والانعام خلقها لکم فیها دف ومنافع ومنها تاکلون
وچهارپایان رابرای راحتی شما نوع بشر خلق کرده تابااستفاده ازپشم وموی آندفع سردی وگرمی ازخود بکنید وفواید بسیار دیگر بریدواز شیر وگوشت آنها غذای خوردنی تهیه کنید.
مقدمه:
توجه به بهداشت گله،یکی ازجنبه های بسیار مهم مدیریتی درپرورش دام میباشد.برنامه های بهداشتی که برپیشگیری از بروز بیماریها پایه گذاری شده اند،نقش اساسی درافزایش بازدهی حیوان خواهند داشت.درمان،برای جلوگیری از مرگ حیوان انجام می شود اما برخی ازبیماریها درمان شدنی نیستند وموجب مرگ حیوانی باارزش خواهند شد. ازاین رو طراحی برنامه های بهداشتی ،باید راهبردی تهاجمی (پیشگیری ازبیماری ) باشد نه تدافعی (درمان بیماری) .
هدف اساسی هربرنامه بهداشتی آن است که باپیشگیری ازبروز بیماریها سود دهی راافزایش دهد.برنامه های بهداشتی که ازنظر اقتصادی پرهزینه تراز بیماری باشند،سفارش نمی شوند.برنامه های بهداشتی ازواکسیناسیون ساده تااستفاده ازکامپیوتر برای زیر نظر داشتن دامها متفاوت است.موفقیت هربرنامه بهداشتی به همکاری بی دریغ وعلاقه مندی تمام افرادی وابسته است که به شیوه ای بادام درارتباط هستند.دامدار خوب بافراهم کردن شرایط مناسب،ازآسیب پذیری حیوانات وبروز بیماریها جلوگیری کرده وبامشاهده حالتهای نابهنجار درحیوانات مشکل رابرطرف می سازد.
برخی ازرفتارهای نابهنجار ونشانه های بیرونی که توجه به آنها اهمیت دارد،عبارتند از:بی اشتهایی،کند رشدی،لرزش،سرفه کردن،موهای خشن وناشفاف،آبریزش ازبینی،تورم یازخم شدن هرجای بدن،اسهال،واکنشهای نابهنجاری مانند کناره گیری ازدیگر دامها ومانند آن .
کلیه اقدامات بهداشتی که جهت کنترل،پیشگیری وریشه کنی بیماریها بخصوص بیماریهای واگیردار باید اعمال شود 1-قرنطینه 2- سالم وبهداشتی بودن آب،غذا،هوا وخاک 3- بهداشت کل مجموعه دامداری 4- بهداشت جایگاه 5- بهداشت انفرادی دام 6- بهداشت دوشش ومبارزه با ورم پستان 7- بهداشت زایمان 8- بهداشت گوساله دانی 9- بهداشت علوفه وانبارهای خوراک دام 10- بهداشت درمانگاه وبیمارستان دامپزشکی 11-معدوم سازی لاشه ها.
بهداشت جایگاه دام :
محل نگهداری،مراقبت وپرورش دام راجایگاه دام می نامند.به طور کلی سه نوع جایگاه باز،نیمه بازوبسته وجود دارد. جایگاههای باز مخصوص مناطق گرمسیر می باشد.جایگاه نیمه بازسه طرف آن محصوربوده ویک طرف آن بازبوده ودام درقسمت بیرونی میتواند گردش کند.که به این قسمت بهاربند گفته میشود.
