این طاقنماها در یک ضلع هشت ضلعی قرار دارد. اولی که طرف جنوب می‌باشد با طاقنمای طرف مقابل خود در شمال هشت ضلعی موازی و چسبیده به اسپر طرفین کوچه می‌باشد و در حدود پنج سانتیمتر از سطح دیوار فرورفتگی دارد و دومی که در جنوب غربی و مشابه آن در شمال غربی ساخته شده به عمق سی سانتیمتر از بر هشت ضلعی فرورفتگی پیدا کرده است. عرض این طاقنماها یک متر و چهل سانتیمتر وبالای این طاقنماها با قوس‌های بسیار زیبا پوشیده شده است و دو پشت بغل تمام قوس‌ها را با کاشیکاری معقلی در رنگ‌های بسیار متنوع و همان نقش شمسه و سلی معقلی مشابه نقش بالای سر در که داخل پشت بغل قوس می‌باشد، ساخته‌اند.
در ارتفاع سه متر و شصت سانتیمتر از کف اصلی، کتیبه ای به شکل کمربندی دور تا دور از بالای قوس سر در و قوس‌های طاقنماها به عرض پنجاه سانتیمتر ـ که با یک هره آجری و بندکشی به عرض پنج سانتیمتر کتبیه را محاط می‌کند ـ ساخته شده است و داخل این کتبیه یک حاشیه به عرض تقریبی هفت سانتیمتر با کاشی آبی لاجوردی و گل و بوته‌های رنگی می‌باشد و متن کتیبه با گل و بوته به رنگ‌های مختلف بر زمینه زرد نمایان است و تقسیماتی روی آن انجام گرفته است و اشعاری فارسی به خط نستعلیق ـ‌به رنگ سفید بر زمینه آبی لاجوردی ـ در روی آن می‌باشد که از پادشاه معاصر و شاه عباس دوم و بانی ساختمان مسجد یعنی حکیم داود ملقب به تقرب خان و سال شروع ساختمان (1067ه‍.ق) است:
سر در غربی مسجد حکیم
در غربی مسجد حکیم در انتهای یک کوچه چهار متری بن بست واقع شده است. سر در به ارتفاع تقریبی شش متروبه عرض چهار متر و هشتاد سانتیمتر می‌باشد. نمای خارجی سر در از آجر ساده به طریقی که دو سرف سر در با دو پایه آجری که هر کدام به عرض تقریبی چهل سانتیمتر می‌باشد بنا شده و ادامه این پایه‌ها تا بالای سر در و به موازات پایه‌ها دو لغاز است که هر کدام به عرض یک نیمه (در حدود دوازده سانتیمتر) در طرف داخلی پایه‌ها می‌باشد و ادامه لغازها با قوس سر در همراه است. بنا براین قوس سر در با پوششی از آجر به قطر ده سانتیمتر برابر با لغازهایی که در پایه‌های جنبی بنا شده پوشیده شده است و پشت بغل قوس را با آجرچینی ساده، رگ‌چین کرده‌اند. در بالای سر در، هم تراز با پایه‌ها کتیبه آجری به ارتفاع سی سانتیمتر به طریق ساده آجرچینی و بندکشی شده است.
عرض داخلی سر در سه متر و هشتاد سانتیمتر است و عمق آن از بر پایه‌ها به دو متر می‌رسد. کف راهرو ورودی مسجد به اندازه سی سانتیمتر از کف کوچه پایین‌تر است که این گودی یا در اثر مرور زمان کف کوچه بالا آمده یا از اول به همین طریق ساخته شده است.
توضیح اینکه در شرقی مسجد حکیم با کف کوچه تقریبا ً هم‌تراز است و در شمالی در اثر شیب کوچه به اندازه سه پله از کف کوچه پایین‌تر و در دیالمه به اندازه پنج پله از کف کوچه پست‌تر ساخته شده و این پستی و بلندی‌ها مربوط به کف کوچه‌های اطراف مسجد است، زیرا که کف مسجد هموار و تراز می‌باشد.
در طرفین سر در دو سکو از سنگ پارسی دست‌تراش به طول دو متر و عرض تقریبی هشتاد سانتیمتر می‌باشد. سنگ‌ها اول به شکل تیغه‌ای در بدنه نصب شده‌اند و روی آن یک در پوش از سنگ پارسی به ضخامت پانزده سانتیمتر به شکل یکپارچه تمام سطح سکو را می‌پوشاند.
در ورودی از چوب به عرض دو متر و ارتفاع دو متر و هشتاد سانتیمتر و دو لنگه ساخته شده است. ضخامت چهارچوب در پانزده در پانزده سانتیمتر و ضخامت بائوهای در، در حدود هفت سانتیمتر و مانند در شرقی ساخته شده است و حرکت لنگه درها روی پاشنه و کنده‌کاری روی آن از گره شش تند برگ چناری است.
بالای در با قوسی ساخته شده و آجر چینی طرفین تا ارتفاع در دامه پیدا کرده است و از روی آن یک مقرنس که شامل سه سوسن در دیوار شمالی و سه سوسن در یوار جنوبی وسه سوسن دیوار شرقی که محل نصب در می‌باشد ساخته‌اند.
ارتفاع سوسن‌ها از روی آجر کاری در حدود یک متر و بیست سانتیمتر می‌باشد که بالای آن مقرنس‌سازی شده است و در انتهای مقرنس و یک متر مانده به تیزه قوس با قرارگرفتن هشت شاهپرک یا هشت پا باریک مقرنس تمام می‌شود و یک لغاز که طرف بیرونی آن از آجر و طرف درونی آن از شمشه گچی می‌باشد فاصله بین مقرنس کاری بیرون را پایان می‌دهد.
