این مقاله در 16 صفحه جزو مقالات منتخب دومین کنفرانس ملی جامعه شناسی و علوم اجتماعی ایران که در 25 دیماه 1393 برگزار شده است ارائه گردیده است.
روش شناسی و نظریه تحلیل گفتمان در علوم اجتماعی
این مقاله در 16 صفحه جزو مقالات منتخب دومین کنفرانس ملی جامعه شناسی و علوم اجتماعی ایران که در 25 دیماه 1393 برگزار شده است ارائه گردیده است.
1- مقدمه .........................................................................................................................................................................2
2- ایده واندیشه باستان گرایی......................................................................................................................................4
3- هویت سازی باستان گرایی.....................................................................................................................................5
4- تولید ادبیات و مفاهیم باستان گرایی......................................................................................................................7
5- آغاز حکومت پهلوی و ترویج نژاد آریایی...............................................................................................................8
6- باز تولید ادبیات هویت باستان گرایی در دوره پهلوی............................................................................................9
7- ایجاد و راه اندازی نهاد ها وابزار ترویج و تقویت باستان گرایی................................................................ ............11
8- اوجگیری باستان گرایی بدوی و افراطی پهلوی........................................................................................ ............12
9- ترویج وادامه ایده باستان گرایی بعد از انقلاب................................................................................ ......................12
10- هویت فرهنگی ایران...............................................................................................................................................14
11- نتیجه گیری ............................................................................................................................................................15
12- حاشیه.....................................................................................................................................................................17
13- منابع ......................................................................................................................................................................19
مقدمه
باستان گرایی(آرکائیسم،archaism )از جریانهای تقریبا جدید فرهنگی برای ایجاد تغییر در ایران به شمار می رود ودر پی آنست با احیاء و تجدید حیات سنت ها و عقاید کهن و باستانی ایران نظم جدیدی را در عرصه تفکر فرهنگی، قبل از سیاسی و اجتماعی باز تولید نمایدو زیرساخت های فرهنگی و اجتماعی نوینی را بر پایه این سنت های کهن بنا نهد.
شاید بتوان آغاز ناسیونالیسم ایرانی را همزمان با مشروطه دانست و مهم ترین اثر آن را در آن مقطع تاریخی بردار رفتن شیخ فضل الله به عنوان نماد مشروعه خواهی و شریعت طلبی دانست. اگر این دوران را آغاز ناسیونالیسم ایرانی بدانیم، عصر حکومت پهلوی اوج این ناسیونالیسم بود. حکومت پهلوی می کوشید که زمانی به جبر و اکراه به مقابله با اسلام و بازگشت به باستان بپردازد و زمانی دیگر با فرهنگ سازی و برنامه هایی چون برگزاری جشنهای 2500 ساله، تبدیل تاریخ هجری به تاریخ شاهنشاهی و تغییر دادن کلمات عربی زبان فارسی، به این هدف دست یابد.
جریان باستان گرایی با ادبیات دوران فتحعلی شاه و ناصر الدین شاه پا گرفت، که در پایان دوره قاجار به یک جریان قالب و تاثیر گذار تبدیل شده بود که با ترویج ادبیات به ویژه نگارش رمانهای تاریخی و ترویج آن یکی از کار هایی بود که قبل از روی کار آمدن رضا شاه آغاز ودر طول حاکمیت رژیم پهلوی اول گسترش یافت. بیشتر موضوعات مطروحه در این کتب به مفاهیمی چون عهد پیش از اسلام، شخصیت پردازی، عرب ستیزی، مذهب ستیزی و ...پرداخت.
اما آنچه در دوره رضا خان رسمیت پیدا کرد تاریخ نگاری وابسته و هویت تراشی برای خاندان رضاخان چیزی بود که تاکید می شد. انتخاب نام پهلوی توسط تاریخ نگاران پیشنهاد وبرای خاندان رضا میرپنج انتخاب گردید که در این خصوص محمد علی فروغی نقش تعیین کننده داشت.
محمدعلی فروغی در 3 مقطع حساس دوران رژیم پهلوی حضوری تعیین کننده داشت ؛ اولین نخست وزیر رضاخان بود و در واقع او بود که تاج شاهی را در سال 1304شمسی بر سر رضامیرپنج سوادکوهی نهاد! پس از طی مرحله اول سلطنت رضاخان، در سالهای 1312 ـ 1314 و فرارسیدن زمانی که قرار بود تغییرات فرهنگی در جامعه آن روز ایران رخ دهد و برنامه های استعماری به این جامعه دیکته شود، بازهم سر و کله محمد علی فروغی پیدا شد و طرح های مختلف اسلام زدایی از قبیل کشف حجاب، محدودیت شعائر مذهبی و برخورد با فرهنگ دینی مردم ایران، به اجرا درآمد و بالاخره زمانی که در شهریور 1320 قرار براین شد که بنا به صلاحدید همان کانون های پنهانی که رضاخان را بر سر کار آورده بودند، اینک جایش به پسر داده شود، بازهم محمد علی فروغی به میدان آمد و این بار تاج از سر رضا میرپنج برداشت و بر سر پسرش محمد رضا گذارد و بازهم اولین نخست وزیر پهلوی دوم شد!!