درجایگاه بسته هرچهار طرف توسط دیوار محصوربوده ونوروهوا به ترتیب ازطریق پنجره وهواکش ها تامین می شوند.ازجمله اصولی که درساخت جایگاه باید درنظر گرفت جهت وسمت دامداری میباشد. ساختمان دامداری باید پشت به بادهای محلی باشد واززمینهای اطراف 10تا20 سانتی متر بلند ترباشد .دراماکن سنتی بهتراست که دیوارها تا5/1 –2 متر سیمان کاری شوند وکف جایگاه نیز بتونی باشدوشیار یاکانالهایی کم عمق باشیب کم برای عبور ادرار وترشحات ایجاد شود زیرا وقتی فضولات درکف بماند محل مناسبی برای رشد میکروبها وگاز های مضر میباشد که باعث آسیب به چشم ودستگاه تناسلی حیوان گشته وسلامتی حیوان راتهدید میکند.ازطرفی دامدار درتماس دائم بادامها است وموجبات آلودگی وابتلاء دامدار به امراض مشترک بین انسان ودام ازقبیل تب مالت،سل وغیره می شود.ارتفاع پنجره ها ازکف اصطبل باید بین 50/1-20/1 متر باشد وتعداد پنجره ها بسته به آب وهوا ومساحت متغیر میباشد .بهتر است پنجره ها به شکل مربع وروبروی همدیگر باشند تا جریان هوا به آسانی صورت گیرد.همچنین مطلوب میباشد که ازبالا به پایین باز وبسته شوند تا هوای بیرون مستقیما به بدن دام اثرنکند.کف جایگاه باید به طور مرتب خشک نگه داشته شود.بخصوص درفصل زمستان که بارندگی ورطوبت زیاد است ،کودها باید روزانه جمع آوری شوند.درگاوداری های بزرگ این عمل توسط تراکتور انجام میشود. ( شکل 1 )
پس ازجمع آوری کود به نحوی باید عوامل بیماری زا را ازبین برد که برای این کار ازمواد ضد عفونی مثل آهک خشک استفاده می شود.یا اینکه می توان آهک رادرآب حل کرد وبااستفاده از پمپ عمل ضدعفونی راانجام داد.برای تهیه آب آهک 50 تا 60 کیلوگرم آهک رادر یک بشکه 200لیتری آب حل میکنند ودیوارها وکف رابااستفاده ازسمپاش ضدعفونی میکنند.درجلوی درب دامداری باید یک حوضچه ضدعفونی که عرض آن حدود 3متر باشد ایجاد کردتا وسائل نقلیه ای که وارد می شوند ازاین حوضچه عبور کنند ،همچنین یک حوضچه ضدعفونی برای ورود افراد درجلوی درب دامداری باید ایجاد کرد.عمل شعله افکنی کلیه قسمتهای اصطبل دام به صورت هفتگی صورت میگیرد که دردامداریهای صنعتی توسط شعله افکنهای بزرگ که توسط تراکتور حمل می شوند این عمل انجام می شود.( شکل 2 )
معمولا قسمتهایی مثل آخور وآبشخور درقسمت بهاربند بوده ودرقسمت بالای آخورها وآبشخورها سایه بانی برای جلوگیری ازبارش باران برروی بدن وغذای دام وهمینطور برای جلوگیری از تابش مستقیم آفتاب برروی بدن دام ایجاد میکنند.آخورها باید هرروز صبح تمیز وازغذای مانده روز قبل پاک شوند،آب آبشخورها نیز باید حداقل هفته ای یکبار خالی وتوسط برس تمیز گردد.جهت سرازیر نشدن آب آبشخورها وجلوگیری ازخیس شدن بستر ازشناورکولر آبی استفاده میکنند.
بهداشت زایمان :
قسمت زایشگاه باید تمیز،بهداشتی،آرام ،راحت ودارای تهویه مناسب باشد.قسمت کف باید بتونی باشد . درزمان زایش برای فراهم نمودن بستر مناسب باید ازکلش کاه استفاده نماییم .درفصل زمستان ازکوران وجریان شدید هوا به داخل زایشگاه باید جلوگیری شود .دراین قسمت باید آب آشامیدنی کافی وتازه دردسترس دام باشد.همچنین وسایل ولوازم مامایی مثل ساولن،طناب،دستکش وداروهای ضروری باید وجود داشته باشد.نصب توری های فلزی برروی پنجره ها وتهویه ها جهت جلوگیری ازورود حشرات مزاحم ضروری است .درجلوی درب زایشگاه حوضچه ضدعفونی باید احداث شود.وقتی می خواهیم گاو رابرای زایمان به این محل بیاوریم باید پشت دام راازدم تاپایین پستان بشوییم ،اگر این کار را باآب وماده ضد عفونی انجام دهیم بهتر است.سعی کنید پشت دام ازپهن کاملا پاک شود.ماده ضدعفونی ساولن برای شستن دام خیلی مناسب است.سم های گاورا قبل ازآوردن به محل زایمان بهتر است تمیز کنید.وقتی علایم زایمان وزور زدنهای گاو شروع شد گاورا به محل زایمان بیاورید.
