عنوان:طرح توجیهی تکثیر انواع آبزیان
فرمت طرح:ورد
صفحه:64
تکثیر و پرورش آبزیان به منظور تولید و تأمین بخشی از پروتئین مورد نیاز کشور ، مطلوب تربیت نیروی انسانی ماهر در زمینه دانش و فن آوری این علم به عنوان پایه و اساس زمینه های تولید مورد توجه قرار گرفته است . در آبهای داخلی کشور علاوه بر منابع آبی طبیعی و نیمه طبیعی جهت پرورش آبزیان امکانات وسیعی در زمینه تکثیر و پرورش ماهیان سردابی وجود دارد که در حال حاضر تنها از معدودی از این امکانات استفاده می گردد که یکی از علل اصلی آن نداشتن اطلاعات فنی و تجربیات لازم در زمینه تکثیر و پرورش این گونه ماهیان می باشد .
اغلب پرورش دهندگان هم که به این امر اشتغال دارند به علت نداشتن اطلاعات کافی علمی و فنی بعضاً دچار ضرر و زیان شیلات ایران که علاوه بر ماهیدار کردن منابع آبی کشور و حفظ ذخایر آبزیان کار خدمات رسانی به دست اندرکاران خصوصی پرورش ماهی را نیز به عهده دارند دارند جهت آموزش و ارتقاء دانش فنی پرورش دهندگان در زمینه های نیازماندیهای محیطی آزاد ماهیان ، انتخاب زمین و طراحی کارگاه ، پرورش ماهیان مولد ، تکثیر و تولید لارو بچه ماهی بازاری ، تغذیه صحیح و اصولی ماهی ، نیازهای غذایی آزاد ماهیان ، حمل و نقل و جابه جایی تخم و بچه ماهی و ماهی بازاری ، بهداشت و کنترل بیماریها و کاربرد فن آوری جدید در زمینه های مختلف اقدام به تشکیل دوره های آموزشی کوتاه مدت نموده است.
زندگی وحیات بدون وجود انرژی غیرممکن وغیرقابل تصور است .
با توجه به روند روزافزون افزایش جمعیت و لزوم کسب انرژی و ادامه زیست ، آبزیان و فرآورده های آن جایگاه ویژه ای را در میان سایر منابع مواد غذایی و انرژی زا کسب نموده است .
ماهیان متعلق به گروه حیوانات خونسرد یا پویی کیلوترم (Poikilo therm) بوده و حرارت بدنشن با شرایط زیست محیطی سازگاری و تطبیق یافته است و به دلیل دارا بودن خصوصیات ویژه زیست شناختی مزایای بیشتری بر سایر منابع تولید پروتئین و رشته های دامپروری دارند .
امروزه با پیشرفت فن آوری و روش های مدرن صیادی تحولات بی شماری در امر صید محصولات آبزی حاصل گردیده و آمار جهانی نشانگر آن است که پرورش و تولید آبزیان در آبهای داخلی روند رشد قابل ملاحظه ای را در پیش گرفته است . پرورش ماهیان سردابی و آزاد ماهیان امروزه در اکثر کشورهای اروپایی ، آمریکا، خاور دور و برخی کشورهای آسیایی متداول گشته و در حال توسعه است . مؤسسات پرورش ماهی قزل آلای رنگین کمان که بهترین بازدهی و سازگاری تولید را در بین انواع آزاد ماهیان در سراسر جهان نشان داده است از نظر جغرافیای اقتصادی بیشتر در مکانهایی قرار گرفته است که با آب کافی سطحی و قابل استفاده مشخص می گردد .
تاریخچه تکثیر و پرورش ماهی
اولین کسانی که اقدام به پرورش ماهی نمودند چینیها بودند . فان لی در 475سال قبل از میلاد مسیح در مورد تخم ریزی و تکثیر ماهی کپور (Cyprinus carpio) مطالب ارزنده ای نوشته و از آن به عنوان یک شغل پر منفعت یاد کرده است . بیشتر مؤلفین سابقه پرورش ماهی را به 2000 سال قبل از میلاد مسیح نسبت می دهند .
ارسطو از ماهی کپور یاد کرده است و یونانیها و روسها ماهی کپور را در استخر پرورش می دادند .
این ملل سعی داشتند که بدین وسیله ذخایر ماهی را در آبهای طبیعی حفظ نمایند . چینی ها و رومیها همچنین برای اولین بار ماهی را به طور مصنوعی تکثیر کردند و انکوباسیون تخم ماهی را انجام داده اند . ابتدا تخم های لقاح یافته و یا لاروهای تازه از تخم درآمده را از محل تخم ریزی و استخرها و آبگیرها و حتی از مزارع برنج و دریاچه ها جمع آوری می کردند و سپس در اماکن امن تر اقدام به پرورش آنها می نمودند .