بالای سر در در دل مقرنس یک گچ‌بری به شکل مربعی به اندازه بیست و پنج در بیست و پنج سانتیمتر باخط بنایی ساده گچبری شده و در روی آن نوشته شده است: «لااله الا الله محمدرسول الله علی ولی الله».
این ورودی با یک راهرو ( دالان) همراه است تا به صحن اصلی برسد. کف راهرو از آجر مفروش است و راهرو، پشت شبستان غربی مسجد قرار گرفته است که راه ورودی به شبستان را با یک شبکه شش ضلعی منتظم مسدود نموده‌اند. این سر در نسبت به سر درهای دیگر مسجد از تزیینات ساده‌ای برخوردار است. شاید هم به علت اینکه انتهای کوچه بن‌بستی قرارداشته، کمتر مورد توجه بوده است.
شبستان زیر گنبد
شبستان زیر گنبد به عرض یازده متر و پنجاه سانتیمتر و به طول یازده متر و پنجاه سانتیمتر به شکل مربع ساخته شده است. ورودی‌های شرقی، غربی و جنوبی این شبستان به عرض شش متر و پنجاه سانتیمتر و در جنوب عرض محراب با عرض ورودی‌ها برابر است.
عرض پایه‌های چهار طرف شبستان با هم برابر و تزیینات روی هر دیوار با دیوار مشابه خود قرینه است، که به شرح آن خواهیم پرداخت.
کف شبستان از آجرهای چهار گوش بیست و پنج در بیست و پنج سانتیمتری به نام آجر ختایی هم کف با ایوان مفروش شده است و فاصله آجرها را با گچ بندکشی کرده‌اند. در جنوب شبستان در دل محراب، محلی که در حدود پانزده سانتیمتر گودتر از کف شبستان و به طول دومتر و پنجاه سانتیمتر و به عرض یک متر می‌باشد برای امام جماعت ساخته شده است. از اره دیوارهای اطراف شبستان به ارتفاع یک متر و سی سانتیمتر با آجر و کاشی در نقش‌های بسیار زیبایی تزیین شده است و این تزیینات در تمام پایه‌های اطراف شبستان مشابه است که روی هر پایه اول باهره آجری و بندکشی گچ و سپس یک حمیل از کاشی فیروزه‌ای به عرض چهار سانتیمتر و چسبیده به آن حمیلی از کاشی آبی لاجوردی به عرض دو سانتیمترتماماً به موازات یکدیگر متن ازاره را محاط می‌کنند. نقش متن از آجر و کاشی‌های رنگی با نقش سلی و مربع معقلی روی هر دیوارساخته شده و تزیینات روی هر دیوار با دیوار جنبی یا مقابل مشابه است.
تزیینات بالای ازاره روی دیوار شمال غربی شبستان که پشت به ایوان می‌باشد بعداز ازاره‌سازی، دو پایه آجری است که هر کدام به عرض شصت سانتیمتر می‌باشد و یک طاقنما به عرض یک متر و سی سانتیمتر و ارتفاع دو متر و هشتاد سانتیمتر را در میان دارد. طاقنمای اول به عمق پنج سانتیمتر از بر آجرکاری و به شکل مربع مستطیل ساخته شده و سپس به عمق پنج سانتیمتر ازبر لغاز است که در بالا به قوسی ختم می‌شود و دو پشت بغل قوس که دو حمیل، اول به رنگ سیاه و دوم به رنگ سفید که هر کدام به عرض تقریبی یک و نیم سانتیمتر می‌باشد زمینه نقش را محاط می‌کند. نقش متن دو پشت بغل از کاشی هفت رنگ گل و بوته‌سازی و در ردیف یک اسلیمی است.
متن طاقنما بعد از تقسیماتی که با کاشی فیروزه ای انجام گرفته به شکل مربع قناس معقلی در آمده و سپس داخل مربع قناس بالا باخط بنایی معقلی یک رگی با کاشی سیاه بر زمینه آجر کلمه «اللهً و در پنج مربع قناس ـ که به شکل ضربدری نمودار است ـ باخط بنایی معقلی یک رگی به رنگ سیاه بر زمینه آجر کلمات: «یاحنان، یا منان» نوشته شده است. در مربع قناس وسط با خط بنایی معقلی یک رگی به رنگ سیاه بر زمینه آجر کلمه: «علی» و در پنج مربع قناس ـ که به شکل ضربدری در پایین کار می‌باشد و قسمتی از آن حذف شده ـ با خط بنایی معقلی یک‌رگی با کاشی سیاه بر زمینه آجر کلمه: «یا سبحان» و در کلاغ پرهای کناری نقش با خط بنایی معقلی یک رگی با کاشی سیاه بر زمینه آجر کلمه: «یا» نوشته شده است که هر کلمه «یا» با کلمه الله، حنان، منان و علی می‌آید و یک حمیل ازکاشی سیاه به عرض سه سانتیمتر نقش متن را محاط می‌کند.