وقتی دام را به این محل آوردید بگذارید درآرامش کامل باشدتا زورهای زایمان شدید شود.( شکل 3) اجازه دهید تا حد امکان گاو خودش زایمان کند.اگر دام نمیتواند به راحتی بزاید ولازم بود به آن کمک شود باید ازطناب برای کشیدن گوساله استفاده شود.این طناب باید حتما درآب وماده ضدعفونی کننده مثل ساولن نگهداری شود.( شکل 4 )وقتی گوساله متولد شد باید آن راروی پوشال تمیز وخشک قرار داد وخیلی سریع نفس کشیدن آن رامورد توجه قرار داد.چون دردهان وبینی گوساله مقداری ازمایعات کیسه آب قرار دارد.باید بافشار دست این مایعات راخارج کرد.برای این کاردست رااززیر گلوباکمی فشاربه طرف نوک پوزه می کشیم.همینطوردست راباکمی فشارروی پوزه می کشیم تامایعات داخل بینی هم خارج شوند.
بسیاری ازگوساله ها پس ازتولدشروع به تنفس میکنند اما بعضی ازآنها ممکن است نتوانند شروع به تنفس کنند برای کمک به آنها میتوان کارهای مختلفی انجام داد.مثل ریختن آب سردبرروی سر ویااینکه یک کاه راوارد بینی گوساله کرده وآن راقلقلک می دهیم،کاردیگری که میتوانیم انجام دهیم این است که دو طرف بدن رادرقسمت دنده ها چند بار فشارمی دهیم.همه این کارها باعث می شوندتا گوساله شروع به نفس کشیدن کند.
وقتی خیالمان ازتنفس گوساله راحت شد باید بند ناف راضدعفونی کنیم .بند ناف بهترین راه ورود میکروبهایی است که باعث اسهال،ورم ناف،سینه پهلو،تورم زانوها وبیماریهای دیگر گوساله می شود.اگربند ناف راضدعفونی نکنیم خطربیمار شدن حیوان خیلی خیلی بیشتر میشود.برای ضدعفونی بند ناف با دستانی کاملا تمیز وشسته شده خون ومایعات موجود دربند ناف راخارج می کنیم ،بعد ظرف کوچکی که درآن ماده ضدعفونی کننده ریخته ایم رازیر شکم گوساله برده وناف رابرای یک تا دو دقیقه درظرف قرار می دهیم.میتوانیم با یک ریسمان که آن رابا مایع ضدعفونی آغشته کرده ایم بند ناف رادرست درزیر شکم ببندیم.
برای ضدعفونی کردن بند ناف بهترین ماده ای که تابه حال به کاررفته تنتور ید است.بهتراست روز دوم وسوم بعد از تولدهرروز یک باربند ناف رادرظرف دارای ماده ضدعفونی فروبریم.کاربعدی خشک کردن گوساله است که خود گاو بازبانش این کارراانجام می دهد.
البته تلیسه ها ممکن است این کاررانکنند که باید گوساله راکاملا جلوی اوقرار داد ومقداری سبوس یاجو روی بدن نوزاد ریخت تا تلیسه راوادار به خشک کردن گوساله نماییم.البته خود شماهم میتوانید بامقداری پوشال این کارراانجام دهید.
باید مراقب باشید گوساله درهنگام زایش دربرابر هوای سرد ومرطوب وکوران هوا قرار نگیرد.دراین موارد بهتراست محل زایمان رادرمحیط بسته ای مثل طویله قرار داد، وگوساله رازیر مقدارزیادی پوشال خشک قرار داد تا گرم شود.یا طویله رابابخاری گرم کرد.درجه حرارت خوب برای محل زایمان حدود15 درجه است.کاربسیارمهم دیگرکه باید برای نوزاد انجام داد خوراندن آغوز است.(شکل7 )آیا می دانید آغوز تا چه اندازه برای گوساله اهمیت دارد؟ متاسفانه بعضی ازدامداران روستایی قدر این ماده حیاتی رانمی دانند.
آغوز مقدارزیادی مواد غذایی داردکه به گوساله قدرت می دهد.هنگامی که گوساله به دنیا می آیدبسیار ناتوان بوده ودربرابر سرما خیلی حساس است، اما باخوردن این ماده نیرومی گیردودربرابر سرما مقاوم میشود.ازهمه مهم تر اینکه آغوز دارای موادی است که میتواند گوساله را دربرابرانواع بیماریها حفظ کند.