به تدریج میزان صید در آبهای طبیعی رو به افزون گشت . صید ماهیان مهاجر در زمان تخم گذاری و در محل تخم ریزی سبب کمبود نسل آنها گردید و بدین ترتیب ذخایر ماهیان کم کم در آبها رو به انقراض می گذاشت .
با توجه به این بحران در طی قرون 11-14 عده ای از نماینگدان حکومتهای اروپایی لازم دانستند قانونی طرح نمایند که بر طبق آن از ذخایر ماهی در طبیعت حمایت و نگهداری به عمل آید . بر طبق این قانون ، صید ماهیان نابالغ ممنوع اعلام شد و همچنین فصل صید را مشخص نمودند و لزوم اجرای قانون عدم صید ماهیان در حال تخم ریزی و مهاجرت را به اطلاع عموم رساندند .
طرح قانون نگهداری ماهیان در آبهای طبیعی خودبه خود به ذخایر ماهیان کمک فراوان می کرد ولی این موضوع برای تأمین ذخایر ماهیان کافی نبود و اقدامات مؤثر دیگری ضرورت کامل داشت . اولین قدم بزرگ درباره تکثر و پرورش ماهیان در آبهای طبیعی به وسیله دانشمند آلمانی به نام استفن لودینگ یاکوبی (Stephen Luding Yacobi) (1784-1711) برداشته شد . به وسیله این دانشمند درباره زیست شناسی و تولید مثل ماهیان تحقیقات بسیار جالبی انجام شد . قبل از کشف یاکوبی دانشمندان فکر می کردند که ماهیان نیز مانند جانوران خشکی لقاح تخم را در داخل بدن انجام می دهند .
ولادمیر پاولوویچ وراسکای (V.P.Vraskii) (1862-1829) ماهی شناس بزرگ روسیه اولین پایه گذار تکثیر و پرورش ماهی در شوروی شناخته شد . نامبرده ابتدا آزمایشاتی روی باروری مصنوعی تخم ماهی نالین (Nalin ، نوعی ماهی درنده بدون فلس که پوشش آن لکه دار است ) به طریقه خشک انجام داد ولی چندان موفقیتی دربر نداشت . در سال 1855 نامبرده آزمایشات زیادی را با نمونه های مختلف تخم ماهیان بخصوص قزل آلا انجام داد .
وی متوجه شد که همه تخمها لقاح نیافته بلکه فقط 10-20 درصد تخمها لقاح یافته و بقیه از بین می روند . نامبرده با کنجکاوی زیادی در پی علت این نقیصه برآمد ورد نیجه به موارد زیر پی برد:
اگر تخمها در مدتی که حفره بدن خارج می شوند در اولین دقایق با اسپرماتوزوئید موجود در آب ترکیب نشوند خاصیت باروری خود را از دست می دهند . چون پوسته تخم فوراً در آب ورم کرده و در نتیجه پوسته خارجی با غشاء داخلی اوول فاصله پیدا می کند . منافذ میکروپیل نیز بسته می شوند که مانع دخول اسپرماتوزوئید می گردند و در نتیجه تخمها به زودی حیات خود را از دست می دهند .
اسپرماتوزوئید نیز وقتی از بدن خارج گردید قدرت زندگی چندانی ندارد و پس از 1-2 دقیقه فعالیت از حرکت باز می ایستد و فاقد قدرت لقاح می گردد .
وراسکای طریقه جدید باروری مصنوعی تخمها را ابداع نمود و آن را طریقه لقاح خشک یا روش اولی نامیده . در نتیجه این عمل تا90 درصد تخمها لقاح می یافت .
عیب کار متقدمین تکثیر مصنوعی ماهی نظیر یاکوبی و دمی این بود که آنها در ترکیب اسپرم و تخمها فاصله ایجاد می کردند و در نتیجه از قدرت باروری آنها می کاستند و همیشه درصد لقاح بسیار پایین بود . وراسکای علاوه بر تحقیق و تکمیل لقاح مصنوعی تخم ماهی ، با ایجاد کارخانه تکثیر و پرورش ماهی در شهر کوبرنیکول (Cobrinikol) روسیه مطالعات و تألیفات متعددی در مورد تکنیک نگهداری اسپرم به مدت طولانی ، انکوباسیون تخمها ، نگهداری لارو ماهی و تغذیه آنها ، تفکیک و حمل و نقل تخمهای لقاح یافته و ماهی زنده به عمل آورد و همچنین با ایجاد استخرهای گوناگون روشهای پرورش و رشد ماهیان را ابداع نمود .
این شخص از طرف اتحادیه کشاورزی مسکو و آکادمی علوم فرانسه به دریافت مدال طلا نایل گردید . بعد از وراسکای دانشمندان بزرگ دیگری در شوروی کارهای او را دنبال کردند و در حقیقت علوم و صنعت تکثیر و پرورش ماهی به معنی واقعی در این کشور به طرز شگرفی توسعه یافت .