در دیوار غربی شبستان که پشت به راهرو غربی واقع شده دیواری به عرض دو متر و پنجاه سانتیمتر است. بعد از ازاره دو پایه آجری که هر کدام به عرض شصت سانتیمتراست یک طاقنما به عرض یک متر و سی سانتیمتر و به ارتفاع دو متر و هشتاد سانتیمتر را در میان دارد. که این طاقنما اول به عمق پنج سانتیمتر ازبر آجرکاری به شکل یک مربع مستطیل در آمده و دوم به عمق پنج سانتیمتر ازبر لغاز است که در بالا به قوسی ختم می‌شود و دو پشت بغل قوس با دو حمیل که حمیل اول به رنگ سیاه و دومی با کاشی سفید که هر کدام به عرض تقریبی یک و نیم سانتیمتر است محاط می‌شود و متن دو پشت بغل با کاشی‌های هفت رنگ گل و بوته‌سازی و در ردیف یک اسلیمی مزین شده است.
در متن طاقنما اول یک حمیل با کاشی فیروزه‌ای به عرض چهار سانتیمتر طاقنما را محاط می‌کند و در متن پس از جدول‌بندی مربع قناس با کاشی فیروزه‌ای به شکل معقلی اول در تیزه قوس در یک مربع قناس با خط بنایی معقلی یک رگی با کاشی سیاه بر زمینه آجر کلمه «الله» و در مربع قناس وسط با خط بنایی معقلی یک رگی با کاشی سیاه بر زمینه آجرعبارت: «علی والی الله» و در کلاغ پر پایین باکاشی سیاه بر زمینه آجر کلمه: «یا حنان» و در کلاغ پرهای کناری کار به ترتیب از بالا به پایین با کاشی سیاه بر زمینه آجر با خط بنایی معقلی یک رگی کلمات: «محمد، علی، یا ستار، یا غفار» نوشته شده است.
در دیوار غربی شبستان بعداز دهانه ورودی که گفتیم به عرض شش متر و پنجاه سانتیمتر می‌باشد دیواری به عرض دو متر و پنجاه سانتیمتر است که از روی ازاره به بالا شامل دو پایه و یک طاقنما که عرض پایه برابر شصت سانتیمتر وعرض طاقنما یک متر و سی سانتیمتر و ارتفاع آن دو متر و هشتاد سانتیمتر است، اول به عمق پنج سانتیمتر از بر آجرکاری ساخته شده و یک مربع مستطیل را تشکیل می‌دهد و دوم به عمق پنج سانتیمتر ازبر لغاز اول می‌

دانلودمقاله مسجد امام اصفهان

اختصاصی از هایدی دانلودمقاله مسجد امام اصفهان دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

مسجد امام‏
این مسجد که در ضلع جنوبى میدان امام قرار دارد در سال 1020 هجرى به فرمان شاه‏ عباس اول در بیست و چهارمین سال سلطنت وى شروع شده و تزئینات و الحاقات آن در دوره جانشینان او به اتمام رسیده است. معمار مهندس آن استاد على‏اکبر اصفهانى و ناظر ساختمان محب‏على بیک الله بوده‏ اند. این مسجد شاهکارهاى جاویدان از معمارى، کاشى‏کارى و نجّارى در قرن یازدهم هجرى است.از نکات‌ جالب‌ توجه‌ این‌ مسجد، انعکاس‌صوت‌ در مرکز گنبد بزرگ‌ جنوبی‌ آن‌ است‌. ارتفاع‌ گنبد مسجد 52 متر و ارتفاع‌ مناره‌های‌ داخل‌ آن ‌48 متر وارتفاع‌ مناره‌های‌ سردر آن‌ در میدان‌ نقش‌ جهان 42 متر است‌. قطعات‌ بزرگ‌ سنگ‌های‌ مرمر یکپارچه‌ وسنگاب‌های‌ نفیس‌، از دیدنیهای‌ جالب‌ این‌ مسجد است‌. کتیبه سر در مسجد به خط ثلث غلیرضاى عباسى و مورخ به سال 1025 حاکى از آن است که شاه عباس این مسجد را از مال خالص خود بنا کرده و ثواب آن را به روح جدا اعظم خود شاه طهماسب اهدا نموده است. در ذیل این کتیبه به خط ثلث محمد رضا امامى، کتیبه دیگرى نصب شده که به موجب آن مقام معمارى و مهندسى معمار مسجد شاه استاد على اکبر اصفهان و ناظر ساختمان محب على بیکالله تجلیل شده است. مسجد شاه یکى از شاهکارهاى معمارى و کاشیکارى و حجارى ایران در قرن یازدهم هجرى است و آخرین سال تاریخى که در مسجد دیده مى‏شود سال 1077 هجرى یعنى آخرین سال سلطنت شاه عباس دوم و 1078 هجرى یعنى اولین سال سلطنت شاه سلیمان است و معلوم مى‏دارد که اتمام تزیینات مسجد در دوره جانشینان شاه عباس کبیر یعنى شاه صفى و شاه عباس دوم و شاه سلیمان صورت گرفته است. کتیبه‏هاى مسجد شاهکار خطاطان معروف عهد صفویه مانند علیرضا عباسى و عبدالباقى تبریزى و محمد رضا امامى است. تزیینات عمده این مسجد از کاشیهاى خشت هفت رنگ است. در مدرسه جنوب غربى مسجد قطعه سنگ ساده‏اى به شکل شاخص در محل معینى تعبیه شده است که ظهر حقیقى اصفهان را در چهار فصل سال نشان مى‏دهد و محاسبه آن را شیخ بهائى دانشمند فقیه و ریاضیدان معروف عهد شاه عباس انجام داده است. از نکات جالب در مسجد شاه انعکاس صورت در مرکز گنبد بزرگ جنوبى است ارتفاع گنبد عظیم مسجد شاه 52 متر و ارتفاع مناره‏هاى داخل آن 48 متر و ارتفاه مناره‏هاى سردر آن میدان نقش جهان 42 متر است. قطعات بزرگ سنگهاى مرمرى یکپارچه و سنگابهاى نفیس از دیدنیهاى جالب مسجد شاه است.