با اینکه آغوز این همه برای گوساله اهمیت دارد اما فقط تا24 ساعت میتواند به خوبی ازآن استفاده کندوهر چه که اززمان تولد بگذرد میزان استفاده ازآغوزکمتر میشود. بخصوص از12 ساعت بعد ازتولد این مقدار خیلی کمتر میشود، بنابراین باید هرچه زودتر پس ازتولد به گوساله آغوز داد.بسته به اندازه ووزن نوزاد حدود 1 تا 2 کیلو آغوز میدهیم .این کار بسیار مهم است .باهمین کار ساده گوساله ازبسیاری ازبیماریها نجات پیدا خواهد کرد.
باید پستان گاو راکاملا تمیز کرد وشست تا گوساله ازآن آغوز بخورد،البته میتوان آغوز رادوشید وبا بطری وپستانک مخصوص آن رابه گوساله خورانید.درپایان باید گوساله را به قسمت گوساله دانی منتقل کرد.بستر پوشال،جفت ومواد آلوده به خون وترشحات رادور ریخت وقسمت زایشگاه راشستشو،ضدعفونی وشعله افکنی کرد.
بهداشت گوساله وگوساله دانی :
امروزه توصیه می شود که گوساله رادر3تا4 هفته اول زندگی درمحلی به طور انفرادی وجدا ازبقیه گاوها وگوساله های دیگر نگهداری کنند.به همین منظور قفسهای فلزی مخصوصی ساخته شده که دردامداریهای بزرگ به فراوانی ازآنها استفاده می شود.درشرایط روستایی نیز هرکس میتواند برای گوساله های خودش جای مخصوصی فراهم آورد. برای این کارمیتوان قفسهایی ازفلز،چوب یا نواد دیگر ساخت،اگر این قفسها طوری ساخته شوند که کف آنها حدود15 تا 20 سانتی متر بالاتر اززمین باشد خیلی بهتر است،چون کمتر آلوده شده وبهتر تمیز میشوند.شما میتوانید گوساله رادرگوشه ای ببندید تاازبقیه دامها جداباشد.مهم این است که درجایی به طور انفرادی قرارداشته باشد.تاهم خطر بیمار شدن آن کمتر شود وهم بهتر بتوان از آن مراقبت کرد.
گوساله هرجایی که باشد باید زیر آن کاملا خشک وتمیز باشد.بهتر است مقدار زیادی پوشال خشک وتمیز زیر گوساله بریزیم وهر وقت این پوشال ها باادرار ومدفوع،خیس وآلوده شونددوباره روی آنها پوشال خشک بریزیم وبعد از3 تا4 هفته که دام راازاین محل بردیم تمام این پوشالها رابرداریم ودور بریزیم.قسمت گوساله دانی باید درکنار زایشگاه باشد وجهت جلوگیری ازانتقال بیماریها باید ازجایگاه گاوهای بالغ کمی دور باشد.درجلوی درب این قسمت دو پاشویه نصب میشود که پاشویه اول درخارج درب گوساله دانی نصب میشود وحاوی آب به تنهایی بوده و پاشویه دوم در داخل گوساله دانی وحاوی مواد ضدعفونی می باشد. مزیت نصب پاشویه اول این است که اولا کثافات چکمه گرفته شود ومانع از کثیف شدن مواد ضدعفونی کننده ودرنتیجه خنثی شدن اثر آنها می شود وثانیا اثر مواد ضدعفونی بر کف چکمه نیز بیشتر می شود.( شکل 8 ).محل نگهداری گوساله بهتر است جای سربسته ای باشدچون گوساله باید ازسرما ویاتابش مستقیم آفتاب وهوای گرم حفظ شود.درفصول سرد گوساله ها بیشتر ازهرزمان دیگر باخطر تلف شدن روبرو هستند .باید درزمستان به خصوص درمناطق سردسیر محل زندگی گوساله راباوسیله ای مانند یک بخاری کوچک گرم کرد
