تحقیق در مورد بررسی عدم استقبال سوادآموزان از کلاسهای نهضت سوادآموزی

اختصاصی از هایدی تحقیق در مورد بررسی عدم استقبال سوادآموزان از کلاسهای نهضت سوادآموزی دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

لینک پرداخت و دانلود *پایین مطلب*

فرمت فایل:Word (قابل ویرایش و آماده پرینت)

تعداد صفحه54

چکیده تحقیق

بی سوادی یکی از مسائل عمده اکثر کشورهای جهان سوم است که ریشه و اساس بسیاری از مسائل اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی را تشکیل می دهد.

بررسی های اخیر سازمان یونسکو و بسیاری از سازمانهایی که در ارتباط با سوادآموزی یا آموزش بزرگسالان در کشورهای مختلف فعالیت می کنند نشان می دهد که این مسئله مشکلی همگانی است و محدود به کشورهای جهان سوم نیز نمی شود. این بررسی ها بیانگر این واقعیت تلخ هستند که بی سوادی و کم سوادی گرچه مسئله حاد و لاینحل اکثر کشورهای جهان سوم است ولی مشکل جدید کشورهای پیشرفته صنعتی نیز هست. اما مسئله بی سوادی به دلیل افزایش بی سوادان روز به روز اهمیت بیشتری می یابد.

با توجه به اینکه کسب مهارتهای سواد اولیه پله های نردبان دانش و آگاهی است، بی سواد ماندن درصد بالایی از افراد جامعه وسیله ای برای عدم آگاهی و فقدان تخصص و مهارتهای لازم برای ایجاد جامعه ای مستقل، آگاه و تواناست.

با وجود اینکه ی سالهای متمادی، برنامه های مبارزه با بی سوادی به صور مختلف در اغلب کشورهای جهان سوم رونق داشته ولی به دلیل رشد جمعیت بر تعدد بی سوادان جهان افزوده شده است. بدین وسیله لازم است از افرادی که در تهیه این پروژه من را یاری نموده اند قدردانی شود. ابتدا از ریاست محترم نهضت سوادآموزی شهرستان نیشابور و راهنمایان تعلیماتی و کادر اداری نهضت قدردانی می شود و و پس از آن از آموزشیارانی که صادقانه پاسخ دادند و سوادآموزان و نوسوادان که همکاری کردند سپاسگذاری می شود.

مقدمه

معمولاً برای پدیده هایی چون عقب ماندگی اقتصادی، فقر، جهل و وابستگی دلایلی متفاوت بیان می شود. این پدیده ها در دایره بسته ای فرض می شوند که هر کدام تشدید کننده دیگری است. نقطه آغاز همه این پدیده ها بیسوادی و جهل است که از بزرگترین معضلات هر جامعه محسوب می شود.

با اندکی تعمق و تفحص در سرنوشت جوامع بشری از ادوار دور تا کنون، می توان به این نتیجه رسید که قسمت اعظم مسائل بشری که تنها بخشی از آن در این جا عنوان گردید، نه تنها از بی سوادی که از سواد نیز هست، چرا که مسائل و مشکلات جوامع به اصطلاح عقب افتاده و کشورهای جهان سوم حتی فقر و جهل آنها نیز معلول عواملی است که در اثر سیاست گذاریها، مدیریت ها و برنامه ریزی ها جوامع پیشرفته که غنی و باسواد نیز هستند به وجود آمده است.

پس آنچه در این ماجرا حائز اهمیت است، تعهد اخلاقی و وجدان آگاه سیاسی حکومتها و دولتها و اتخاذ خط مشی های بشردوستانه، اصولی، واقع بینانه بر اساس شرایط موجود در هر جامعه است.

همچنان که شاهدیم در محافل و جوامع مختلف از هر طریق وسائل ارتباط جمعی و رسانه های گروهی به طور مداوم از انسانیت، بشردوستی، آزادی دموکراسی، زدودن فقر و جهل و بی سوادی داد سخن به میان می آید که در اصل هدف جز نقض حقوق بشر، از میان برداشتن و دموکراسی، استثمار و در نتیجه فقر و نادانی، بردگی، جنگ و مسائل گوناگون دیگر نیست. به همین دلیل ملتهایی که با تلاش و از خودگذشتگی بسیار و پس از مبارزات طولانی، خود را از زیر سلطه استعمار و استثمار رها می سازند در اولین مرحله پس از کسب آزادی و استقلال، به ایجاد دگرگونی های اساسی در روابط اقتصادی و اجتماعی جامعه می پردازند و به عنوان اساسی ترین رکن این تغییر به اجرای برنامه های سوادآموز و آموزش بزرگسالان می پردازند. زیرا این حقیقت را نمی توان نادیده گرفت که جهل و نادانی خود عاملی است که به بازگرداندن دست جنایتکاران و استثمارگران جهانی کمک می کند. در واقع هرگونه تحول و تغییر سازنده بدون توجه کافی به برنامه های سوادآموزی و آموزشی بزرگسالان مخصوصاً در کشورهای جهان سوم که دارای درصد بالای بی سوادی هستند، غیرممکن است.

از سوی دیگر گسترش آموزش بزرگسالان و ریشه کن کردن بی سوادی یک ضرورت اخلاقی برای جامعه بین المللی محسوب می شود. بی سوادی با فقر پیوند مستقیم دارد و در محروم ترین مناطق کشورهایی که دچار کمبود منابع طبیعی هستند، در بین فراموش شده ترین گروه های انسانی، در میان کسانیکه از نارسایی ها و کمبودهای مهم و اساسی مانند غذا، بهداشت، مسکن و بی کاری رنج می برند و به گسترده ترین شکل ممکن وجود دارد تداوم بی سوادی سدی عظیم در راه توسعه است و مانع از آن می شود که میلیون ها نفر مرد و زن عنان زندگی خویش را در دست بگیرند. بی سوادی عاملی است که مبارزه علیه فقر، نابرابری ها و تلاش برای پایه گذاری روابط برابر و منصفانه در برابر افراد و ملتها را محکوم به شکست می کند. اگر شرایط و ویژگیهای کشورهای محروم را مورد بررسی دقیق قرار دهیم، ملاحظه می کنیم که بی سوادی هرچند خود معلول نارسایی های اقتصادی و اجتماعی است ولی در ایجاد و تشدید آنها نقش تعیین کننده ای دارد. استعمار جهانی که آگاهی و خلاقیت انسان ها را مانعی برای حضور و سلطه خویش در کشورهای جهان سومی می داند نیز از دیرباز سعی خود را بر این معطوف داشته است که با طرحهای درازمدت مانع رشد و شکوفایی استعدادهای مردم شود و برنامه های رنگارنگش از رواج سیستم های غلط آموزشی و طبعاً شیوع بیماری مدرک گرایی تا کمیته به اصطلاح پیکار یا بی سوادی و نظایر آن شامل این مدعاست.

اهمیت موضوع:

بررسی مسائل و مشکلات سوادآموزی از اهمیت ویژه ای برخوردار است چرا که عدم موفقیت در باسواد کردن بی سوادان جامعه در طی سالیان دراز علی رغم صرف هزینه گزاف و تأسیس سازمانهای مختلف سوادآموزی با مدیریت های متفاوت و به کارگیری منابع مادی و نیروی انسانی قابل توجه، عدم توجه کافی به تجربیات قبلی مسائل و مشکلاتی است که از گذشته همواره موجود بوده و در هر دوره به هر شکلی خاص بر سر راه این پیکار بزرگ قد علم کرده است.

مسئله تحقیق

آیا بین برخی از شاخص های اجتماعی، فرهنگی و بیکاری و... با عدم استقبال سوادآموزان از کلاس های نهضت سوادآموزی در شهرستان نیشابور رابطه وجود دارد؟ و تحلیل و مسائل مشکلات سوادآموزی در شهرستان نیشابور می باشد.

بیان موضوع:

خیل مسائل و مشکلات سوادآموزی در ایران موضوع این پژوهش است. مشکلات مربوط به آموزش بزرگسالان، به ویژه سوادآموزی در جامعه ما

مقاله انقلاب اسلامی ایران ، حوادث و دشمنی ها ، ادامه نهضت

اختصاصی از هایدی مقاله انقلاب اسلامی ایران ، حوادث و دشمنی ها ، ادامه نهضت دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

لینک خرید و دانلود در پایین صفحه

فرمت فایل : word (قابل ویرایش و آماده پرینت )

تعداد صفحات :48

مقدمه :

بررسی تاریخ اسلام نشان می دهد که بعد از وفات پیغمبر مسیر انقلاب اسلامی که آن حضرت ایجاد کرده بود عوض شد . در اثر رخنه افراد فرصت طلب و رخنه دشمنانی که تا دیروز با اسلام می جنگیدند ، اما بعدها با تغییر شکل و قیافه خود را در صفوف مسلمانان داخل کرده بودند ، مسیر این انقلاب و شکل و محتوای آن تا حدود زیادی عوض گردید ، بدین ترتیب که از اواخر قرن اول هجری ، تلاشهایی آغاز شد تا از این انقلاب ماهیتاً اسلامی یک انقلاب ماهیتاً قومی و عربی تعبیر بشود . وارثان میراث پیامبر به عوض این که اعتقاد داشته باشند که دین اسلام و ارزشهای اسلامی بود که پیروز گردید و به عوض آنکه به حفظ و تداوم دستاوردهای انقلاب اسلامی با همان معیارها و با همان اصول اعتقاد داشته باشند ، اعتقاد پیدا کردند به اینکه انقلاب ماهیتی قومی و عربی داشته و این ملت عرب بوده است که با ملل غیر عرب جنگیده و آنها را شکست داده است . بدیهی است که همین امر برای ایجاد شکاف در درون جامعه اسلامی کافی بود .