این مسجد که ساختمان آن در سال 1020 هجرى قمرى آغاز و در سال 1025 به پایان رسید و براى تزیین آماده شد، از مهمترین مساجد عصر صفویه و در ضلع جنوبى میدان نقش جهان واقع است. تزیینات این مسجد که از سال 1025، زمان سلطنت شاه عباس اول، آغاز شد تا زمان سلطنت دو تن از جانشینان او (صفى و عباس دوم) نیز ادامه یافت. معمار این بنا استاد على اکبر اصفهانى است که نام او به عنوان مهندس و معمار در کتیبه سردرمسجد به خط ثلث آمده است.
کتیبه سر در با شکوه مسجد به خط علیرضا عباسى خوشنویس نامدار عصر صفویه است که تاریخ آن سال 1025 ذکر شده است.
اسپرهاى طرفین در ورودى 8 لوحه با نوشته هایى مشکى بر زمینه فیزوه‏اى دارند که در هر یک از این اسپرها 4 لوحه کار گذاشته شده. در جلو خان سردر مسجد نیز کتیبه هایى با عبارات و اشعارى وجود دارد. تخت سنگ بزرگى نیز در ضلع غربى جلوخان هست که از نوشته‏ هاى آن تنها بسم الله الرحمن الرحیم به جا ماند. کتیبه نماى خارجى سردر، خط ثلث سفید بر زمینه کاشى خشت وجود دارد.
اشعارى به خط نستعلیق در اصلى مسجد را که پوشش نقره و طلا دارد. زینت بخشیده است در این اشعار سال اتمام و نصب در 1038 تا 1052 ذکر شده است. اشعار فوق الذکر 16 بیت است که هشت بیت آن بر یک لنگه و هشت بیت دیگر بر لنگه دیگر آن به طور برجسته نقش بسته است. این در، در ضلع جنوبى واقع است.
کتیبه‏ هاى داخل مسجد را خوشنویسانى چون عبدالباقى تبریزى، محمد صالح اصفهانى محمد رضا امامى و محمد غنى نوشته‏اند که از آن جمله‏اند: کتیبه ایوان بزرگ مسجد و اطراف محوطه زیرگنبد به خط عبدالباقى تبریزى کتیبه بالاى محراب مرمرى به خط محمد صالح اصفهان، کتیبه‏هاى چهلستون شرقى گنبد جنوبى به خط محمد رضا امامى و کتیبه داخل ایوان شمالى مسجد به خط عبدالباقى تبریزى.
این مسجد عظیم داراى دو شبستان قرینه در اضلاع شرقى و غربى صحن است. یکى از این شبستانها (شبستان شرقى) بزرگتر اما ساده و بى تزیین است و دیگرى (شبستان غربى) کوچکتر است اما تزییناتى با کاشیهاى خشت هفت رنگ دارد و محراب آن نیز از زیباترین محرابهاى مساجد اصفهان است.
در دو زاویه جنوب غربى و جنوب شرقى دو مدرسه به طور قرینه قرار دارد که مدرسه زاویه جنوب شرقى را که حجره‏هایى نیز براى سکونت طلاب دارد، مدرسه ناصرى و مدرسه زاویه جنوب غربى را سلیمانیه مى‏نامند.
ارتفاع ایوان بزرگ جنوبى مسجد 33 متر است و دو مناره در طرفین آن قرار گرفته‏اند که ارتفاع هر یک از آنها 48 متر است. این دو مناره با کاشى تزیین شده‏اند و نامهاى محمد و على به طور تکراراى به خط بنایى بر بدنه آنها نقش بسته است.
گنبد بزرگ مسجد تزئینات جالبى از کاشیکارى دارد و نیز دارى کتیبه‏اى به خط ثلث سفید بر زمینه کاشى خشت لاجوردى است.

یکى‌ از مهم‌ترین‌ بناهای‌ عصر صفویه‌ که‌ پیش‌تر به‌ نامهای‌ مسجد شاه‌، مسجد سلطانى‌ جدید و جامع‌ عباسى‌ شهرت‌ داشت‌. این‌ مسجد در ضلع‌ جنوبى‌ میدان‌ نقش‌ جهان‌ واقع‌ شده‌ است‌ و چنانکه‌ از مآخذ برمى‌آید، بنای‌ آن‌ در سومین‌ مرحله‌ از اجرای‌ طرح‌ میدان‌ نقش‌جهان‌ به‌فرمان‌ شاه‌ عباس‌بزرگ‌ (سل 996- 1038ق‌/ 1588-1629م‌)آغاز گردیده‌، و در دورة شاه‌صفى‌(سل 1038-1052ق‌/ 1629-1642م‌) به‌ پایان‌ رسیده‌ است‌.