وزیر آن نیز پوشال خیلی بیشتری ریخت.در تابستان نیز گرمای شدید حدود 45 درجه وتابش مستقیم آفتاب گوساله راازبین می برد.بنابراین باید گوساله درزیرسایه قرار گیرد.محل خیس ومرطوب ،قرار گرفتن دربرابر باد وکوران ،هوای خیلی گرم وخشک همه خطرناک هستند.درجه حرارت مناسب برای گوساله دانی بین 10 تا 21 درجه است. محل زندگی گوساله باید آفتابگیر باشد،چون محل تاریک ودور از آفتاب موجب بیماری میشود. همچنین محل زندگی گوساله باید طوری باشد که هوا بتواند در آن جریان پیدا کند. زیرا هوای دم کرده باعث بروز بیماری های تنفسی می شود. قبل ازآوردن گوساله به محل مخصوص باید این محل راکاملا تمیز وضدعفونی کنید.برای ضدعفونی ازهمه بهتر شعله دادن است.اگر وسیله شعله دادن ندارید ازمواد ضدعفونی کننده استفاده کنید.اگر آن هم نشد،لااقل آب آهک رابه کار بگیرید.ظرف آب وغذای گوساله باید روزانه ضدعفونی شوند.سطلهای سرپستانک دارمخصوص خوراندن آغوزرا باید پس ازهرنوبت آغوز دهی با آب گرم وترکیبات ضدعفونی کننده تمیز کنید.بهداشت اصطبلهای گروهی مشابه جایگاه گاوهای بالغ است.ازجمله فعالیتهایی که درقسمت گوساله دانی انجام می شود ازبین بردن شاخ می باشد که بهترین زمان 3-1 هفتگی است. فعالیت دیگر قطع سر پستانک های اضافی است که درسن 6-4 هفتگی انجام میشود.دلیل قطع سرپستانک های اضافی این است که این سرپستانک ها درزمان شیر دوشی مزاحم هستند وازطرفی مستعد به ایجاد ورم پستان نیز میباشند.پس ازقطع محل آنرا بااستفاده از مواد ضدعفونی کننده ویااسپری های آنتی بیوتیکی جهت جلوگیری ازایجاد عفونت ضدعفونی می کنند.
حذف شاخ درگوساله:
شاخ برای گاو به عنوان یک عضو دفاعی است وچون گاو توسط انسان محافظت میشود وجود شاخ نه تنها مضراست بلکه خطرهایی رانیز به دنبال خواهد داشت.گاوهای بدون شاخ آرامتر هستند ومقید کردن آنها نیز آسانتر میباشد وگاوها کمتر باهمدیگر درگیر میشوند وجراحات کمتری به همدیگر وارد میکنند.ازطرفی شاخ چون عضوی زنده است مقداری ازمواد مغذی رانیز مصرف میکند. . دوران گوسالگی بهترین زمان برای حذف شاخ می باشد،چون دراین زمان ریشه شاخ هنوز کاملا محکم نشده وبهتر می توان آنرا ازبین برد وبه علت کوچکی دام کار کردن با آن راحت تراست وحیوان رنج کمتری می بردوخطر خونریزی وعفونت نیز کمتر میباشد.حذف شاخ بوسیله شاخ سوز برقی ویا خمیر شاخ سوز انجام میشود.حذف شاخ بوسیله شاخ سوز برقی به این صورت است که ابتدا دام رامقید می کنند وموهای اطراف جوانه شاخ راکوتاه کرده واز بی حسی موضعی استفاده می کنند وحذف شاخ توسط شاخ سوز برقی صورت می گیرد.درپایان باید محل رابوسیله اسپری ضدعفونی کرد. یکی ازمؤثرترین ودرعین حال بهداشتی ترین روشهای حذف شاخ درسنین پایین استفاده ازخمیر شاخ سوز میباشد.به منظور اخذ بهترین نتیجه درنظر گرفتن نکات زیر الزامی است.گوساله بایستی درموقع مصرف خمیر کاملا سالم وشاداب باشد.بهترین سن گوساله بین 5 تا 7روزگی است.یعنی درست زمانیکه برآمدگی شاخ ها قابل لمس باشند.ابتدا موهای روی قسمت برآمده رابا قیچی کوتاه نموده وسپس آنرا بالایه ای ازخمیر به اندازه یک 2 ریالی وبه ضخامت 1 تا 2میلی متر محکم بپوشانید.این عمل را،حتی الامکان درمکانی خنک ودورازباد وباران انجام داده وگوساله رابه طور انفرادی ببندید که امکان مالیده شدن خمیر به اطراف ویا دیگر گوساله ها کم شود.مدت نیم الی یک ساعت گوساله راتحت مراقبت قرار داده وسپس وی رارها کنید،توجه داشته باشید که خمیر به دستها مالیده نشود وداخل چشم گوساله نشود،دراین صورت میتوانید باسرکه محل مورد نظر را شستشو دهید.
فرمت این مقاله به صورت Word و با قابلیت ویرایش میباشد
تعداد صفحات این مقاله 35 صفحه
پس از پرداخت ، میتوانید مقاله را به صورت انلاین دانلود کنید
دانلود مقاله بهداشت دام
