لینک دانلود و خرید پایین توضیحات
فرمت فایل word و قابل ویرایش و پرینت
تعداد صفحات: 6
پته دوزی میراث به جا مانده از کرمان /اقتصادی وابسته به میراث ملی کرمان، این خطه خشک و گرم، اما کهنسال و پهناور، که در طول تاریخ دراز و پرحادثه خود سمبل و مظهر مقاومت در برابر تهاجم شناخته شده و از حمله مغول ها و تیموریان گرفته تا تهاجم آغامحمدخان قاجار لطماتی سنگین دیده، یکی از قدیمی ترین کانون های مدنیت به شمار می آید که کشف دست ساخته های متنوع سنگی، سفالی و فلزی بازمانده از هزاره پنجم پیش از میلاد مسیح در تپه ها و دشت های آن همچنین به دست آمدن آثار گوناگون هنری و صنعتی در تپه یحیی، تل ابلیس، آقوس شهداد، ویرانه های شهر دقیانوس جیرفت و.. .گواه ظهور اولین تجلیات زندگی اجتماعی در این پهنه از زمین است و بقایای آبادی ها و قلعه های کوچک و بزرگ در حاشیه روستاها و شهرهای آن استان نشان می دهد این منطقه که در الواح سومری با عنوان ماگان مورد اشاره قرار گرفته، از قدیم الایام کشاورزی، صنعت و هنر پیشرفته ای داشته و با دیگر جوامع و تمدن ها از جمله تمدن های بین النهرین، ماوراءالنهر و دره سند رابطه داشته و جزو سرزمین های با اهمیتی بوده که قرار داشتن بنادر، جزایر و سواحل جنوب شرقی در نزدیکی آن بر اهمیتش می افزوده است . کرمان، به موازات تمام ویژگی های دیگرش که آن را از بقیه نقاط ایران متمایز می کند و باعث شده تا شخصیتی چون شاه نعمت الله ولی آن را «دل عالم» بنامد و به کرمانی بودن خود فخر بفروشد، این امتیاز را هم دارد که مردم سخت کوش و صبور آن، از هزاران سال پیش، به موازات سایر فعالیت های اقتصادی و اجتماعی، به تهیه و تولید انواع فرآورده های صنایع دستی نیز اشتغال داشته اند و هر چند توانسته اند در زمینه قالی بافی ، شال بافی و ترمه بافی شهرتی جهانی کسب کنند، بنابراین پته های کرمانی، که سرپنجه های هنرمند زنان و دختران خانه دار نقش سرو شکسته (بوته جقه) را بر آن می زنند و از قرن ها پیش تا کنون، در برابر تندباد هیچ حادثه ای سر خم نکرده و استوار ایستاده نیز، ارزش های هنری و کاربردی متعددی دارد که آسان نمی توان از آن گذشت . این هنر که ریشه در تاریخ و گذشته فرهنگی کرمان دارد و هم اینک تولیدش در کرمان، سیرجان، رفسنجان و برخی از دیگر نقاط استان کرمان رایج است، همانند سایر رشته های صنایع دستی سابقه تولید مشخصی ندارد و به صراحت و دقت نمی توان گفت از چه هنگام در منطقه شروع شده . به همین دلیل، هر یک از دست اندرکاران پیدایی آن را به یکی از افسانه های بومی مرتبط می کنند. متاسفانه به دلیل آسیب پذیری منسوجات در برابر عوامل جوی، در موزه های داخلی و خارجی نیز نمونه هایی تاریخی از پته، که بتواند راهگشایی به کشف سابقه این هنر- صنعت باشد، وجود ندارد و قدیمی ترین قطعه پته ای که هم اکنون یافت می شود روپوش مقبره شاه نعمت الله ولی در ماهان است که 355 سانتی متر طول و 210 سانتی متر عرض دارد و سال 1285 قمری، به واسطه دو سال کار مداوم 16 زن پته دوز کرمانی دوخته شده است . پته چیست؟ پته دوزی که مشابه آن در هیچ یک از مناطق دیگر کشور به چشم نمی خورد، نوعی از رودوزی های ایرانی است که طی آن تمام سطح پارچه به وسیله بخیه های نخی رنگین پوشیده می شود و دست اندرکاران تولیدش زنان و دختران خانه داری هستند که در ایام فراغت از امور خانه داری، با کمک سوزن، نقوشی ذهنی را که ملهم از پندارها و بینش های شخصی شان است، بر زمینه پارچه پشمی ضخیمی به نام عریض می نشانند . مواد و مصالح پته دوزی عریض، که در گذشته از آن برای دوخت دامن ، کت و پالتو نیز استفاده می شد، پارچه ای دستباف است که پیش از این، به وسیله دستگاه های بافندگی چوبی ، به رنگ های قرمز، سفید، زرد و سبز در کارگاه های خانگی تولید می شد و در سال های اخیر، دستگاه های چوبی جای خود را به دستگاه های تک فاز برقی داده است .نخ مصرفی زنان کرمانی برای پته دوزی، ریس نام دارد که از جنس پشم دستریس است . این نوع نخ، توسط خود زنان دوزنده تهیه و معمولابه وسیله خود آنان، با استفاده از مواد رنگدار طبیعی، رنگرزی می شود . طرز تهیه پته زنان پته دوز، برای تهیه یک قطعه پته، پس از بریدن عریض در ابعاد لازم برای محصولی که قصد دوختش را دارند، ابتدا طرح مورد نظر خود را که بیش تر ذهنی و شامل برداشت های مینیاتوری از طبیعت، به ویژه درخت سرو و انواع گل های نمادین است، بر روی کاغذ کالک ترسیم کرده و سپس در مرحله بعد که به گرته زنی شهرت دارد، خطوط طرح را به طور متناسب با سوزن سوراخ می کنند . آنگاه، آن را بر روی عریض قرار داده و به نسبت رنگ عریضی که برای دوخت انتخاب شده و اخیرا رنگ های کرم، سبز و سرمه ای را نیز شامل می شود، روی کالک پودربچه، گچ نرم یا خاکه زغال می ریزند .(برای انتقال نقش بر روی عریض تیره از خاک گچ یا پودر تالک و برای پارچه های روشن از خاک زغال استفاده می شود) . در پایان، نقاط مشخص شده را با قلم و مرکب چین، روی پارچه مشخص می کنند . مرحله بعدی کار پته دوزی را انتخاب نخ در رنگ ها و ضخامت های مختلف تشکیل می دهد . در سال های گذشته رنگ غالب نقش ها را در پته های کرمان سیاه، سبز تیره، آبی تیره، لاکی، سبز ماشی و.. . تشکیل می داد . ولی در سال های اخیر، با توجه به راه یافتن پته به بازارهای خارج از کشور و به تناسب سلیقه خریداران خارجی که بیش تر متقاضی پته به رنگ های ملایم هستند، استفاده از رنگ های عنابی ، سبز روشن ، زرد، نارنجی، صورتی، و.. . نیز به پته دوزی راه یافته . با این وجود پته هایی که جهت عرضه در داخل کشور یا بازارهای منطقه دوخته می شود، همچنان رنگ های تند وتیره دارد . زیرا زنان پته دوز معتقدند به دلیل آن که طرح های پته، نه شلوغ است و نه هندسی، رنگ های روشن چندان جاذبه ای به محصول نمی دهد و تیره بودن رنگ ها ارتباط نقوش با همدیگر را منطقی تر و قابل قبول تر می کند . پس از انتخاب و تهیه نخ ، پته دوز ابتدا جای خطوط اصلی را سوزن می زند . این مرحله، به دلیل آن که نقوش به طور خطی دوخته می شود به مرحله ساق دوزی معروف است . سپس داخل نقوش و متن پارچه، با اسلوب خاصی با بخیه های رنگین پر می شود . که این مرحله از کار، به آب دوزی یا متن دوزی شهرت دارد . آخرین مرحله کار پته دوزی که ضمنا مهم ترین مرحله نیز به حساب می آید، مرحله برگ دوزی و سایه زدن با نخ نازک پیرامون گل ها و نقش هاست که معمولادر اطراف حاشیه و به صورت زیگزاک انجام می شود و آن را پتک دوزی نیز می نامند (پتک در زبان محلی به معنی جوانه است.) در آخرین مرحله و پس از اتمام دوخت، پته را شسته و با کمک دستگاه مخصوصی به نام نورد، اتو زده و آماده عرضه به بازار می کنند .