لینک دانلود و خرید پایین توضیحات
فرمت فایل word و قابل ویرایش و پرینت
تعداد صفحات: 3
عرفان اسلامی
وبلاگ فلسفه و عرفان
اخلاق در اسلام
بسم الله الرحمن الرحیم اخلاق سال 1385 گردآورنده :محمد خطیبیاستاد :جناب استاد شیرازی
مقدمه :پرورش فضائل اخلاقی یکی از مهمترین اهداف والای سعادت رسالت پیامبران خدا بوده است تا انسان در مسیر کمال که علت نهایی آفرینش است. فلاسفه واندیشمندان حتی پیروان مکتبهای مادی نیز هر یک با بینش واهداف خاص خود از تربیت واخلاق سخن گفته واصول وروشهایی را برای آن ارائه داده اند، که این خود بیانگر اهمیت وسرنوشت سازبودن این مساله برای انسان در هر شرایط وهمه جوامع است.اخلاق وتربیت اسلامی، با ویژگی خاص وبعد متعالی خود تضمین کننده سعادت انسانها در همه عصرها و ره توشه همه ره پویان راه کمال است وفراگیری علمی و تخلق عملی به آن شیوه منطقی ودر چهار چوب برنامه های آموزشی وتربیتی امری ضروری ولازم است.کلیات تعاریف ، توضیحات در این بخش نخست به بیان مفاهیم وتعاریف واژه های (تعلیم ، تربیت واخلاق) می پردازیم.تعلیم ) تعلیم به معنی آموختن، یعنی انتقال معلومات از معلم به متعلم است ودر تعریف آن گفته اند (پرورش نیروی فکری وبعد عقلانی انسان) وبه تعبیر دقیقتر = (فراهم آوردن زمینه برای رشد وشکوفایی استعدادهای ذهنی انسان یا (ایجاد خلاقیت وابتکار در فکر ونیروی اندیشه انسان)تربیت ) تربیت مورد باب تفصیل از ماده (ربی ، یربو) به معنی رشد است وتربیت یعنی رشد دادن معنای اصطلاحی تربیت عبارت است از (رشد دادن یا فراهم کردن زمینه رشد وشکوفایی استعداد ها وبه فعلیت رساندن قوای نهفته یک موجود) وبدن ترتیب تربیت به انسان اختصاص ندارد ودر مورد هر موجودی که قابلیت رشد داشته باشد، صادق است وهرگاه در مورد انسان به کار رود که کلید ابعاد وجودی وی را شامل می شود. اخلاق) اخلاق جمع (خلق و خلق) است که به شرح یکی از آنها می پردازیم . خلق عبارت است از سیمای باطنی و هیات راسخ نفسانی که به موجب آن افعال نیک وبه اختیاری بدون تکلف وتامل از انسان صادر شود.اما در خصوص تربیت معنوی واخلاقی قرآن کریم از واژه (تزکیه) ومشتقات آن استفاده کرده است.مفهوم تزکیه رشد دادن واصلاح و پاکسازی است. به کارگیری این واژه در تزکیه نفس، ناظر به پاکسازی آن از رذیل وآراستن آن به فضائل ورشد دادن در جهت صلاح وکمال شایسته انسان است که این معنی بر تربیت دینی مورد توجه قرار گرفته است.بدین ترتیب واژه (تزکیه) فراگیرترین واژه ای است که قرآن در مورد تربیت اخلاقی به کار برده، هرچند واژه های قرآنی دیگر چون (رشد) و (هدایت) را نیز می توان به نوعی ناظر به تربیت معنوی اخلاقی دانست.علاوه بر این در روایات از واژه های (تهذیب)، (تادیب)، (تنزیه) و (تطهیر) نیز به منظور تربیت اخلاقی استفاده شده است. همه این تعبیرات به یک حقیقت، یعنی پاداش وتزکیه نفس اشاره دارد. رابطه متقابل تعلیم وتربیت واخلاق :تعلیم گام نخستین در پیمودن طریق کمال است وپس از آموختن نوبت به عمل و سازندگی می رسد وبا تکرار و ممارست، ملکه اخلاقی در نفس انسان شکل می گیرد واز همین جاست که برخی از فلاسفه، چون سقراط وارسطو اخلاق را دقیقا بر علم مبتنی دانسته اند.در روایات نیز از رابطه علم وعمل مکرر سخن گفته شد، ونقش عمل در شکوفایی علم مورد تاکید قرار گرفته است.حضرت امام خمینی (ره) در توصیه های خود چنین می فرماید:هم در علم کوشا باشید وهم در عمل و هم در تهذیب واخلاق . همان طوری که علم تنها فایده ندارد. تهذیب تنهای کورکورانه نیز فایده ندارد. علم وتهذیب نفس است که انسان را به مقام انسانیت می رساند.امام صادق (ع) می فرماید: علم ، به فراگیری بسیار نیست، بلکه نوری است که خداوند در قلب هر کس که بخواهد هدایتش کند تجلی می دهد. سپس هرگاه خواهان چنین علمی بودی، نخست حقیقت بندگی را در قلب خویش تحقق بخش واز خداوند بخواه تا تو را فهم ودانایی بخشد.موضوع تربیت واخلاق:هر علمی وموضوعی دارد که در آن علم از مسائل مربوط به آن موضوع بحث می شود. موضوع تربیت واخلاق، انسان است. انسان از دیدگاه اسلام ومکاتب الهی، دارای دو بعد جسمانی وروحانی (مادی و معنوی) است که هر کدام قابلیت تربیت دارد: انسان از هنگامی که نطفه اش منعقد می شود تا بعد از تولد ودوران شیر خوارگی، طفولیت کودکی، نوجوانی، جوانی وحتی بزرگسالی در بعد جسمانی رشد می یابد ودر بعد معنوی نیز احساسات، عواطف، فکر، عقل، ایمان و اخلاق او همواره در حال تربیت است بنابراینف شناخت این ابعاد برای تربیت ضروری است وبدون آن نمی توان ادعا کرد تربیت به معنای جامع آن در مورد انسان تحقق پذیرفته است.