در سالهای پس از پیروزی انقلاب ما نیز درست در وضعی قرار داشتیم نظیر ایام آخر عمر پیامبر ، یعنی وقتی که آیه "... الیوم یئس الذین کفروا من دینکم فلا تخشوهم و اخشون..." نازل شد . البته امروز نیز مشکلاتی نظیر آن روزها وجود دارد . پیام قرآن به ما نیز این است که حالا که بر دشمن بیرونی پیروز شده و نیروهای او را متلاشی کرده اید ، دیگر از او ترسی نداشته باشید بلکه اکنون باید از خود ترس داشته باشید ، از منحرف شدن نهضت و انقلاب است که باید ترس داشته باشید . اگر ما با واقع بینی و دقت کامل با مسائل فعلی انقلاب مواجه نشویم و در آن تعصبات و خود خواهی ها را دخالت دهیم ، شکست انقلابمان بر اساس قاعده " واخشون " و بر اساس قاعده " ان الله لا یغیر ... " حتمی الوقوع خواهد بود درست به همانگونه که نهضت صدر اسلام نیز بر همین اساس با شکست روبرو شد .

اصلی که در بسیاری از موارد صدق می کند این است که نگه داشتن یک موهبت از بدست آوردنش اگر نگوییم مشکلتر ، مطمئناً آسانتر نیست . قدما می گفتند جهان گیری از جهانداری ساده تر است و ما باید بگوییم انقلاب ایجاد کردن از انقلاب نگاهداشتن سهلتر است . در همین انقلاب خودمان بوضوح می بینیم که از وقتی که به اصطلاح شرایط سازندگی پیش آمده بود ، آن نشاط و قوت و قدرتی که انقلاب در حال کوبیدن دشمن بیرونی داشت ، تا حدود زیادی از دست داده و یک نوع تشتت و تفرقه در آن پیدا شده است . البته این تفرقه یک امر غیر مترقبه و غیر قابل پیش بینی نبود ، از قبل حدس زده می شد که با رفتن شاه آن وحدت و یک پارچگی که در میان مردم بود تضعیف شود .

از اینجا معلوم می شود که بررسی ماهیت این انقلاب به عنوان یک پدیده اجتماعی ضرورت اساسی دارد . ما می باید انقلاب خودمان را بشناسیم و همه جنبه هایش را به بهترین نحو تحلیل کنیم . تنها با این شناختن و تحلیل کردن است که امکان تداوم بخشیدن به انقلاب و امکان حفظ و نگهداری آنرا پیدا خواهیم کرد .لازم است ابتدا یک بحث کلی درباره انقلابها مطرح کنیم و بعد از آن انقلاب ایران را بطور اخص مورد بررسی قرار دهیم . در اولین قدم باید ببینیم انقلاب یعنی چه ؟

دانلود تحقیق شناخت زمینه ها،علل و پیامدهاى نهضت امام حسین

اختصاصی از هایدی دانلود تحقیق شناخت زمینه ها،علل و پیامدهاى نهضت امام حسین دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

فلسفه قیام امام حسین علیه السلام

تفسیر اول 

فلسفه قیام امام حسین چه بود؟ چرا امام حسین قیام کرد؟ انگیزه قیام چه بود؟...
این مسئله  را سه جور مى توان تفسیر کرد.

یکى این که بگوئیم قیام امام حسین یک قیام عادى و معمولى بود و العیاذ بالله براى هدف شخصى و منفعت شخصى بود. این تفسیر است که نه یک نفر مسلمان به آن راضى مى شود و نه واقعیات تاریخ و مسلمات تاریخ آن را تصدیق مى کند.

تفسیر دوم 

تفسیر دوم همان است که در ذهن بسیارى از عوام الناس وارد شده که امام حسین کشته شد و شهید شد براى این که گناه امت بخشیده شود. شهادت آن حضرت به عنوان کفاره گناهان امت واقع شد، نظیر همان عقیده اى که مسیحیان درباره حضرت مسیح پیدا کردند که عیسى به دار رفت براى این که فداى گناهان امت بشود. یعنى گناهان اثر دارد و در آخرت دامن گیر انسان مى شود، امام حسین شهید شد که اثر گناهان را در قیامت خنثى کند و به مردم از این جهت آزادى بدهد.

در حقیقت مطابق این عقیده باید گفت : امام حسین علیه السلام دید که یزیدها و ابن زیادها و شمر و سنان ها هستند اما عده شان کم است ، خواست کارى بکند که بر عده اینها افزوده شود، خواست مکتبى بسازد که از اینها بعدا زیادتر پیدا شوند، مکتب یزیدسازى و ابن زیادسازى بگرد کرد.

این طرز فکر و این طرز تفسیر بسیار خطرناک است . براى بى اثر کردن قیام امام حسین و براى مبارزه با هدف امام حسین و براى بى اثر کردن و از بین بردن حکمت دستورهائى که براى عزادارى امام حسین رسیده ، هیچ چیزى به اندازه این طرز فکر و این طرز تفسیر مؤ ثر نیست . باور کنید که یکى از علل گفتم یکى از علل چون علل دیگر هم در کار هست که جنبه قومى و نژادى دارد که ما مردم ایران را این مقدار در عمل لاقید و لاابالى کرده این است که فلسفه قیام امام حسین براى ما کج تفسیر شده ، طورى تفسیر کرده اند که نتیجه اش همین است که مى بینیم .

فایل ورد 55 ص

تحقیق در مورد عوامل پیدایش نهضت امام حسین

اختصاصی از هایدی تحقیق در مورد عوامل پیدایش نهضت امام حسین دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

لینک پرداخت و دانلود *پایین مطلب*

فرمت فایل:Word (قابل ویرایش و آماده پرینت)

تعداد صفحه20

فهرست مطالب

عوامل پیدایش نهضت امام حسین (ع)

عوامل قیام امام حسین

وصیت نامه سیاسی اعتقادی امام

پیام آوران قیام کربلا

اهداف نهضت و قیام امام حسین

راز ماندگاری نهضت حسینی

نقش زینب در درنهضت  امام حسین (ع)

نهضت امام حسین از دیدگاه اندیشمندان جهان

اثرات و ارتباط انقلاب اسلامی ایران با قیام امام حسین

سخنان مقام معظم رهبری درباره محرم و عزاداری

فصل مشترک انقلاب اسلامی و عاشورا (( از آیةا... صابری همدانی))

فرق انقلاب اسلامی ایران با انقلاب های دیگر(( از استاد مطهری ))

در مقام تبلیغ و واقع‌‍‌‍ ، حرکت امام حسین(ع) براى اقامه‏ى حق و عدل بود: «انّما خرجت لطلب‏الاصلاح فى امّة جدّى ارید ان امر بالمعروف وانهى عن‏المنکر ...». در زیارت اربعین که یکى از بهترین زیارات است، مى‏خوانیم: «و منح‏النّصح و بذل مهجته فیک لیستنقذ عبادک من‏الجهالة و حیرةالضّلاله». آن حضرت در بین راه، حدیث معروفى را که از پیامبر(ص) نقل کرده‏اند، بیان مى‏فرمایند: «ایهاالنّاس انّ رسول‏اللَّه صلّى‏اللَّه علیه و اله و سلّم قال: من رأى سلطانا جائرا مستحلّا لحرم‏اللَّه ناکثا لعهداللَّه مخالفا لسنة رسول‏اللَّه صلّى‏اللَّه علیه و اله و سلم یعمل فى عباداللَّه بالاثم والعدوان فلم یغیّر علیه بفعل و لاقول کان حقّا على‏اللَّه ان یدخله مدخله».

تمام آثار و گفتار آن بزرگوار و نیز گفتارى که درباره‏ى آن بزرگوار از معصومین رسیده است، این مطلب را روشن مى‏کند که غرض، اقامه‏ى حق و عدل و دین خدا و ایجاد حاکمیت شریعت و برهم زدن بنیان ظلم و جور و طغیان بوده است. غرض، ادامه‏ى راه پیامبر اکرم(ص) و دیگر پیامبران بوده است که: «یا وارث ادم صفوةاللَّه یا وارث نوح نبىّ‏اللَّه ...» و معلوم است که پیامبران هم براى چه آمدند: «لیقوم‏النّاس بالقسط». اقامه‏ى قسط و حق و ایجاد حکومت و نظام اسلامى.