دکتر علی محمد نقوی، جامعه شناس و محقق معاصر درباره فروغی می نویسد:
«...فروغی مغز متفکر رژیم، یکی از غربزدگان فراماسونر بود. فروغی که خود مورد احترام شدید تمام غربزدگان است، در عالم سیاست تا نخست وزیری هم پیش رفته و عامل سیاست رژیم در جهت اسلام زدایی و ورود فرهنگ غرب بوده است. فروغی بود که با خیانت های خود، عامل اصلی تداوم رژیم پهلوی، پس از عزل رضاخان گردید. نخست با زمینه سازی استعفای احمد شاه، راه را برای سلطنت رضاخان هموار کرد و سپس بعد از حمله متفقین، مجلس سیزدهم را تحکیم کرده، باعث جانشینی محمد رضا گردید...»( علی محمد نقوی،1361)
اندیشه های ناسیونالیستی که می کوشد تا علقه های سرزمینی و زبانی و ملی و بازگشت به فرهنگ و آداب باستانی را جایگزین و جانشین تعلقات دینی و اندیشه های مذهبی کند، در جهان اسلام برای اولین بار توسط اعراب مسیحی مانند «ابراهیم الیزیدی» و تحصیل کردگان فرنگ رواج یافت و زمینه ای شد برای افتراق بیشتر امت اسلامی و چندپاره شدن جهان اسلام و اختلافات و مخاصمات مرزی. بعدها که حاکمانی ناسیونالیست چون آتاتورک، رضاخان، امان الله خان و محمد مصدق در کشورهای اسلامی روی کار آمدند کوشیدند که یا به سرکوب موج اسلام خواهی و شریعت گروی بپردازند و یا آنکه با عملکردی آرام و خزنده بنیانهای دنیای سکولار را در جهان اسلام رواج دهند.
باستان گرایی ریشه در تفکر و اندیشه های غربی دارد که اگر منشاء تئوریک آن جستجو شود به دهه 1870میلادی، زمانی که موج آریایی گرایی در جهان مطرح شد بر می گردد که می توان روی کار آمدن رضا میر پنج سواد کوهی را نشات گرفته از این موج دانست.
فرمت فایل : WORD (قابل ویرایش)
تعداد صفحات:205
پایان نامه کارشناسی ارشد جامعه شناسی
فهرست مطالب:
عنوان صفحه
چکیده 11
فصل اوّل: طرح و بیان مسأله 12
طرح مسئله 13
اهداف اصلی تحقیق 18
ضرورت و اهمّیت تحقیق 20
فصل دوم: کارپایهی نظری تحقیق 23
مبانی نظری 24
1. مارکس: پایهگذار ماتریالیسم تاریخی 25
2. لنین و مسئلهی ملی 34
3. گرامشی و هژمونی 38
4. آلتوسر 41
خوانش مارکس و بنیانهای معرفتشناختی مارکسیسم ـ لنینیسم 41
علم و ایدئولوژی 49
بازتولید فرماسیونهای اجتماعی 56
تئوری دولت 58
دستگاههای ایدئولوژیک دولت 59
5. بوردیو: زبان و باز تولید اجتماعی 62
6. مانوئل کاستلز 66
جامعهی شبکهای 71
اقتصاد اطلاعاتی 73
هویت در جامعهی شبکهای 79
ملت و ملتگرایی در عصر جهانی شدن : اجتماعات تصوری یا تصاویر اجتماعی 85
ملتهای عصر اطلاعات 87
چارچوب نظری 90
فصل سوم: روششناسی تحقیق 94
روششناسی نظری 95
خوانش گفتمان 95
گفتمان و تحلیل گفتمان: چشمانداز فوکو 100
رویکرد گفتمانی لاکلاو و موفه 106
روششناسی عملی 111
محدویتهای روششناختی پژوهش 115
فصل چهارم: یافتههای تحقیق 116
آذربایجان و نخستین واکنش جدی به ستم ملی: ظهور فرقهی دموکرات آذربایجان 117
زمینههای ظهور 117
اهداف اصلی فرقه 124
جایگاه مفهوم ملت در گفتمان فرقه 128
ماهیت طبقاتی فرقهی دموکرات آذربایجان 133
طبقهی فئودال مهمترین دشمن فرقه: رویارویی خلق و فئودالها 138