به‌ گفتة منجم‌، ساختمان‌ مسجد در 15 صفر 1020ق‌/19 آوریل‌ 1611م‌ با تهیة «اسباب‌ و آلات‌ و مصالح‌ بناء» آغاز گردید (ص‌ 411). به‌ استناد کتیبة کاشى‌ معرق‌ سر در که‌ به‌ خط ثلث‌ علیرضا عباسى‌ است‌، نخستین‌ بخش‌ بنا، یعنى‌ ورودی‌ اصلى‌، در تاریخ‌ 1025ق‌/1616م‌ احداث‌ شد، اما بنابر کتیبة ایوان‌ غربى‌ که‌ به‌ خط محمدرضا امامى‌ است‌، تکمیل‌ بنای‌ داخلى‌ مسجد تا 1040ق‌/1630م‌، ادامه‌ یافت‌ و با نصب‌ ازاره‌های‌ مرمرین‌ آن‌ در حدود سال‌ 1047ق‌/1637م‌، در زمان‌ شاه‌ صفى‌ خاتمه‌ پذیرفت‌ (هنرفر، 427، 429؛ گدار، .(II(1)/109-112
درِ نقره‌پوش‌ ورودی‌ مسجد با نقشهای‌ تزیینى‌ و اشعار فارسى‌، سرودة «واهب‌»، به‌ خط نستعلیق‌ برجسته‌ (احتمالاً به‌ قلم‌ عبدالرشید دیلمى‌، معروف‌ به‌ رشیدا)، نیز از آثار دورة شاه‌ صفى‌ است‌ که‌ در 1046ق‌/1636م‌ به‌ اتمام‌ رسیده‌، و نصب‌ شده‌ است‌ (هنرفر، 433- 434).
دیگر کتیبه‌های‌ مسجد به‌ خط معروف‌ترین‌ خوشنویسان‌ عصر صفوی‌ است‌ که‌ در برخى‌ از آنها نام‌ کاتب‌ و تاریخ‌ کتابت‌ نیز آمده‌ است‌، از جمله‌ محمدرضا امامى‌ در کتیبه‌های‌ ذیل‌ کتیبة اصلى‌ سر در (بدون‌ تاریخ‌)، محرابهای‌ شبستان‌ شرقى‌، ایوان‌ غربى‌، محراب‌ شبستان‌ِ زمستانى‌ غربى‌ (1077ق‌)، ایوان‌ جنوبى‌ و محراب‌ مدرسة ناصری‌، درِ جنوب‌ شرقى‌ مسجد، سر درِ بیرونى‌ مدرسة سلیمانیه‌، درِ جنوب‌ غربى‌ مسجد (1078ق‌) (همو، 441-443، 451، 455، 457)؛ عبدالباقى‌ تبریزی‌ در کتیبه‌های‌ داخلى‌ ایوان‌ و گنبد جنوبى‌، ایوان‌ شمالى‌ و گنبد غربى‌ (1035 و 1036ق‌) (همو، 438-451)؛ محمدصالح‌ اصفهانى‌ در کتیبة بالای‌ محراب‌ اصلى‌ و محراب‌ گنبد شرقى‌ (1038ق‌)؛ محمد محسن‌ امامى‌ در کتیبة داخل‌ محراب‌ ایوان‌ جنوبى‌ مدرسة ناصری‌ (1095ق‌) (همو، 450، 454- 455).
مسجد امام اصفهان مسجدی‌ است‌ 4 ایوانى‌ به‌ ابعاد 100ئ130 متر (بدون‌ محاسبة زیربنای‌ مدخل‌) با صحنى‌ وسیع‌ (70 ئ 70 متر) (بلر، مشتمل‌ بر طاقگان‌ در هر ضلع‌ و ایوانى‌ در مرکز هر طاقگان‌. ایوان‌ جنوبى‌ با دو منارة باریک‌ و بلند به‌ ارتفاع‌ 48 متر (نیکزاد، 98) که‌ در هر جبهة آن‌ پیشنمای‌ گنبدی‌ عظیم‌ با 52 متر ارتفاع‌ از سطح‌ زمین‌ و 25 متر قطر خارجى‌، شبستان‌ را تشکیل‌ مى‌دهد (بلر، 189 ؛ پاپادوپولو، .(515 گنبد دو پوستة پیازی‌ با 14 متر اختلاف‌ ارتفاع‌ میان‌ دو پوستة بیرونى‌ و درونى‌ (همانجا)، بر روی‌ گریو استوانه‌ای‌ سوار شده‌ که‌ خود بر مرحلة انتقالى‌ 16 ضلعى‌ قرار گرفته‌ است‌. در دو جانب‌ شبستان‌ مسجد که‌ خود محراب‌ و منبری‌ رفیع‌ در آن‌ قرار دارد، دو شبستان‌ زمستانى‌ مستطیل‌ شکل‌ واقع‌ است‌ که‌ هر یک‌ به‌ 8 فضا با طاق‌ قوسى‌ روی‌ ستونهای‌ سنگى‌ تقسیم‌ مى‌شود. دو ایوان‌ شرقى‌ و غربى‌ به‌ خلاف‌ شیوه‌های‌ مرسوم‌ در مساجد ایران‌ به‌ اطاقهای‌ گنبددار منتهى‌ مى‌گردند که‌ احتمالاً از طرح‌ مسجد جامع‌ تیموری‌ سمرقند، معروف‌ به‌ بى‌بى‌ خانم‌، اقتباس‌ شده‌ است‌ (بلر، همانجا). ایوان‌ شمالى‌ مسجد از طریق‌ دهلیزی‌ به‌ ورودی‌ اصلى‌ که‌ بر روی‌ میدان‌ باز مى‌شود، متصل‌ است‌. در سمت‌ شمال‌ شرقى‌ آن‌ دهلیزی‌ طاقدار به‌ صحن‌ کوچکى‌ راه‌ دارد که‌ مختص‌ آبریزگاه‌ است‌.