ایجاد کارخانه های متعدد تکثیر و پرورش ماهی ، تشکیل انستیتوهای مختلف تحقیقاتی و آزمایشگاهی علمی که دانشمندان بزرگ نظیر نیکولسکی (Nikoloski) آ.آگریم (A.A.Grimm) واصعتر آندر یوویچ بورودین(Bordin) آرنولد(Arnold) ، سالداتف (Saldatov) ، کوچین (Kotchin) درژاوین(Dershavin) در آنها کار و مطالعه نموده اند سبب گردید که در طی سالهای 1921 تا1928 اساس تئوری و علمی تکثیر و پرورش مصنوعی ماهی بنیاد نهاده شود و در سال 1928 در تمام روسیه مجتمع صنعت پرورش ماهی تشکیل شد و موفق گردید که 15/4 میلیارد از انواع لارو ماهی به آبهای مختلف رها نمایند .
در سال 1950 ، روشهای بیوتکنیکی و نرماتیوهای (Normative) پرورش ماهیان اهلی در مراحل زندگی دلفین ، میزان مقاومت ماهیان در مقابل شرایط محیط زیست تهیه شده بود و در نتیجه تکامل علوم و صنایع پرورش ماهی ، اتحادیه جماهیر شوروی توانست در تمام آبهای مملکت خود نظیر دریای آزف ، آرال ، بالتیک ، دریای سفید ، دریای خزر ، دریای سیاه و همچنین خاور دور و رودخانه ها و سدهای داخلی در دریاچه سیبریه اقدام به تکثیر مصنوعی و پرورش ماهی نماید تا آنجا که امروزه هم صدها میلیون بچه ماهی نظیر آزاد ماهیان ، تاس ماهیان و میلیاردها از بچه ماهیان نظیر کپور ، سیم ، سوف ، کلمه ، غیره پرورش می دهند و به آبهای خود رها می کنند و هم سود سرشاری از این کار می برند و هم یکی از بهترین پروتئینهای مورد تغذیه شان را به مقدار زیاد تهیه و حفظ می کنند .
مراکز تکثیر و پرورش ماهی کشور شوروی از نظر کیفیت و تعداد بچه ماهیان تکثیر شده و رها شده در منابع آبها در جهان در درجه اول قرار دارد .
اهداف و انگیزه های پرورش ماهی :
به منظور تولید و تأمین بخشی از پروتئین کشور ، یکی از راههای نیل به خود کفایی اقتصادی است .
استفاده بهینه اقتصادی از منابع آبی استان
افزایش تولید و کاهش هزینه های مربوطه به تولید
افزایش درآمد روستائیان و جلوگیری از مهاجرت آنان به شهرها
ترویج فرهنگ تولید و مصرف آبزیان در سطح جامعه
ایجاد اشتغال و فراهم نمودن فرصتهای شغلی درآمدزا
انگیزه های ممکن برای افرادی که اقدام به تکثیر و پرورش ماهی می کنند می تواند به دلیل علاقه مندی فردی به این رشته باشد بدون اینکه از تجربه و تخصص کافی برخوردار باشد . فرد ممکن است از امکانات و تجهیزات لازم برای بهره برداری و پرورش ماهی برخوردار باشد و پس از مشاوره با کارشناسان شیلاتی و افرادی که در این زمینه تجربه و تخصص کافی دارند اقدام به تأسیس استخر پرورش ماهی نماید و از امکانات خود در این زمینه استفاده نماید . گاهی فرد به دلیل داشتن تخصص و تجربه در زمینه پرورش از طریق رشته تحصیلی یا گذراندن دوره های آموزشی اقدام به این کار می کند و در نهایت می توان گفت در هر یک از این شرایط فرد به دنبال درآمد و کسب سود و ایجاد اشتغال می باشد و می توان درآمد را مهم ترین انگیزه برای انجام این کار دانست . ولی آنها مانند کارگران دولتی دستمزدی دریافت نمی کنند به این ترتیب این شغل سیار و دشوار است زیرا آنان برای به دست آوردن پول از فروش ماهی باید برای هزینه های تولید پول پرداخت کنند .
نیاز بازار و توجیه اقتصادی
بر اساس امار رسمی سازمان خواروبار جهانی (FAO) تولید جهانی آبزیان (صیدو پرورش) در سال 2001 میلادی از مرز 142 میلیون تن فراتر رفت . نکته قابل توجه این است که علی رغم رشد بسیار کم صید از دریاها ، آبزی پروری با رشد سالانه 11% به حدود 50میلیون تن در سال 2001 میلادی رسید .