مذهب: سکوتِ بزرگِ گفتمان فرقه 141
گفتمان فرقه و ستم جنسی 143
گفتمان فرقه و دیگر ملتهای تحت ستمِ ایران 145
سقوط دولت ملی آذربایجان و گفتمان فرقه 147
جمعبندی گفتمان فرقهی دموکرات آذربایجان 151
ستم ملی و گفتمانهای سیاسی عمدهی ایران، از سقوط فرقه تا رخداد 57 153
رخداد 57: فورانِ تضادهای اجتماعی ـ خردهبورژوازی و مسئلهی ملی 155
ماهیت طبقاتی رخداد 57 155
خردهبورژاوزی و مسئلهی ملی ـ ظهور جنبش خلق مسلمان 159
مسئلهی ملی در آذربایجان امروز 165
مهمترین تحولات فرماسیون اجتماعی جهانی در سه دههی گدشته 165
وضعیت کلی فرماسیون اجتماعی ایران در سالهای حاکمیت جمهوری اسلامی 168
ناسونالیسم قانونگرا در آذربایجان ایران: نشانگانِ جدیتر شدن شکاف ملی در ایران جمهوری اسلامی
170
خّرد ـ گفتمان ناسیونالیستی فدرالخواه در آذربایجان ایران ـ جنبش فدرال دموکرات آذربایجان 171
مهمترین مفاهیم گفتمان جنبش فدرال ـ دموکرات آذربایجان 171
جنبش فدرال ـ دموکرات آذربایجان و دیگر ملتهای ایرانی 177
جنبش فدرال ـ دموکرات آذربایجان و ستم طبقاتی 178
جنبش فدرال ـ دموکرات آذربایجان و مذهب 180
جنبش فدرال ـ دموکرات آذربایجان و جمهوری اسلامی 181
سکوتها و تناقضهای عمدهی گفتمان جنبش فدرال ـ دموکرات آذربایجان 182
جمعبندی گفتمان جنبش فدرال ـ دموکرات آذربایجان 185
خرد گفتمان ناسیونالیستیِ استقلالطلب در آذربایجان ایران ـ حزب استقلال آذربایجان جنوبی (گایپ)
186
مهمترین مفاهیم گفتمان گایپ 186
گفتمان گایپ و ستم جنسی و طبقاتی
گفتمان گایپ و دیگر ملتهای ایران 188
188
سکوتها و تناقضهای عمدهی گفتمان گایپ 189
منابع 191
چکیده
موضوع این پژوهش خوانش گفتمان ناسیونالیستی در آذربایجان ایران است. در این پژوهش ما با بهرهگیری از ماتریالیسم تاریخی و رویکرد خوانش گفتمان آلتوسری به تحلیل گفتمان ناسیونالیستی رایج در آذربایجان ایران پرداختهایم. کاریایهی مفهومی و روششناسی این تحقیق ایجاب میکرد که پژوهش ما در یک چارچوب تاریخی انجام شود؛ چرا که خوانش و تحلیل هر گفتمانی بدون فهم ریشههای تاریخی آن گفتمان امکانپذیر نیست. بنابراین، تحقیق ما با بررسی گفتمانهایی آغازید که گفتمان ناسیونالیستی امروز آذربایجان ایران خود را تداوم تاریخی آنها قلمداد میکند. در این راستا ما کارمان را با خوانش گفتمان فرقهی دموکرات آذربایجان، گفتمان چپ و گفتمان «جنبش خلق مسلمان» شروع کردیم. بررسیهای ما نشان داد که هیچ یک از این گفتمانهای تاریخی را نمیتوان به سادگی به یک گفتمان ناسیونالیستی صِرف تقلیل داد. با این زمینهی تاریخی، به موضوع اصلی این پژوهش، یعنی خوانش گفتمان ناسیونالیستی امروز آذربایجان ایران پرداختیم. ما این گفتمان را به سه خُرد گفتمان قانونی، فدرالخواه و استقلالطلب تقسیم کرده و به خوانش هر کدام از این خرد گفتمانها مبادرت کردیم.
کلید واژهها: خوانش گفتمان، خوانش سمپتوماتیک، اسطورهی دینی خوانش، تحلیل گفتمان، شیوهی تولید، فرماسیون اجتماعی، بازتولید، ایدئولوژی، دستگاههای ایدئولوژیک دولت، دستگاه سرکوبگر دولت، هژمونی، گفتمان ناسیونالیستی، زبان، ستم ملی