مسجد امام اصفهان با تکیه‌ بر تجربیات‌ گذشتگان‌ در طرح‌ بنا و تزیینات‌، به‌نهایت‌ اوج‌ تحول‌ معماری‌ مساجد در ایران‌ نایل‌ مى‌آید. با آنکه‌ برنگارة (پلان‌) آن‌ براساس‌ مساجد 4 ایوانى‌ رایج‌ در ایران‌، و اسلوب‌ بنایى‌ و شکلهای‌ معماری‌ آن‌ اساساً دنباله‌رو نمونه‌های‌ گذشته‌ (از جمله‌ مسجد جامع‌ اصفهان) است‌، نمونة بارزی‌ از تدابیر معماران‌ در ترکیبهای‌ نوین‌ِ برگرفته‌ از سنتهای‌ کهن‌ معماری‌ ایران‌ به‌ شمار مى‌آید. از جملة ابداعات‌ این‌ بنا، الحاق‌ دو مدرسة ناصری‌ و سلیمانیه‌ در جبهه‌های‌ جنوب‌ شرقى‌ و جنوب‌ غربى‌ به‌ صحن‌ مسجد است‌ که‌ هر یک‌ به‌ شکل‌ مستطیلى‌ با طاقگان‌ به‌ دور صحنها و ایوانهای‌ کوچک‌تر به‌ موازات‌ شبستان‌ مسجد قرار دارند (هنرفر، 454-457). افزون‌ بر آن‌، با وجود عظمت‌ و گستردگى‌ سطح‌ و ارتفاع‌ بنا و پیچیدگى‌ برنگارة مسجد، تناسب‌ اجزاء ساختمان‌ دقیقاً رعایت‌، و قرینه‌سازی‌ در حد اعلا حفظ شده‌ است‌.
از دیگر تدابیر معماران‌ و طراحان‌ بنای‌ مسجد، رابطة آن‌ با میدان‌ است‌ (نک: ویلبر، .(406-407 ناهماهنگى‌ محورهای‌ میدان‌ با دو مسجد واقع‌ در دو ضلع‌ آن‌ (امام و شیخ‌ لطف‌الله‌) چند تن‌ از محققان‌ را به‌ تعمق‌ واداشته‌ است‌. ظاهراً برنامه‌ریزی‌ و نخستین‌ مرحلة اجرای‌ طرح‌ میدان‌ در 999 یا 1000ق‌، یعنى‌ حدود 20 سال‌ پیش‌ از شروع‌ ساختمان‌ مسجد امام بوده‌ است‌ (افوشته‌ای‌، 376-377؛ منجم‌، 113). به‌ استناد نوشتة افوشته‌ای‌ نطنزی‌، میدان‌ در این‌ مرحله‌ صرفاً برای‌ «چوگان‌ بازی‌ و اسب‌ تازی‌» مسطح‌ شده‌ بود و از این‌رو، نیازی‌ به‌ برابری‌ محور آن‌ با قبله‌ نداشت‌ (همانجا؛ نیز نک: مک‌چزنى‌، .(114-115 مرحلة دوم‌ احداث‌ میدان‌ مربوط به‌ سالهای‌ 1011 و 1012ق‌/1602 و 1603م‌ است‌ که‌ شامل‌ بنای‌ سر در قیصریه‌ (بازارخان‌) و بازارهای‌ اطراف‌ میدان‌ و مسجد شیخ‌ لطف‌الله‌ و عمارت‌ دو طبقه‌ای‌ در جهت‌ غربى‌ میدان‌ بود که‌ بعداً به‌ ساختمان‌ 5 طبقة عالى‌قاپو تغییر یافت‌ (منجم‌،
نمای‌ مسجد امام اصفهان
236-237؛ مک‌چزنى‌، .(116-117 بر این‌ اساس‌ تصمیم‌ به‌ بنای‌ دو مسجد در این‌ میدان‌ مدتى‌ پس‌ از طرح‌ و نخستین‌ اجرای‌ آن‌ گرفته‌ شده‌ است‌ و در نتیجه‌، محورهای‌ داخلى‌ مساجد با محور میدان‌ برابری‌ نمى‌کند.
محور میدان‌ با 4 جهت‌ اصلى‌ مقارن‌ است‌ و به‌ موازات‌ یکى‌ از شاهراههای‌ عمده‌ و قدیمى‌ شهر قرار دارد. ورودی‌ مسجد با بَرِ میدان‌ هماهنگ‌ شده‌، در حالى‌که‌ بخش‌ داخلى‌ آن‌، برای‌ تصحیح‌ جهت‌ قبله‌، 45 به‌ سمت‌ جنوب‌ غربى‌ مى‌گردد. برای‌ رفع‌ ناهماهنگى‌ این‌ دو محور، طراحان‌ مسجد میان‌ ورودی‌ آن‌ و ایوان‌ شمالى‌، دهلیز مورّبى‌ جای‌ داده‌اند که‌ در عمل‌ گردش‌ محور مسجد پس‌ از ورود به‌ ساختمان‌ تأثیری‌ در خود آگاه‌ بیننده‌ نمى‌گذارد.
از دیگر نکات‌ قابل‌ توجه‌ در طرح‌ مسجد، نبوغ‌ معماران‌ آن‌ است‌. در محاسبة نمای‌ ساختمان‌ از دیدگاه‌ میدان‌، رابطة دید میان‌ بلندترین‌ بخشهای‌ مسجد - یعنى‌ ایوان‌ سر در ورودی‌ و گنبد ایوان‌ مقابل‌ قبله‌ - توسط مناره‌هایى‌ که‌ جفت‌ اول‌ آن‌ با ارتفاع‌ کمتر، گویى‌ انعکاس‌ جفت‌ دوم‌ است‌، چنان‌ برقرار شده‌ که‌ از دیدگاه‌ میدان‌ نه‌تنها احجام‌ درونى‌ ساختمان‌ مشخص‌ شده‌، بلکه‌ ژرفانمایى‌ استثنایى‌ نیز پدید آورده‌ است‌.