در حال حاضر پته دوزی روی سجاده ، جا قرآنی ، پرده ، رویه کوسن ، زیر لیوانی ، پشتی، رومیزی، روتختی، اشارپ، جلد جعبه دستمال کاغذی، بقچه، سوزنی ، رویه دمپایی، کیف، جلد عینک، قوطی سیگار، بند دوربین و.. . انجام می شود . جایگاه پته در اقتصاد کرمان متاسفانه در مورد تعداد شاغلان رشته پته دوزی، مانند سایر رشته های صنایع دستی، آماری دقیق و قابل استناد وجود ندارد . اما از آنجا که گفته می شود هم اکنون هفت هزار و 559 نفر از طریق صدور مجوزهای دولتی و 250 نفر از طریق شرکت های تعاونی در بخش صنایع دستی استان مشغول کار هستند، با توجه به این که قالی بافی و پته دوزی پر رونق ترین صنایع دستی استان را تشکیل می دهد، می توان چنین استنباط کرد که عده زیادی از صنعتگران مورد اشاره پته دوز هستند و با توجه به ظرفیت و استعدادی که در منطقه وجود دارد، این نکته بدیهی است که اقدام جهت آموزش هنر پته دوزی و تاسیس شرکت تعاونی، باعث رشد این هنر - صنعت در سطح استان کرمان و احیای آن در مناطقی خواهد شد که پته در آن افول کرده یا رو به فراموشی رفته است . ویژگی پته دوزی، نسبت به بسیاری از دیگر رشته های صنایع دستی و خانگی ارزش افزوده بسیار بالای آن است . به این معنا که چون قسمت اعظم مراحل کار توسط زنان سوزن دوز انجام می شود و خود آنان هستند که پشم را می ریسند، رنگرزی می کنند و برای دوخت به کار می برند، سهم دستمزد در قیمت تمام شده یک محصول بسیار بالاست و چنانچه به موازات آموزش دادن به نیروهای جدید، کار بازاریابی برای این فرآورده و همچنین پیدا کردن زمینه های جدیدی برای کاربرد آن طرف توجه مسوولان نهادهای ذیربط قرار گیرد، می توان امیدوار بود که فرصت های اشتغال بیش تری برای زنان و دختران استان فراهم و ضمن بالابردن توان اقتصادی خانواده ها، به ویژه خانوارهای روستایی و عشایری منطقه، درآمد ارزی بیش تری را نیز عاید کشور و استان کرمان کند . به ویژه آن که در مراحل تکمیل پته و تبدیل آن به کالاهای مصرفی نیز عده ای فعالیت دارند، نقش پته در اقتصاد شهری و ایجاد اشتغال برای مردان نیز قابل انکار نیست و این، در حالی است که با توجه به وسعت، استعداد پته دوزی در کرمان و توابع آن، حتی اگر تمام صنعتگرانی هم که آمار آن ها ذکر شد، پته دوز باشند، باز این رقم برای صنعت پرپیشینه ای چون پته دوزی کم است و ضرورت های متعددی حکم می کند برنامه ریزی های مناسبی برای آموزش و ترویج این رشته در میان جوانان و نوجوانان انجام شود . منابع مورد استناد : 1- مشاهدات عینی نگارنده در منطقه سیرجان. 2-بررسی وضعیت صنایع دستی استان کرمان، از انتشارات سازمان صنایع دستی ایران. 3- نساجی سنتی - نوشته سیدمحمود سیدصدر، حسین راسخ، محمدرضا حسن بیگی. 4- پته دوزی کرمان- نوشته م .حسن بیگی . مندرج در ماهنامه صنایع دستی و کتاب مروری بر صنایع دستی ایران. 5- روزنامه ایران - شماره 3627 به تاریخ 12/2/86
پته چیست ؟
پته دوزی میراث به جا مانده از کرمان