آنچه که نهضت ما را جهت مى‏داد و امروز هم باید بدهد، دقیقاً همان چیزى است که حسین‏بن على(علیه‏السّلام) در راه آن قیام کرد. ما امروز، براى شهداى خود که در جبهه‏هاى گوناگون و در راه این نظام و حفظ آن، به شهادت مى‏رسند، با معرفت عزادارى مى‏کنیم. آن شهید و جوانى که یا در جنگ تحمیلى و یا در برخورد با انواع و اقسام دشمنان و منافقان و کفار به شهادت رسیده، هیچ شبهه‏یى براى مردم ما وجود ندارد که این شهید، شهید راه همین نظام است و براى نگهداشتن و محکم کردن ستونهاى همین نظام و انقلاب، به شهادت رسیده است؛ در حالى که وضع شهداى امروز، با شهداى کربلا که در تنهایى و غربت کامل قیام کردند و هیچ‏کس آنها را به پیمودن این راه تشویق نکرد، بلکه همه‏ى مردم و بزرگان وجوه اسلام، آنها را منع مى‏کردند، متفاوت است. در عین حال، ایمان و عشقشان آن‏چنان لبریز بود که رفتند و غریبانه و مظلومانه و تنها به شهادت رسیدند. وضع شهداى کربلا، با شهدایى که تمام دستگاههاى تبلیغى و مشوقهاى جامعه به آنها مى‏گوید بروید و آنها هم مى‏روند و به شهادت مى‏رسند، فرق دارد. البته این شهید، شهید والامقامى است؛ اما او چیز دیگرى است.

در زیارتى از زیارتهاى امام حسین(علیه‏السّلام) که در روز اربعین خوانده مى‏شود، جمله‏یى بسیار پُرمعنا وجود دارد و آن، این است: «و بذل مهجته فیک لیستنقذ عبادک من‏الجهالة». فلسفه‏ى فداکارى حسین‏بن‏على(علیه‏السّلام) در این جمله گنجانده شده است. زایر به خداى متعال عرض مى‏کند که این بنده‏ى تو - این حسین تو - خون خود را نثار کرد، تا مردم را از جهالت نجات بدهد. «وحیرةالضّلالة»؛ مردم را از سرگردانى و حیرتى که در گمراهى است، نجات بدهد. ببینید، این جمله چه‏قدر پُرمغز و داراى چه مفهوم مترقى و پیشرفته‏یى است.

امام حسین علیه‏السّلام هدفِ اوّل خود را این قرار مى‏دهد: «لنرى المعالم من دینک و نظهر الاصلاح فى بلادک»؛ در میان کشهدف این است که مردمان مستضعف جامعه و انسانهاى

دانلود مقاله نهضت اصلاحی دکترمصدقو کودتای 28 مرداد

اختصاصی از هایدی دانلود مقاله نهضت اصلاحی دکترمصدقو کودتای 28 مرداد دانلود با لینک مستقیم و پر سرعت .

ملُــکِ مـا را خوردنی فهمیــده است بـر سـر مـا شیـــره‌ها مالیــده است
او گمان دارد که ایران خوردنی است همچو شیره سرزمینی خوردنی‌ست
بـا وثــوق‌الــدولــه بســـت اول قــرار دیــد از آن حاصــلی نـامـد بکــار
چون که او مـأیوس گردید از وثـوق کـودتایی کرد و ایـران شد شلــوغ

میرزاده عشقی شاعر و روزنامه‌نگار مبارز، از شعر "جمهوری سوار" در مورد دولت استعماری انگلیس در روزنامه "قرن بیستم