قلمرو تربیت واخلاق :تربیت اسلامی گستره ای فراگیر دارد وتمام ابعاد وجود انسان را در زمینه های مادی، معنوی، عقلی، عاطفی، اخلاقی، عرفانی، فردی و اجتماعی در بر می گیرد و اخلاق همان (ملکه نفسانی) است که از دیدگاه اسلام بر ایمان وتعبد وتسلیم در برابر آفریدگار جهان متکی است وبدین ترتیب جوهره آن، یک حقیقت بیش نیست، اما در عینیت وعمل جلوههای مختلفی دارد ودر هر یک از روابط انسان قابل تصور است. انسان، همان گونه که فلاسفه گفته اند دارای 4 نوع رابطه است. رابطه باخدا، با خود، با مردم وبا جهان پیرامون خود در هریک این روابط می توان برای اخلاق وتربیت جایگاهی تصور کرد.الف) در رابطه با خدا، اخلاق بندگی، خضوع، خشوع، پرستش، اخلاص وشکر منعم عنوان می شود که اساس وپایه همه شرایع وفضایل است.ب) در رابطه با خود، آراستگی وانصاف به فضایل نفسانی مطرح است که بخشی از مباحث اخلاق را تشکیل می دهد.ج) در رابطه با مردم ، اخلاق اجتماعی، چون احسان، محبت، عدالت، تواضع، ایثار ونوعدوستی مطرح می شود.د) در رابطه با جهان پیرامون (دنیا) چون آفاق جهان جلوگاه آیات خداست، باید با مظاهر طبیعت در نهایت ادب واخلاق متناسب برخورد کرد. جایگاه تربیت واخلاق در اسلام هرگاه بدین حقیقت بنگریم که خلقت انسان به منظور تکامل ورشد معنوی اوست وهدف از بعثت انبیاء بویژه رسالت خاتم پیامبران (ص)، تکمیل فضایل اخلاقی وفراهم کردن تجهیزات این رشد وکمال است، جایگاه تربیت واخلاق و مقصد نهایی آن مبرهن می گردد. در این دیدگاه شخیصت اخلاقی عنصر اساسی وجوهره اصلی وجود انسان را تشکیل می دهد که هدف شرایع وبرنامه های انسان سازی است، از این رو تربیت اخلاقی در نظر وعمل درصدر تعالیم وتکالیف دینی در کنار عقاید وشرایع قرارداد و در روایات از جایگاه بلند اخلاق وتربیت سخن گفته شده است. هنگامی که پیامبر اکرم (ص) معاذین جیل را برای ابلاغ رسالت اسلام به یمن اعزام فرمود بدو توصیه کرد: (کتاب خدا را به آنان بیاموز و به اخلاق خجسته تربیتشان کن).نقش تربیت واخلاق در ساختار شخصیت انسان نقش تربیت ، شکوفا سازی شخصیت واقعی انسان وبه فعلیت رسانیدن قوا واستعداد های نهفته اوست وبدون تربیت واخلاق، آدمی شخصیت واقعی خود را باز نمی یابد واز حقیقت انسانی وهویت مستقل خویش آگاه نمی گردد وآنچه خارج از این حوزه یافته است(خود) انسانی اونیست. به قول کانت : (بشر تنها با تعلیم وتربیت آدم می تواند شد و آدمی چیزی جز آنچه تربیت از او می سازد نیست)، زیرا شرافت انسان به روح ملکوتی اوست وانبیاء او بر دیگر موجودات مرهون ویژگیهای انسانی اوست که خاستگاه ارزشهای معنوی والهی به شمار می رود و قوای بنای و حیوانی در واقع زمینه ساز رشد انسان وکمال معنوی وابزارهایی برای رسیدن به درجات بلند و سعادت جاودانی اند وتربیت واخلاق می تواند آن روح ملکوتی را به اوج کمال رساند در چهره واقعی انسانی بر نمایش گذارد و از منزل نفس به منزلت حق واز خود برکتی به حقیقت براستی سوق دهید.به طور خلاصه تربیت واخلاق در ساختار شخصیت انسان نقشی تعیین کننده دارد وبدون آن آدمی به خیر وکمال نمی رسد وبه سعادت دنیوی واخروی دسترسی پیدا نمی کند.احیای شخصیت انسان وفلاح و رستگاری او به فضایل اخلاقی است وسقوط و مسخ وتباهی شخیصت او به رذایل اخلاقی .حضرت امام خمینی (ره) با اشاره به تقش تعالیم دین در انسان سازی وبه فعلیت رساندن استعدادهای بیکران او می فرماید:وقرآن کریم که در راس همه مکاتب وتمام کتب است، حتی سایر کتب الهیه آمده است که انسان بسازد. انسان بالقوه را انسان با افصل وموجود با افعل کند. تمام دعوت انبیاء هم حسب اختلاف مراتبشان، برای همه معناست که انسان را انسان کند. انسان بالقوه را انسان با افعل کند وتمام احکام عبادی وهمه چیزهایی که هست، برای این معنی است که انسان ناقص را انسان کامل کند.پس تربیت واخلاق با مفهوم دینی والهی آن، احیاگر شخصیت وهویت واقعی انسانی وبه اوج رساننده کمالات معنوی است.والحمد الله ...
عرفان اسلامی