بخش‌ عمدة شکوه‌ و زیبایى‌ مسجد امام اصفهان برآیند تزیینات‌ کاشى‌ کاری‌ آن‌ است‌ که‌ تمامى‌ سطوح‌ نمایان‌ خارجى‌ و کلیة سطوح‌ داخلى‌ از بالای‌ ازاره‌های‌ مرمری‌ را شامل‌ مى‌شود. شاهکار کاشى‌کاری‌ مسجد در سر در ورودی‌ مشهود است‌. طرحهای‌ اسلیمى‌ متنوع‌ و کتیبه‌ها با کاشیهای‌ معرق‌ اعلا نمای‌ ورودی‌ را مى‌پوشاند. ابزار طنابى‌ با کاشى‌ آبى‌رنگ‌ از دو گلدان‌ نقش‌ برجستة مرمرین‌ برخاسته‌، قوس‌ ایوان‌ را تزیین‌ مى‌کند. نیم‌ گنبد ورودی‌ با رده‌های‌ مقرنس‌ کاشى‌ کاری‌ از بالای‌ حاشیة کتیبة اصلى‌ که‌ پایه‌گذاری‌ مسجد را اعلام‌ مى‌دارد، منشأ مى‌گیرد. در هر طرف‌ درِ ورودی‌ قاب‌بند تزیینى‌ با طرحهای‌ ترنج‌ و اسلیمى‌ بر کاشى‌ مرغوب‌ اجرا شده‌ است‌. برخلاف‌ کاشیهای‌ معرق‌ ورودی‌ مسجد، تزیینات‌ دیگر بخشهای‌ ساختمان‌ از کاشیهای‌ خشتى‌ 7 رنگ‌ است‌ که‌ در آنها درجات‌ مختلف‌ رنگ‌ آبى‌ بر دیگر رنگها ارجحیت‌ یافته‌، به‌ استثنای‌ شبستانها که‌ با کاشیهایى‌ بیشتر به‌ رنگ‌ زرد و سبز در مرمتهای‌ بعد از صفویه‌ پوشیده‌ شده‌ است‌. کیفیت‌ مصالح‌ و نحوة اجرای‌ کاشیهای‌ 7 رنگ‌ مسجد از کاشیهای‌ معرق‌ ایوان‌ ورودی‌ پست‌تر است‌. شاید سبب‌ آن‌ هزینة گزاف‌، و عجله‌ای‌ بوده‌ است‌ که‌ برای‌ به‌ پایان‌ بردن‌ تزیین‌ چنین‌ بنای‌ وسیعى‌ داشته‌اند.
عظمت‌ و شکوه‌ مسجد و طرز قرار گرفتن‌ آن‌ در ضلع‌ جنوبى‌ میدان‌،
گنبدخانة مسجد امام اصفهان
حاکى‌ از اهمیت‌ فوق‌العادة آن‌ است‌. از تحقیقات‌ رابرت‌ مک‌چزنى‌ برمى‌آید که‌ طرح‌ریزی‌ قیصریه‌، میدان‌ نقش‌ جهان‌ و مغازه‌های‌ اطراف‌ آن‌ بدین‌ هدف‌ بوده‌ است‌ که‌ محور بازرگانى‌ شهر را - که‌ در بهار 1006ق‌/1598م‌ رسماً به‌ پایتختى‌ برگزیده‌ شده‌ بود - از محلة میدان‌ کهنه‌ و بازار قدیم‌ به‌ مرکز جدید منتقل‌ کنند و در نهایت‌ پایه‌های‌ اقتصادی‌ عمدة اصفهان (و کلاً ایران‌ صفوی‌) را در انحصار دستگاه‌ حکومتى‌ و شاه‌ عباس‌ درآورند (ص‌ .(119
برای‌ رقابت‌ با میدان‌ کهنه‌ که‌ مرکزیت‌ آن‌ اساساً مدیون‌ مسجد جامع‌ اصفهان بود و قدمت‌ آن‌ حداقل‌ به‌ زمان‌ سلجوقیان‌ مى‌رسید، احداث‌ مسجدی‌ عظیم‌ برای‌ جلب‌ جماعت‌ به‌ میدان‌ نقش‌ جهان‌ ضروری‌ مى‌نمود و با ساختن‌ مسجد جامعى‌ در جبهة جنوبى‌ میدان‌ طبعاً عبور و مرور مردم‌ ازدیاد مى‌یافت‌.