حقیقت را باید گفت" شیخ محمد خیابانی, صاحب روزنامه "تجدد

اشاره: هر بار که فرصت تاریخی دست می‌دهد و مقداری اسناد و مدارکی از منابع و آرشیوهای مختلف استخراج می‌شود، درک تاریخی ما را از وقایع کودتای 1332 روشن‌تر می‌نماید. با آن‌که سازمان اطلاعاتی سیا از در اختیارگذاشتن کلیه مدارک کودتا در آرشیو خود بعد از پنجاه سال به بهانه "امینت ملی" ممانعت می‌ورزد،(1) اطلاعات جدیدی از منابع مختلفی در مورد جزییات سرنگونی دولت قانونی و ضداستعماری دکترمحمدمصدق بدست آمده که در پرتو این اطلاعات، نتایج سیاسی ـ تاریخی تازه‌ای گرفته می‌شود. در ضمن در حال حاضر مرکز پژوهشی غیرانتفاعی "آرشیو ملی امنیتیوابسته به دانشگاه جرج واشنگتن امریکا، با استناد به قانون شفافیت سیاسی برای به‌دست آوردن کلیه این مدارک، علیه سازمان سیا به دادگاه شکایت نموده است
متأسفانه شالودة فکری بعضی تحقیقات ساده‌اندیش و غیرتاریخی از وقایع نهضت‌ ملی‌شدن صنعت نفت، تا حدودی سقوط دولت ملی دکترمحمد مصدق را مولود کمبود قاطعیت آن دولت و "اشرافی بودن" وی عنوان کرده، و توجه کافی به کنش‌ها و هنجارهای سیاسی ـ اقتصادی درون‌زا و برون‌زا، و پایگاه‌های مربوطه عنایت نمی‌کنند.(2) گزارش‌های معدودی از تحلیلگران خارجی و ایرانی اتفاقات 28 مرداد 32 را خودجوش و قیام درون‌زا معرفی کرده، بعضی چهره‌های سیاسی حتی واژة کودتا را توصیف مناسبی برای وقایع روز 28 مرداد نمی‌دانند. اردشیر زاهدی در نامه‌ای به روزنامة نیویورک تایمز (22 ماه می 2000) مدعی شده است که چون قانون ‌اساسی تغییر نکرد، پس اتفاقات آن روز، کودتا محسوب نمی‌شود. شخصیت حقوقی دیگری در میزگرد صدا وسیما اعلان کرد که "اصلاً کودتایی صورت نگرفت" ،"تغییر و تحول و جابه‌جایی قدرت" بوده است، نه کودتا!(3
همواره بین ناظرین و فعالین، این یقین وجود داشت که جریانات مشکوکی که نمی‌‌‌‌خواستند مسیر اصلاح‌طلبی مصدق سامان پیدا کند، در تماس مستقیم با خارج بوده‌اند. ولی تا به حال شواهد و قراینی وجود نداشت. اکنون این شواهد به‌صورت مستند وجود دارند که عواملی با پخش دشنام و بدگویی و با تحریکات مستقیم بیگانه بین روحانیون و دکترمصدق شانتاژ کرده و اختلاف می‌انداختند
قبل از کودتا (زمینه
تاریخ جامع مبارزات نهضت ملی‌شدن صنعت نفت از حوصلة این نوشتار خارج است. این مقاله بیشتر به وقایع روز 28 مرداد و فرآیند جهانی تکیه و توجه دارد. ولی برای نشاندن بحث در چارچوب تاریخی برای نسل کنونی،‌ مقدمه‌ای هرچند خلاصه لازم به نظر می‌رسد. پس از کسب سمت نخست‌وزیری، اولین بخشنامه صادر شده از دکتر مصدق به شهربانی (با رونوشت به دادگستری)، تأکید به آزادی بیان داشت، و این‌که مطبوعات به خاطر هرگونه انتقاد یا دشنام به مقام رئیس دولت به ‌هیچ‌وجه تحت تعقیب قرار نگیرند. در آن دوره سانسور مطبوعات در قلمرو کار شهربانی بود و مسئولیت آن با شخصی به‌نام "محرم علی‌خان" بود که به‌وسیلة دکترمصدق برکنار شد. دولت دکترمصدق با وجود کشمکش با توطئه‌های استعمار و کارشکنی‌های هواداران دربار، با برخورداری از حمایت آیت‌الله کاشانی، لایحة قانون صنعت ملی‌شدن نفت را از مجلس گذراندند و در رودررویی با انگلیس در دادگاه لاهه پیروز برآمد. به علاوه در عمر کوتاه دولت او تعدادی قوانین اصلاحی، منجمله لایحة قانون کار و بیمه‌های اجتماعی تصویب شد. ولی لایحة قانون بیست درصد افزایش بهرة زارعین، به‌خصوص نیروهای اجتماعی را به چالش می‌طلبید. قانون مذکور سهم رعایا را ده‌درصد بالا برده و ده‌درصد باقی،‌ باز از بهرة مالکین به عمران و آبادی روستاها و مناطق اختصاص می‌داد. این رفرم اجتماعی، به بار سیاسی ـ اقتصادی جریانات اضافه کرده و با تقلیل‌دادن بهرة مالکین، طبیعتاً فئودال‌ها را به مرزبندی سیاسی تشویق می‌نمود. باید در مدنظر داشت که مصدق همچون اصلاح‌گران دیگر چون قائم مقام و امیرکبیر دارای دشمنان خارجی و دشمنان داخلی بود. خاطرنشان می‌شود که در آن مقطع تاریخی، دربار همواره به‌وسیلة امکانات ارتش در انتخابات مجلس کشور دخالت می‌نمود. برای نهادینه‌کردن انتخابات سالم، دولت دکترمصدق اصلاح قانون انتخابات مجلس را در دستور کار خود قرار داده بود. ولی فراکسیون اقلیت به رهبری جمال امامی و میراشرافی در دورة هفدهم با یک هماهنگی سیاسی با اغتشاشات و مانورهای کارشکنی، موانع ایجاد کرده و از پیشرفت کار دولت جلوگیری می‌کردند. همان‌طور که ذیلاً ملاحظه خواهیم کرد و از مدارک محرمانة سازمان سیا هویداست، انگلیس و امریکا بودجة مخصوصی برای تقویت نمایندگان مخالف در نظر گرفته بودند. مخالفین با ربودن و ترور سرتیپ افشارطوس رئیس کل شهربانی کشور درصدد سقوط دولت برآمدند. با آن‌که مظفر بقایی که با دکترمصدق تا تیرماه 31 همکاری داشت، در این حادثه دست داشت، نمایندگان مخالف از تعقیب و دستگیری مشارالیه به‌عناوین مختلف جلوگیری کردند.(4
برای جلوگیری از به بن‌بست کشیدن مجلس و تعطیلی کار دولت، یک هیئت هشت‌نفره مرکب از نمایندگان بی‌طرف تشکیل می‌شود که به اختلافات رسیدگی، و راه‌گشایی نماید. گزارش آن هیئت به حمایت از دولت دکترمصدق، به وی حق و اختیاراتی برای ادارة کشور ارائه می‌کند
طراح اصلی پروژة آژاکس، یکی از تحلیل‌گران سرویس اطلاعاتی سیا وابسته به دانشگاه پرینستن امریکا، شخصی بود به‌نام دکتر دونالد ویلبروی در ماه مارس 1954 یعنی چهارماه بعد از کودتای 32، گزارشی برای قسمت آرشیو تاریخی سیا (عملیات سری گزارش 280) تهیه می‌نماید و در مقدمة گزارش اهمیت درس‌های تجربة کودتای ایران را برای پروژه‌های آینده متذکر می‌شود. در آوریل 2000 روزنامة معتبر نیویورک تایمز مدعی شد که یکی از مقامات سابق سیا گزارش دونالد ویلبر را به‌منظور انتشار، در اختیار آنها قرار داده است. نیویورک تایمز در دو مرحله، آوریل و ژوئن 2000، با حذف قسمت‌هایی آنها را به چاپ می‌رساند.(5
تاریخ محرمانة کودتا به روایت دونالد ویلبر چندین نکتة برجسته داشت که در سال گذشته توجه ناظرین را به خود جلب کرده است
ـ نزدیکی و عمق همکاری دولت‌های انگلیس و امریکا و سیستم‌های اطلاعاتی آنها را برای پروژة آژاکس منعکس می‌سازد
ـ در نوامبر 1952، حتی زمانی‌که امریکا مذاکرات نفت را با ایران ادامه می‌دهد، درحقیقت در پشت پرده با بریتانیا در حال تدارکات کودتا بودند
ـ پروژة بحران‌سازی آژاکس برای برکناری دولت دکترمصدق دارای برنامه‌ها و سطوح مختلفی بود که در انتها به کودتا ختم شد. به‌عنوان مثال
ـ رشوه و استخدام خبرنگاران مطبوعات ایرانی در یک شبکة مخفی به‌نام بدمنبرای تبلیغات سیاسی و جنگ روانی علیه دولت مصدق. شبکة سری بدمن به همت دو جاسوس اصلی به نام‌های مستعار "نرن" و "سیلی" (علی جلالی و فاروق کیوانی) فعال بود. در این گزارش، حیطة کار بدمن این‌گونه تشریح شده: انتشار اعلامیه و جزوات آماده، درج مقالات و کاریکاتور،(6) تربیت جاسوس برای نفوذ در احزاب سیاسی، ایجاد باندهای اوباش، اعمال تحریک‌کننده چون حمله به مساجد (گازیوزوسکی، مارک، ص 269)(7
ـ ایجاد تفرقه بین مصدق و روحانیون (گزارش ویلبر: صفحات 32 و 20، ضمیمة الف صفحة 7، ضمیمة‌ب صفحات 23 و 24
ـ مقدار 150000 دلار برای این‌گونه اقدامات اختصاص یافته بود (ضمیمة ب صفحة 15
ـ عملیات صحنه‌سازی چون کارگزاری بمب در منزل یک روحانی (گزارش اسم نمی‌برد) برای ایجاد بحران. جوّ تشنّج و بی‌اعتبارکردن ملّیون، ایجاد توهّم خطر حزب‌توده (گزارش ویلبر: صفحات 37، ضمیمة ب صفحات 24 و 22). البته مشابه همان را گازویوزوسکی قبلاً در مقالة تحقیقی‌اش آن نکته را در قلمرو اهداف شبکه بدمن عنوان کرده بود که این عوامل برای تشدید سوءظن و به‌خصوص ایجاد دلرنجی و کدورت بین مرحوم آیت‌الله کاشانی و مصدق از تبلیغات مذموم استفاده می‌کردند. (گازویوزوسکی، ص 269). گازویوزوسکی می‌نویسند که برای آن پژوهش تحقیقی، با هفت مأمور و تحلیلگر سیا که در آن زمان فعال بودند مصاحبه به‌عمل آورده است.( گازویوزوسکی، پاورقی 42، ص 283). از منابع و مآخذش پیداست که تعداد زیادی مدارک محرمانه وزارتخارجه و سفارت بریتانیا در ایران را بررسی نموده است. گزارش دونالد ویلبر در تأیید اطلاعات سابق گازویوزوسکی، نور بیشتری بر مسیله تشنجات در مجلس و کارشکنی فراکسیون مخالف می‌تابد. در بیست ماه می 1953 به شعبة سیا در تهران اجازه داده می‌شود تا به‌منظور پرداخت رشوه و خریدن بعضی نمایندگان مجلس، هفته‌ای یازده هزار دلار بودجه کنار بگذارد (گزارش ویلبر، ص 18 و 19). در رابطه با آشفته‌کردن برنامة دولت و مجلس، معاون وزیر امورخارجه انگلیس در ملاقات با شاه متذکر می‌شود که "برای کنارگذاشتن مصدق برنامه‌های غیرمستقیم و پشت پرده لازم است" و "در مجلس پیشرفت‌هایی حاصل شده است."(8
جزیی از اقدامات نهایی، سرویس اطلاعاتی انگلیس پیشنهاد داد که به "بیست نماینده که اکنون در کنترل ما نیستند رشوه پرداخت شود" (گزارش ویلبر, ضمیمة الف ص 4). در روز 14 ژوئیه که فراکسیون ملی به پیشنهاد دکترمصدق استعفا داد، دفتر مرکزی سیا در واشنگتن از نمایندگان مخالف به‌طور غیرمستقیم خواست که در صورت امکان مقاومت کرده، بست بنشینند تا ابتکار عمل و کنترل مجلس را به‌‌عهده بگیرند. (گزارش ویلبر، ص 31) رابین زانرپروفسور دانشگاه آکسفورد و کارمند سرویس اطلاعاتی انگلیس که در آن زمان در ایران فعال بود، می‌افزاید که عوامل و جاسوسانشان موفق شدند که بین حسین مکی و دکترمصدق اختلاف بیندازند (گازویوزوسکی، ص 265). دوهفته پس از انتشار گزارش محرمانة سیا (دونالد ویلبر) در روزنامه نیویورک تایمز، پروفسور نوم چامسکی در مصاحبه با دکتر رامین جهانبگلو گفت "... کوشش برای کنترل منابع و ذخایر خود، دیوانگی است! این از نظر آنها درسی بود برای هر کشوری که می‌کوشد تا منابع و کشور خود را، خود اداره و کنترل کند. این در نیویورک تایمز ستایش شده بود"(9