صاحب نظران اقتصاد و بازار شیلاتی ، عوامل اصلی در رشد تقاضا و تولید آبزیان پرورشی در جهان را رشد جمعیت ، کاهش صید از دریاها ، توجه جوامع به غذای سلامتی و رشد درآمد کشورها می دانند . سرمایه گذاریهای انجام شده در ایران در زیر بخش شیلات و آبزیان در یک دهه گذشته باعث شد آبزی پروری با یک روند پایدار و قابل توجهی توسعه یابد .
اکثر صاحب نظران اقتصاد و بازار آبزی پروری ازعان دارند که روند تولید و تقاضای آبزیان در جهان به رشد خود ادامه خواهد داد . شرایط حاکم بر کشور ایران ، همچون شرایط اقتصادی ، اجتماعی روند رو به رشد شهرنشینی ، تقاضا برای غذای سلامتی ، سرمایه گذاریهای انجام شده در زیرساخت های تولید و صنایع پیش و پسین ، توسعه مراکز آموزشی و تحقیقاتی و رویکرد مسئولان ملی و منطقه ای به توسعه آبزی پروری چشم انداز روشنی از توسعه پایدار و موفق آبزی پروری را نشان می دهد . آنچه در سالهای اخیر نگرانی همه دست اندرکاران صنعت آبزی پروری را فراهم نموده است .
عوامل تأثیر گذار در بازار آبزیان می باشد . محدودیت منابع آب و خاک مستعد برای آبزی پروری ، ما را ناگزیرند به دستیابی به بالاترین راندمان و بهره وری از امکانات موجود می کند . در یک مزرعة پرورش یا یک مرکز تکثیر ماهی نیز نظیر هر کار تولیدی دیگر ، به حداقل رساندن هزینه ها و تولید محصول با کیفیت تر و مرغوبتر جهت حصول توان رقابت در بازرا و فراهم آمدن امکان به فروش رساندن محصول تولیدی به بالاترین قیمت ، اصلی انکار ناپذیر در جهت کسب سود اقتصادی و درآمد بیشتر می باشد .
با توجه به اینکه نیاز بازار در شهرهای دصنعتی در شهرهای غیر صنعتی بیشتر است . چون در این شهرها به دلیل وجود کارخانه ها و هوای آلوده امکان راه اندازی و تأسیس استخرهای پرورش ماهی به مراتب کمتر از شهرهای غیر صنعتی است و همین امر باعث می شود که سطح تولید در این شهرها کاهش پیدا کند و کار عمدة تولید به شهرهای غیر صنعتی واگذار شود به دلیل دارا بودن امکانات و شرایط آب و هوایی مناسب . بنابراین شهرهای صنعتی حالت مصرف کننده دارندوتقاضادراین شهرهابیشتر است .
محاسن اساسی پرورش ماهی از نظر زیست شناختی
باید توجه داشت که پرورش آبزیان از بعد زیست شناختی دارای محسناتی است که آنراازدیگررشته های دامپروری متمایز میسازد :
وزن مخصوص بدن ماهی و سخت پوستان شناگر نزدیک آبی است که در آن زندگی می کنند . از این نظر ماهی و موجودات آبزی تقریباً در آب شناور بوده و برای نگهداری خود در محیط زندگی احتیاج به صرف انرژی ندارند و بیشتر از حیوانات خشکی انرژی حاصل از مصرف غذا را صرف رشدشان می کنند . ماهی و آبزیان جزء حیوانات خونسرد محسوب شده و هیچ انرژی برای تنظیم حرارت مصرف نمی کنند .
ماهی تون (Tuna) و بعضی از شناگران سریع نظیر کوسه ماهیان (Sharks) استثناء هستند . این اختصاصات استعداد درجه رشد را در ماهی و آبزیان فزونتر می کند .
ماهیان بیشتر از حیوانات عالی خاصیت ترمیمی دارند . دانشمندان روسی ثابت کرده اند که ذخیره گوشت در بدن ماهی کپور (Carp) بر حسب واحد جذب غذا یک تا یک و نیم برابر سریعتر از خوک ومرغ دو برابر سریعتر از گاو و گوسفند می باشد .
صدفها بجای تکاپو جهت یافت طعمه ، روش بسیار مفید فیلتراسیون آب محتوی غذا را جایگزین کرده اند . بدین ترتیب انرژی زیادی صرفه جویی می شود . درجه فیلتراسیون مختلف است ولی ممکن است مقدار آن تا 450 لیتر در روز در یک اویستر (Oyster) بزرگ و سالم در موقعیت مناسب برسد . بیشتر ماهیان زی شناور گیاهی خوار نیز برای تغذیه از روش فیلتراسیون به وسیله آبششها و زوائد حلقی استفاده می نمایند .
و....
64 صفحه
WORD
طرح جامع تولید و نکثیر آبزیان