در آغاز برنامه‌ریزی‌ بنای‌ مسجد، محوطة موردنیاز، چنانکه‌ در مآخذ مشهود است‌، خانه‌های‌ مسکونى‌ بوده‌ (نک: منجم‌، 411-412؛ قس‌: شاردن‌، 68؛ اسکندربیک‌، 2/831)، و تلاش‌ برای‌ خرید زمینهای‌ این‌ بخش‌ از شهر طبق‌ موازین‌ شرعى‌، نشانه‌ای‌ از کوشش‌ برای‌ ایجاد جامعى‌ نو در کنار میدان‌ جدید شهر است‌. به‌ گزارش‌ منجم‌ در روز جمعه‌ 15 صفر 1020 شاه‌ عباس‌ برای‌ آنکه‌ به‌ هنگام‌ آغاز ساختمان‌ مسجد وسایل‌ کار آماده‌ باشد، 2 هزار تومان‌ برای‌ تهیة مصالح‌ بنا و دستمزد استادکاران‌ از بنا و سنگ‌ تراش‌ و سنگ‌بر پرداخت‌ (ص‌ 411)، اما مشکل‌ خرید خانة پیرزنى‌ که‌ در میان‌ زمین‌ مسجد واقع‌ شده‌ بود و وی‌ در امتناع‌ از فروختن‌ آن‌ مجدّ بود، کار آغاز بنا را به‌ تأخیر انداخت‌. استاد بدیع‌ الزمان‌ تونى‌ که‌ به‌خدمت‌ اشرف‌ به‌ امر معماری‌ مشغول‌ بود، حقیقت‌ طرح‌ مسجد و خانة پیرزن‌ را به‌ عرض‌ رسانید و شاه‌ عباس‌ او را مأمور جلب‌ رضای‌ پیرزن‌ کرد و وی‌ نیز از عهدة این‌ کار برآمد (همو، 412). مک‌چزنى‌ برپایة همین‌ گزارش‌ گمان‌ دارد که‌ طرح‌ (پلان‌) مسجد به‌ دست‌ بدیع‌الزمان‌ تهیه‌ شده‌ است‌ و اگر نام‌ او را در مآخذ دورة شاه‌ عباس‌ یا در کتیبه‌های‌ مسجد نمى‌یابیم‌، شاید به‌ سبب‌ از دست‌ رفتن‌ موقعیت‌ مطلوب‌ او در تشکیلات‌ اداری‌ شاه‌ عباس‌ پس‌ از اتمام‌ بنای‌ مسجد بوده‌ است‌ (ص‌ .(123 پایه‌ریزی‌ مسجد سرانجام‌ در 23 صفر 1020 آغاز گردید و برحسب‌ اتفاق‌ مقارن‌ با شروع‌ بنا، معدن‌ سنگ‌ مرمری‌ در حوالى‌ اصفهان (اردستان‌) کشف‌ شد (نک: شاردن‌، 69) که‌ از سنگهای‌ مرغوب‌ آن‌ برای‌ ساختمان‌ مسجد بهره‌ گرفتند (اسکندربیک‌، همانجا).
در کتیبه‌ای‌ به‌ خط محمدرضا امامى‌ واقع‌ در ذیل‌ کتیبة اصلى‌ سر در مسجد، نام‌ محب‌ على‌ بیک‌ لله‌ به‌ عنوان‌ سرکار بیوتات‌ سلطنتى‌ و مشرِف‌ِ بنا، و استاد على‌اکبر اصفهانى‌ به‌ عنوان‌ معمار و مهندس‌ گنجانده‌ شده‌ است‌ (هنرفر، 429-430).

فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد

تعداد صفحات این مقاله  17  صفحه

پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید

دانلود مقاله مسجد جامع اصفهان

اختصاصی از هایدی دانلود مقاله مسجد جامع اصفهان دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

مسجد جامع اصفهان خرقه‌ای است هزارگون به ارث رسیده از گذشتگان که در طول 12 قرن هر وارثی نقشی بر اندام آن انداخته، از معماری ساده قرن دوم ه.ق تا آجرکاری‌های سلجوقی و نقوش کاشی‌کاری صفوی به قول دکتر «حسین یقینی» پژوهشگر تاریخ و معماری آلبومی از هنر معماری ایرانی.
انعقاد نطفه اصفهان بزرگ را باید همزمان با بنیاد مسجد جامع اصفهان در محل فعلی آن در سال 156 ه.ق دانست. بنای اولیه مسجد را طایفه بنی تمیم روی تپه یهودیه بنا کردند و بعدها ثروتمندان زمین‌های اطراف منتهی‌الیه شمال غربی مسجد را به آن اضافه کرده و کم کم بنای فعلی مسجد جامع امروزین را شکل دادند.
گرچه اعتقادی میان مردم اصفهان رواج دارد که معتقدند مسجد جامع اصفهان در محلی بنا شده که پیش از اسلام آتشکده بوده است اما این نظریه همچنان در هاله‌ای از ابهام باقی مانده در حالی که علت این ادعا را وجود یک «پی» دوره ساسانی در زمین محل گنبد خواجه نظام الملک می‌دانند اما دکتر «یقینی» با قاطعیت می‌گوید که بر اساس شواهد تاریخی این جا زمین بکری بوده که از ابتدا برای ساخت مسجد اختصاص داده شده است.
به هر روی مسجد ساده‌ای که قبیله بنی تمیم بنا کردند کم کم با گسترش جمعیت اصفهان در قرن سوم هجری و نیاز به فضایی وسیع‌تر در زمان خلیفه عباسی «المستعصم» در سال 226 ه. وارد دومین مرحله تحول اساسی خود شد، مسجد اولیه تخریب و مسجدی عظیم با وسعتی چند برابر مسجد اولیه جایگزین آن شد که به شکل مساجد جامع سایر شهرهای اسلامی همزمان خود بود شبستان این مسجد و جبهه جنوبی به سمت قبله دارای شش دهانه، شمال چهار دهانه و شرق و غرب دو دهانه داشت و دیواری خشتی مسجد را در برگرفته بود. نمای خارجی مسجد نیز با طاقه‌هایی از کاهگل سرخ رنگ تزئین شده بود.

 
مسجد جامع اصفهان
تغییرات مسجد جامع از زمان سلجوقیه به بعد
ضلع جنوبی مسجد
ضلع غربی

شامل 18 صفحه فایل word