کودتا (28 مرداد
در روابط بین‌المللی، ما قوانین و اصول عرفی را رعایت کرده و در امور داخلی کشورهای دیگر دخالت نمی‌کنیم. ما معتقدیم که باید به نهادهای قانونی و سیاسی دیگران احترام گذاشت و آنها در سرنوشت سیاسی، خودمختار و آزاد باشند." (از سخنرانی آلن‌ دالس رئیس‌کل سرویس اطلاعاتی سیا(در زمان کودتا) به‌جمعی از فارغ‌التحصیلان دانشکدة حقوق دانشگاه شیکاکو در سی‌تیر، نوامبر 1954‌
در مارس 1953 ژنرال والتر بدل اسمیت، معاون وزارت خارجه امریکا به این نتیجه رسید که دولتی باید جایگزین دولت مصدق شود که در ترکیب آن اثری از افراد جبهه‌ ملی نباشد (گزارش ویلبر، ص 4) و در آوریل 1953 شعبه سیا به‌وسیلة ناخدا اریک پولارد، وابستة نیروی دریایی امریکا با زاهدی تماس مستقیم برقرار می‌کند
در همان آوریل، ویلبر خود عازم نیکوزیا می‌شود که با سرویس اطلاعاتی انگلیس و رایزن آنها "نورمن دربی شایر" طرح دقیق عملیاتی برنامة‌ کودتا را بریزند. (گزارش ویلبر، ص 5) به‌دلیل آن‌که سرویس اطلاعات پنتاگونرکن دو امریکا) اطلاعات وسیعی در مورد ترکیب ارتش ایران و افسران آن نداشت که برای طرح نظامی آژاکس به‌کار گیرد. درحقیقت بخش نظامی طرح آژاکس چندین ماه پیش در دفتر مرکزی سیا در واشنگتن تهیه شده بود (ضمیمة د, ص 2). ضمیمة در گزارش "عملیات سری 208 دونالد ویلبر"، همان طرح نظامی عملیات آژاکس می‌باشد
در روز 25 مرداد، بعد از شکست فاز اول کودتا، کرمیت روزولت (رئیس بخش خاور نزدیک کل سازمان سیا، و کارگردان و مدیر اجرایی عملیات در تهران) با عوامل ارشد نرن، و سیلی (علی جلالی و فاروق کیوانی) تماس گرفته و دستورات لازم را می‌دهد. در عین حال ژنرال مکلور (وابستة نظامی امریکا) را به دیدن تیمسار ریاحی می‌فرستد که سر گوش آب دهد و بپرسد که دولت امریکا چه کسی را باید به‌عنوان دولت رسمی بشناسد (ویلبر، ص 46). همان روز کرمیت روزولت به‌عنوان کارگردان میدانی عملیات در تهران، جلسة سری و سرنوشت‌سازی را در محل سفارت با حضور تیمسار زاهدی، برادران رشیدیان (با اسم رمز برادران باسکو) تیمسار گیلانشاه، سرهنگ فرزانگان و جرج کارولبه‌پا داشت. جلسه چهار ساعت به‌طول انجامید، با تصمیم بر این‌که کودتا در 28 مرداد (19 اوت) به اجرا درآید، در آن جلسه طرح عملیاتی با ابعاد سیاسی، نظامی و مالی تهیه می‌شود (ویلبر، ص 57). چون به نظر می‌رسید تیپ‌های نظامی تهران به دولت قانونی وفادار باشند، تصمیم گرفته شد، برای عملیات نظامی لشکرهای خارج از تهران بسیج شوند. جرالد تانکارمند شعبه سیا در تهران) و سرهنگ فرزانگان برای جلب حمایت تیمور بختیار فرماندة لشکر کرمانشاه به آنجا فرستاده شدند. جرج کارول و اردشیر زاهدی برای دیدن فرماندة لشکر اصفهان (ضرغامی) عازم شدند (همان مأخذ). ضرغامی در اثر مذاکرات با استاندار اصفهان دکترکشاورز صدر، مردد به‌نظر می‌رسید. جرج کارول، افسر سیا، با گروه "افسران نظامی توطئه" (گزارش واژة توطئه را به‌کار می‌برد) در تماس نزدیک بود و در آخرین جلسه آنها در 13 اوت، خود حضور داشت (ویلبر، ص 37). آقای جرج کارول متخصص سیا در عملیات شبه‌نظامی و تهیه‌کننده ضمیمه د گزارش، با تجربیات تازه از کره به ایران فرستاده شده بود. با قوارة دومتری و اندی فرد مشخصی به نظر می‌رسد. در روز 18 اوت (27 مرداد) برای انجام طرح، "جهت عملیات از شعبه به مرکز و بالاترین سطوح سیا ارتقا یافت" (ویلبر، ص 64
برای آرامش بخشیدن به جوّ تهران و جلوگیری از هرج‌ومرج بعد از 25 مرداد، دولت دکترمصدق از همة نیروهای سیاسی خواست که از تظاهرات خیابانی ممانعت ورزند. با این توصیف در شب 27 مرداد (18 اوت) به‌دستور "نرن" و "سیلی"، عوامل ارشد شعبه سیا در تهران، افراد مشکوک و اوباش، شلوغی و تظاهرات به راه انداختند، با این دستور که "درخیابان‌های لاله‌زار و امیریه شیشه‌های مغازه‌ها را شکستند، با به هم ریختن اوضاع وانمود کنند که این کار حزب‌توده است و شهر در تشنج است" (ویلبر، ص 63
صبح زود روز 28 مرداد (19 اوت) دسته‌ها و باندهای ضربت برای صبحانه و آماده‌باش در مکان‌هایی که حاج خداداد از مالکین میدان امین‌السلطان فراهم کرده بود، جمع می‌شوند. با هزینة برادران رشیدیان مقدار زیادی چماق و اسلحه سرد شب قبل تهیه شده بود. گروه‌های اوباش دسته‌دسته از میدان تره‌بار و امین‌السلطان به طرف بازار، مکان راندوو به حرکت می‌‌افتند. "نرن" عامل سیا با دو مأمور زیردست خود منصور افشار و مجیدی با جیپ و چندین کامیون در روبه روی بازار، مکان ملاقات منتظر بودند (گزارش ویلبر، ص 66). در لحظة رسیدن دسته‌ها، عوامل شعبة سیا رهبری را به‌عهده می‌گیرند. گروه‌ها تقسیم شده، یک‌عده به رهبری "نرن" به طرف مجلس حرکت می‌کنند و سر راه به‌دستور وی دفتر روزنامه "باختر امروز" که تحت مدیریت دکترفاطمی وزیر امورخارجه مصدق بود، را به آتش می‌کشند. در عین حال، این عوامل گروه‌هایی را به‌طرف دفاتر احزاب و روزنامه‌های دیگر هدایت می‌کنند. (همان مأخذ
طبق قرار قبلی سرهنگ دماوند صبح زود با تانک در میدان بهارستان روبه‌روی مجلس ظاهر می‌شود. "سیلی" دیگر مأمور ارشد شعبه سیا, دسته‌هایی را در خیابان‌ فردوسی به طرف مرکز پلیس نظامی هدایت می‌کند که سرهنگ نصیری را آزاد کنند. تیمسار نخعی هم برای کمک در خیابان‌ها می‌چرخید (ویلبر, ص 67 و 70). یادآور می‌شود که سرهنگ نصیری در توطئة کودتای 25 مرداد دستگیر شده بود. کنت‌لاو، خبرنگار روزنامة نیویورک تایمز،‌ به‌دستور کرمیت روزولت برای مصاحبه به مقر مخفی زاهدی برده می‌شود. لاو در نوشته‌ای، جرج کارول را متخصص شیوه‌های شبه‌نظامی و تکنیک‌های کنترل خیابانی معرفی کرده و گروه‌های ضربت را "باندهای آقای کارول" می‌نامد.(10) کنت‌لاو به نقل از جرج کارول که تازه از کره رسیده بود می‌نویسد "سازمان سیا آماده‌باش بوده در صورت لزوم سرنگونی سینگمن ری، طرح شورش را به راه بیندازند" (کنت لاو، ص 37). تیمسار فضل‌الله زاهدی که از 25 مرداد فراری محسوب می‌شد در این لحظه در یک مکان امن سیا در نزدیکی کرمیت روزولت مخفی بود.(11) همین‌طور که دسته‌های شورشیان در خیابان‌ها حرکت می‌کردند، "دیک مأمور زیردست روزولت از وی می‌پرسد که آیا هنگام آن رسیده است که زاهدی را برای اعلان پیروزی خارج ببریم؟ روزولت پاسخ می‌دهد: خیر، صبر می‌کنیم تا شورشیان به منزل مصدق برسند (روزولت، ص 188). ساعتی بعد مأمور ایرانی تبار از روزولت اجازه می‌گیرد که دسته‌ها را برای تصرف رادیو حرکت دهد. روزولت پاسخ می‌دهد که "بله، طبق برنامه عملیات اقدام کنید" (روزولت، ص 188
گردان حافظ منزل دکترمصدق در خیابان کاخ، زیر فرمان سرهنگ ممتاز و سروان داورپناه مقاومت شدید و طولانی از خود نشان می‌دهند، ولی کودتا موفق می‌شود. سرگرد سخایی رئیس شهربانی کرمان به‌خاطر مقاومت و نپیوستن به صف کودتاچیان، به‌وسیلة‌ آنها کشته می‌شود. در آن سال‌ها افراد زیاد و گمنامی به‌خاطر مبارزه برای آزادی جان خود را از دست می‌دهند. افرادی چون دکترغلامحسین ‌زیرک‌زاده، دکترمهدی شرف‌الدین، قاسم عینکچی، عباس لؤلؤ و... بعد از اصابت گلوله، امیر بیجار با خون خود نوشت: "یا مرگ یا مصدق
مفسر امریکایی اندرو توالیدربارة ماهیت کودتای 28 مرداد گفت: "احمقانه است که بعضی‌ها نوشته‌اند مصدق را ایرانی‌ها برانداختند؛ این عملیات از اول تا آخر یک یورش امریکایی بود" (کتاب عربستان بدون سلاطین، تألیف فرد هالیدی، متن انگلیسی چاپ بریتانیا 1974، ص‌473). پژوهشگرانی معتقدند که شرایط درونی ویژه و ساختارهای اجتماعی آن زمان اجازه نمی‌داد که آن جنبش مدنی به‌سر مقصد منظور رسد. این مقاله از منظر نقش عوامل و اسباب بیرونی و سلطة جهانی به موضوع نگریسته. یکی از مفسرین سیاسی بر این باور است که در پیشبرد اهداف نهضت، دکترمصدق راه دیگری در پیش رو نداشت. وی می‌افزاید: "جهان پس از جنگ جهانی دوم، جهان پس از مرگ استالین، جهان جنگ سرد، راه شرافتمندانه دیگری برای مصدق و هیچ نهضت‌ آزادیبخش دیگری باقی ننهاد".(12
چند روز بعد از کودتا، مرحوم محمد نخشب از مؤسسین حزب مردم ایران، که فراری و مخفی بود، به سراغ آقای ابراهیم کریم‌آبادی نمایندة اصناف در جبهة ‌ملی و مدیر "روزنامة اصناف" می‌رود، آن دو به اتفاق آقای حسین شاه‌حسینی در منزل آیت‌الله سیدرضا زنجانی جمع شده و اولین اعلامیه با عنوان "نهضت ادامه دارد"‌ تهیه می‌شود و نطفة نهضت مقاومت ملی تشکیل می‌گردد.(13


پی‌نوشت‌ها
ـ رجوع کنید به مقالة موسی فقیه حقانی "نابودی اسناد کودتای 28 مرداد 1332 در بایگانی سازمان سیا"، فصلنامه "تاریخ معاصر ایران" سال اول، شماره دوم، تابستان 1376، صفحه 313 و 317
ـ مقاله آقای علی عظیمی نژادان، "مصدق و یارانش" روزنامه صبح امروز، 11 اسفندماه ،137
ـ "نقش تولید توهم در کودتای انگلیسی ـ امریکایی 28 مرداد 32" هفته‌نامة "عصرما" شمارة 175، 26 مرداد 1379
ـ رجوع کنید به "زندگینامه سیاسی دکترمظفر بقایی" تألیف آقای حسین آبادیان، "مؤسسة مطالعات و پژوهش‌های سیاسی"، 1377
ـ ترجمه کل این گزارش و ضمیمه‌ها به‌وسیلة دکترغلامرضا وطن‌‌دوست، منبع غنی به‌ فارسی است: "اسناد سازمان سیا دربارة کودتای 28 مرداد و سرنگونی دکترمصدق"، مؤسسة خدمات فرهنگی رسا 1379، ولی نوشته حاضر به نسخة اصلی گزارش که به انگلیسی است استناد کرده است
ـ حتی کاریکاتورهایی از مصدق در خود واشنگتن تهیه شده و برای سرعت عمل با پست دیپلماتیک به تهران ارسال می‌شد، گزارش ویلبر، ص 20
ـ، 
ـ مدارک محرمانه وزارتخارجه انگلیساول سپتامبر 1951،‌ به نقل از گازویوزوسکی، پاورقی 16، ص 280
ـ مصاحبه دکتر رامین جهانبگلو با پروفسور نوم چامسکی "روابط بین‌المللی فقیر و غنی در فرآیند جهانی‌شدن" ترجمة ارشیا کیانی، روزنامة حیات نو، 5 بهمن 1379، ص7
ـ

ـ 177
مسعود بهنود "گلوله بد است" انتشارات نشر علم، 1379، ص143
ـ نگاه کنید به "تداوم حیات سیاسی در اختناق" مصاحبه با آقای حسین راضی، ایران فردا، شمارة 26، تیرماه 1375


کودتای 28 مرداد و تداوم نهضت مصدّق در ایران و جهان
رامین ناصح (مسئول سازمانهای جبهه ملّی در خوزستان

چه زنده باشم و چه نباشم، امیدوارم و بلکه یقین دارم که این آتش خاموش نخواهد شد و مردان بیدار کشور این مبارزه ملّی را آنقدر ادامه میدهند تا به نتیجه برسد.» (دکتر محمّد مصدّق
رویداد 28 مرداد 1332 و ائتلاف قدرتهای امپریالیستی جهان در سرنگون ساختن دولت ملّی دکتر محمّد مصدّق از مهمترین سرفصلهای تاریخ ایران و نقطه عطفی در دوران سلطنت استبدادی پهلوی بشمار می‌رود که همه ساله در مطبوعات و در مراسمهای متعدّدی از آن یاد می‌گردد و جوانب مختلف آن مورد بررسی و موشکافی قرار میگیرد و پس از پنجاه سال که پیرامون این واقعه تاریخی سخن گفته و مطلب نوشته می‌شود، گویی هنوز حدیثی تازه است. چرا که رویداد مزبور تاثیرات ژرفی را در تاریخ ایران بر جای نهاده و در رقم زدن سرنوشت ملّت ایران نقشی بسزا داشته است. به علاوه این رویداد درس و سرمشقی بزرگ برای آیندگان بر جای نهاد. مرحوم دکتر مصدّق نشان داد که برای یک دولت ملّی، اتّکاء به رأی و خواست مردم چنان توانمند است که دو ابرقدرت زمان بایستی متّحد شوند و همه خائنان و میهن فروشان کشور را بسیج کنند و لشکرکشی نظامی نمایند تا آنرا سرنگون سازند
بسیاری به نادرستی، کودتای 28 مرداد را پایانی برای حرکت مصدّق و شکستی برای نهضت او تصوّر می‌کنند. حال آنکه با یک بررسی گسترده و دید ژرفکاوانة تاریخی پی می‌بریم که چنین نیست و نهضت مصدّق نه تنها با کودتای ننگین و بیگانه ساختة 28 مرداد متوقّف نمی‌شود، بلکه به هر صورت ممکن تداوم می‌یابد و پیروان تفکّر ضدّ استعماری و ضدّ استبدادی او نه تنها در ایران بلکه در اقصی نقاط جهان سیره او را پی گرفته و در مبارزه با خودکامگان، بیدادگران و چپاولگران حقوق ملّتها شگفتی‌ها می‌آفرینند
جبهه ملّی ایران به رهبری مصدّق برخلاف دیگر سازمانهای سیاسی که نسبت به وضع و مقتضیات زمان پدید می‌آمدند و پس از پایان یافتن تاریخ مصرف خود از میان می‌رفتند و اثری از آنها باقی نمی‌ماند، علیرغم تمامی سرکوبهای دستگاه استبداد شاهنشاهی و توطئه‌های امریکا، انگلیس، شوروی و دست نشاندگان آنها، سازمانی ماندگار در عرصه سیاست ایران بوده است. درست در فردای روز وقوع کودتای انگلو- امریکن و بدفرجام 28 مرداد، گروهی از یاران مصدّق گرد می‌آیند و راه او را تحت نام «نهضت مقاومت ملّی» به شکل مخفی تداوم می‌بخشند و در این روزها چند صد هزار تراکت با عنوان «نهضت ادامه دارد» از سوی آنان در تهران و شهرستانها توزیع می‌گردد. به تدریج جمع بیشماری به آنان می‌پیوندند و در تهران و شهرستانها شبکه‌های توانمند نهضت سازماندهی می‌گردد و این شبکه‌ها اعلامیه‌ها و نشریه هفتگی «راه مصدّق» را مرتباً تکثیر و توزیع می‌کردند. فی الواقع نهضت مقاومت ملّی توانست نقش مؤثّری را در افشای دولت کودتا و مبارزه با آن سامان دهد و بدین وسیله با جلوگیری از فروکش کردن نهضت مصدّق زمینه آن فراهم می‌آید که در سالهای بعد و با بهره گیری از فضای نسبتاً باز پدید آمده، جبهه ملّی ایران مجدداً احیا شود و مبارزات استقلال طلبانه، آزادیخواهانه و عدالتجویانه خود را استمرار بخشد
و امّا در خارج از ایران، پس از سقوط دولت مصدق و حتّی پس از جانسپاری او، اندیشه مصدق چونان روحی در کالبد نهضتهای رهایی بخش انسانی در اقصی نقاط گیتی دمیده می‌شود و این ذخیره گرانسنگ فکری و معنوی موجبات خودآگاهی، خودباوری و نتیجتاً توفیق و پیروزی بسیاری از ملّتهای ستمدیده را بر چپاولگران حقوق انسانی فراهم می‌آورد و به این پیش بینی الهام گونه و به ظاهر ایده آلیستی شهید نامدار نهضت ملّی ایران زنده یاد دکتر حسین فاطمی در سرمقاله روزنامه زرّین برگ «باختر امروز» رنگ حقیقت می‌بخشد که «پیمودن راه مبارزه و فتح ما نیز زمینه پیروزی قطعی ملل زیر سلطه و مردمی را که سالیان دراز است در چنگال بیرحمانة سیاست استعماری دست و پا می‌زنند، آماده می‌سازد.» (1
ظهور مصدّق و جبهه ملّی ایران در سیه روزگاری که ابرهای ظلمانی استبداد و استعمار بر کشورهای عقب مانده (بخوانید: عقب نگهداشته شده) سایه‌های شوم خود را گسترده بود، حقیقتاً به منزله «آذرخشی در ظلمت» شمرده می‌شود که پس از اندک مدّتی که ثمربخشی خارق العاده روش و منش آن در کوتاه کردن دست استعمار از منابع ملّی ایران و استقرار آزادی و دموکراسی کامل در این کشور آشکار می‌شود، منجر به ظهور یکباره سوشیانهای پرشماری در جای جای پهنه گسترده ملل ستمدیده می‌گردد که مردمان خود را از تباهی می‌رهانند و مصدّق - به تعبیر حضرت حافظ- به «سرحلقه رندان جهان» تبدیل می‌شود
در سفری که مصدّق در آبانماه 1330 به مصر داشت، در سخنرانی خود برای مردم مصر که فریاد «زنده باد مصدّق» را با خروش تمام سرمی‌دادند و در گفتگوهایش با نحاس پاشا نخست وزیر این کشور، بر ضرورت ملّی شدن کانال سوئز تأکید می‌نماید. این آرمان بعداً توسّط شاگرو و پیرو مکتب مصدّق، «جمال عبدالناصر» به وقوع می‌پیوندد و دست استعمار انگلیس را از کشور مصر کوتاه می‌کند. «سیاست موازنة منفی» بر بنیاد اصل بی‍طرفی یا «جنبش عدم تعهّد» بعنوان یک راه حل اساسی و استراتژیک برای کشورهای استعمارزده، که مصدّق مبدّع آن بود، مبنی بر اینکه ملّتهای جهان سوّم نه نسبت به آمریکا و امپریالیسم غرب و نه نسبت به امپریالیسم شرق هیچگونه تعهّد خدمتگزاری ندارند، مورد علاقة بسیاری از رهبران استقلال طلب، از جمله جمال عبدالناصر در حرکت ملّی کردن کانال سوئز قرار گرفت که با پیروی از آن توانست ملّت خود را از اسارت و بردگی بیگانگان برهاند و به استقلال و سرفرازی برساند. عبدالناصر همیشه در نقطهایش از تأثیر نهضت ملّی ایران و دکتر مصدّق یاد می‍کرد و می‍گفت: «من شاگرد مکتب ضدّ استعماری دکتر مصدّقم. از مکتب مصدّق درس آموختم.» (2
ریاض سفیرکبیر مصر در جامعة ملل، راجع به مکتب مصدّق چنین گفت: «مصدّق به جهان شرق و کشورهای جهان سوّم نه تنها درس سیاست موازنة منفی و عدم تعهّد آموخت و بسیاری از جاها را موفّق کرد که دست خارجی‍ها را از کشور و منابع طبیعی خود دور ساخته و از ثروت خدادای استفاده کنیم، بلکه درس مهم انقلاب این بود که با عزّت و شرافت زندگانی کرده و به کشورهای بزرگ بگوییم که: مرا به خیر تو امّید نیست، شر مرسان!!» (3
مجلّة الأهرام مصری در تشریح تأثیر حرکت مصدّق در جهان سوّم می‍گوید: «دکتر مصدّق استاد فنّ ملّی شدن در شرق است. تمام رهبران نهضتهای خاورمیانه در مکتب مصدّق درس خوانده‌اند. دکتر مصدّق قدرت و قوّت حیرت آور و سرسختی بی‍نظیر خود را به انگلیسی‍ها نشان داد و آنان را مجبور ساخت در برابر قدرت و نیروی معنوی ایران زانو بزنند
به گفتة ویلیام دوگلاس قاضی دیوانعالی کشور آمریکا: «هنگامیکه مصدّق در ایران دست به اصلاحات اساسی زد، ما به وحشت افتادیم. ما با انگلیسی‍ها همدست شدیم تا او را از میان برداریم. در این راه توفیق یافتیم ولی از آنروز دیگر در خاورمیانه از ما به نیکی یاد نشد.» (4
آنتونی ایدن در پارلمان انگلیس، ضمن اشاره به مزاحمت افکار مصدّقی برای اعمال سلطة انگلستان در سراسر جهان، اقرار کرد که پس از سقوط مصدّق، برای اوّلین بار به راحتی خوابید! به گفتة او: «پس از مصدّق ایران 214 میلیون لیره به انگلستان خسارت داد. ولی اگر مصدّق مانده بود، شانس وصول حتّی 214 پنس غیرممکن بنظر می‍رسید. فکر مصدّق در همة کشورهای خاورمیانه تولید اثر منفی (!!) کرد و انگلستان را در مصر، دچار ناصر کرد. افرادی نظر مصدّق گاهی مسیر تاریخ جهان را عوض می‍کنند. ناصر نیز مکرّراً اظهار داشت که انقلاب مصر به جهان سوّم درس بزرگی داد و بدون استقلال سیاسی و دخالت مردم در کارها که زاییدة فکر مصدّق بود، مصر هنوز در زنجیر اسارت انگلیس می‍ماند. ناصر از شکست موقّت حرکت مصدّق درس عبرت گرفت و اوّل فاروق و دربارش و بعد انگلیسها را بیرون کرد.» (5
جواهر لعل نهرو که پس از مهاتما گاندی محبوبترین و نامدارترین رهبر ضدّ استعماری مصر شمرده می‍شود نیز، از پیروان مکتب «عدم تعهّد» دکتر مصدّق بود. نهرو کراراً خدمات دکتر مصدّق را به کشورهای غیر متعهّد می‍ستود و او را کراراً پیشگام مبارزه برای غرور ملّی و آزادی و شرافت نامید. بهنگامی که در تهران مهمان دولت بود و نامه از طرف نهضت ملّی راجع به فشار و اختناق عمومی و حبس دکتر مصدّق و قتل دکتر فاطمی تسلیم او شد، وی این موضوع را با شاه مخلوع در میان می‍گذارد. شاه در جواب می‍گوید: این افراد بر علیه حکومت قیام کردند، خود شما هم به همین جرم به زندان رفتید! نهرو پاسخ می‍دهد: «زندانبان من انگلیسی‍ها بودند و مردم هند، زندان من و گاندی را گلباران کردند. ولی زندانبان نخست وزیر سابق و ملّی کنندة نفت، پادشاه ایران است!» (6
کشور الجزایر در شمال آفریقا، بدلیل موقعیت حسّاس خود همواره عرصة تاخت و تاز استعمارگران بوده است، و در پی پیروزی نهضت ملّی ایران و تلنگر آن بر اذهان توده‌های ملل زیر سلطه، نهضت ضدّ استعماری الجزایر نیز با الگوبرداری از آن به رهبری انقلابیونی چون بن بلا، بومدین، فرحت عبّاس و... جانی تازه می‍گیرد و پس از سالها فراز و نشیب در نهایت با موفّقیت و نحات مردم الجزایر روبرو می‍شود. (7
شادروان دکتر قوام نکرومه رهبر استقلال مملکت زرخیز غنا که از نخستین پیشوایان آزادی افریقا بود و با تلاش و مجاهدت بی‌همانند و خستگی ناپذیر خود، کشور ساحل عاج (غنا) را از قید استعمار بریتانیا رهانید، از دیگر چهره‌های سرشناس پیرو مکتب مصدّق بود و مکرّراً بیان می‍داشت که خدماتی که در انجام آن توفیق یافته، مدیون سالها دراست وی در مکتب پیشوای نهضت ملّی ایران بوده است. وی به یکی از دوستانش می‍گوید: «من از نطق دکتر مصدّق در شورای جامعة ملل درس بزرگی گرفتم: اوّل حقیقت زندگانی را که خودمختاری و استقلال و آزادی و جواب رد به خارجی‍هاست، بدست آورید، مابقی نعمات خداوندی که فرع آزادی و آگاهی است، نصیب شما خواهد شد.» (8
جنبش مصدّق در همسایة شرقی ایران، افغانستان (آریانای بزرگ) نیز تأثیری شگرف از خود برجای می‍گذارد. مرحوم میرغلام محمّد غبار در جلد دوّم کتاب افغانستان در مسیر تاریخ به این مقوله پردازش خوبی دارد و شرح می‍دهد که چگونه نهضت مشروطه خواهی افغانستان بر علیه استعمار و استبداد حاکم، با الهامگیری از سیرة دکتر مصّدق پامی‍گیرد. مرحوم غبار خود یکی از راهیان طریقت مشروطه خواهی در افغانستان و یکی از دوستداران دکتر مصدّق و از تاریخ نگاران برازنده و نامدار افغانستان و یکی از پاکبازترین روشنفکران ضدّ استبدادی و ضدّ استعماری بود که سالیان متمادی را در زندان سپری کرد. در سایر تواریخ افغانی چون نهضت مشروطه خواهی در افغانستان و... نیز از مکتب مصدّق و اثراتش در افغانستان فراوان یاد شده است
روزنامة آزاد افغانستان از جمله جراید معتبری بود که خطّ مشی و سیرة دکتر مصدّق را در آن کشور ترویج می‍کرد. شیرعلی خان زمانی روزنامه نگار شهیر افغان، آزادی و دموکراسی ایران در دورة مصدّق را می‍ستود و بعنوان الگویی متکامل معرّفی می‍کرد. وی می‍نویسد: «مطبوعات مملکت همسایة اسلامی ایران از جمله آزادترین مطبوعات دنیا بشمار می‍روند و در این اواخر آنقدر مراحل تکامل آزادی را پیموده است که نه تنها با مطبوعات جهان دموکراسی و دنیای آزاد سر همسری دارد، که در آزادی گفتار و تأمین حقوق ملّیه‍شان از دیگران گوی سبقت را می‍رباید. (9) وی با مقایسه اوضاع مطبوعات در ایران و افغانستان، ضمن ذکر این نکته که افغانیان از آزادی برادران ایرانی خود بی ‍نهایه خشنودند، به اوضاع ایران قبطه میخورد
پس از حماسة ملّی 30 تیر 1331 روزنامة آزاد افغانستان، توجّه افغانیان رنجدیده را به پیروزی حرکت معجزآسای ملّت ایران در حمایت از دکتر مصّدق جلب کرد. از جمله استاد عبدالحیّ حبیبی در مقاله‍ای پرمایه، این خیزش ملّی و مردمی را «فداکاری در راه آزادی و حکومت ملّی»، «نهضت حق خواهی و آزادی طلبی ملّت نجیب ایران» بشمار آورد و کسانی را که در روند این خیزش جان خویش را تسلیم کرده بودند، «شهدای راه آزادی» نامید. حبیبی بویژه نگاه «هموطنان ستمکش خود» را بدین نکته فراخواند که «ملل زنده و حق طلب چگونه در راه تحصیل حقوق ملّی خود فداکاری می‍کنند...» در همین زمینه، روزنامة اصلاح که تریبون رسمی حکومت کابل بود و خودبخود نمی‍توانست با جنبشهای آزادیخواهی سر سازگاری داشته باشد، از قوام السّلطنه هواخواهی کرد و قیام ۳۰ تیر مردم ایران را «اخلال امنیت و آشوب» خواند. عبدالحیّ حبیبی بر این سخن اصلاح سخت خورده گرفت و آنرا ناپذیرفتی بشمار آورد و بر این سخن پای فشرد که ایران بخشی از «دنیای آزادیخواه» بوده است و «جوانان نجیب ایران» در سی‍ام تیر «در راه حقّ و آزادی و رفع استبداد و ملّت فروشی پیکار کردند.» (10
مارشال تیتو از رهبران سرشناس استعمارستیز و مهین پرست یوگسلاوی نیز تز «عدم تعهّد» را - به اذعان خود- از مصدّق آموخت و در عمل بکار بست تا زمان مصدّق هنوز جنبش عدم تعهّد بوجود نیامده بود و چنین اصطلاحی رایج نبود. ولی پس از سقوط مصدّق، این تفکّر حتّی در کشورهای اروپایی نیز ریشه می‌‍دواند
استاد دکتر رضاقلی دربارة مصدّق می‍نویسد: «وی تزی را عنوان کرد که بعدها از سوی جمال عبدالناصر، جواهر لعل نهرو و دیگر سران کشورهای غیرمتعهّد دنبال شد. او می‍گفت: گرسنه می‍مانیم، امّا آزادی و استقلال خود را از دست نمی‍دهیم.» (11) مصدّق سرآغاز نهضتی در کشورهای جهان سوّم گردید بنام کنفرانس کشورهای غیر متعهّد و رهبری آنرا نهرو، عبدالناصر، تیتو و سوکارنو (از اندونزی) برعهده گرفتند و جای دکتر مصدّق را خالی کردند. (12
دکتر احمد سوکارنو رهبر نامدار و رنجدیده و زندان و تبعید کشیدة مردم اندونزی در مبارزه با استعمارگران هلندی که در سال 1936 از سوی کنگرة بزرگ ملّت اندونزی او را «رهبر جنبشهای آزادی ملّت اندونزی» لقب دادند (13)، در سال 1960 در مجمع ملل اظهار داشت: «مصدّق پرچمدار آزادی کشورهای غیر متعهّد است. ما در سنگر جنگ و مبارزه با هلند از اعمال و گفتار دکتر مصدّق الهام گرفتیم و بر دشمن فائق شدیم. در اوّلین مجمع کشورهای غیرمتعهّد در سال 1953نقشه این بود که مصدّق به ریاست مجمع انتخاب شود. ولی افسوس در آن زمان مصدّق در بند دژخیمان در تهران بود...» سوکارنو از پیشگامان جنبش عدم تعهّد در خاور دور بشمار می‍رود
دکتر نایورا از رهبران آزادی تانزانیا نیز به گفتة خود، یکی از شاگردان مکتب مصدّق بود. از جمله خدماتی که نایورا به ملّت خود انجام داد، این بود که کلّیة بانکهای خارجی را در تانزانیا -که در اصل ابزاری برای اعمال سلطة سیاسی بودند- با پرداخت خسارتی ناچیز ضبط کرد. (14
روزی نامة دیلی تلگراف ارگان حزب محافظه کار انگلیس و دشمن سرسخت نهضت ملّی ایران راجع به اثر گفتار و کردار مصدّق با نفرتی تمام، چنین می‍نویسد: «در تالار شهرت، نام مصدّق نخست وزیر مخلوع ایران، در صدر صف طولانی آن عدّه رهبران ملّی که دست به تاراج اموال بریتانیا در سراسر دنیا زده‍اند، بیاد خواهد ماند. سرمشق مرض واگیری (!) که مصدّق به جهان داد، بعد از او توسعه پیدا کرد. زیر او نشان داد که یک کشور ضعیف با مردم متعهّد می‍تواند با بریتانیا درافتاده و بمقصود برسد. صفی طولانی از شاگردان مبارز و متجاوز مصدّق در سرتاسر جهان از پند و اندرز او سود بردند. سرهنگ ناصر کانال سوئز و بالاخره تمام سرمایة ما را در مصر بلعید. سیلان (سریلانکا، کشور جزیره‍ای در جنوب شبه قارّه هند)، و اندونزی از مصر و مکتب مصدّق پیروی کرده و دست رد به سینة ما زدند. رئیس جمهور زامبیا هم از این نمد کلاه بزرگی برد...!» (15
ملل امریکای مرکزی و جنوبی نیز علیرغم بُعد مسافت و تفاوت زبان و فرهنگ با ایران، از پرتوهای درخشندة خورشید وجود مصدّق بی‍بهره نماندند. همانگونه که در نوروز 1332 جان اف. دالس وزیر خارجة امریکا، در دیداری با مرحوم اللّهیار صالح سفیر کبیر ایران، در پاسخ اظهارات وی مبنی بر اینکه «دکتر مصدّق هرگز اجازه نخواهد داد که خارجی‍ها در مقدّرات ایران و ادارة نفت دخالت کنند.» اظهار می‍دارد: «اگر این منشور اصلی مصدّق در ایران عملی شود، به مرور تمام کشورهای خاورمیانه و امریکای لاتین به تقلید از ایران نفت شرکتهای خود را ملّی خواهند کرد و از این راه بزرگترین لطمه به سیاست و اقتصاد امریکا وارد خواهد شد.» (16) نگارنده این سطور از تأثیر مصدّق در نهضتهای آزادیبخش آمریکای لاتین استاد ناتمامی کسب کرده است که امید است بزودی بدست انتشار سپرده شود
به گفتة دکتر بنی ‍اسدی: «مرحوم دکتر مصدّق، ستارة درخشانی در آسمان تاریخ معاصر ایران است که هر چند بعلّت آماده نبودن شرایط تاریخی ظاهراً خاموش گردید، ولی نور آن برای نسلهای بعد، موجد تلاشها و مبارزات آزادیخواهانه و استقلال طلبانه در ایران و بسیاری از کشورها شد.» (17). و به گفتة مرحوم دکتر محمّد علی سفری: «این فریاد گو اینکه از حلقوم دکتر محمّد مصدّق برآمده بود، امّا در حقیقت فریاد ملّتهای زیر ستم در سراسر جهان بوده و هست.» (18) لذا هرگز اغراق گونه و مبالغه آمیز نیست اگر ما ایرانیان او را «جهان مرد استثنایی» بنامیم و به وجود او در میان خود افتخار کنیم
مصدّق در ایران «جبهه ملّی» و در عرصه بین الملل «جنبش عدم تعهّد» را از خود به یادگار گذاشت. امروز نیز راهیان راه مصدّق در ایران و جهان بر اساس اندیشه‌های مترقّی او که گویی تفکّری متعلّق به زمانهای بعد از خودش بود، راه او را برای تأمین استقلال و آزادی ملّتها و تحقّق عدالت اجتماعی ادامه می‌دهند


پی‌نوشت‌ها
باختر امروز، 5 خرداد 1331
بهرام افراسیابی، مصدّق و تاریخ، انتشارات نیلوفر، ص275
نصرالله شیفته، زندگینامه و مبارزات سیاسی دکتر مصدّق، تهران: نشر کومش، 1370، ص40
پیشین
پیشین
پیشین، ص41
محمّد بسته نگار، مصدق و حاکمیت ملّت، تهران: قلم، 1381، ص842
شیفته، همانجا
شیرعلی خان زمانی، «قابل توجّه مطبوعات ملّی ایران»، آزاد افغانستان، 25 فروردین 1331، ص2
پیشین، همچنین ر.ک. دکتر عبدالهادی حائری، آزادیهای سیاسی و اجتماعی از دیدگاه اندیشه گران، انتشارات جهان دانشگاهی مشهد، 1374، صص226-228
علی رضاقلی، جامعه شناسی نخبه کشی، تهران: نشرنی، 1377، ص188
دکتر محمّدعلی همایون کاتوزیان، محمّد مصدّق و نبرد قدرت، ترجمه احمد تدیّن، تهران: رسا، 1371، ص459
ر.ک. محمود حکیمی، نگاهی به تاریخ معاصر جهان، تهران: امیرکبیر، 1372، صص270-275، و نیز ر.ک. غلامرضا سفیددشتی، رستاخیز اندونزی، تهران: 1342
شیفته، همان، ص42
شیفته، همان، ص31، بنقل از دیلی تلگراف، 6 مارس 1967
شیفته، همان، ص39
بسته نگار، همان، ص716
محمّد علی سفری، قلم و سیاست، تهران: نشر نارمک، 1371، ص878



روشنفکران دینی، چیستاری بر بسترهای تاریخی و ایدئولوژیکی موثر بر آنان

ادامه سیر تحول جریان روشنفکری در ایران(1



برآمدن روشنفکران دینی در دهه چهل حاصل دو دهه فعالیت دین مداران جامعه و تغییر برخی نگرش ها نسبت به فعالیت روحانیت و دین در مسائل فرهنگی، اجتماعی و سیاسی بود

برآمدن روشنفکری دینی از نظر تاریخی و فکری ادامه سیر تحول جریان روشنفکری در ایران بود که نگرش و دیدگاهی متفاوت از نسل های پیشین خود به دین ایجاد کرد. توجه هر کدام از بسترهای تاریخی و ایدئولوژیکی این جریان به تنهایی نمی تواند، چگونگی برآمدن آن را توضیح دهد، بلکه به ناچار باید این دو بستر را با هم بازخوانی کرد تا در نهایت به پاسخ این سئوال رسید که چرا در دهه 20 توجه روشنفکران به جمع دین و افکار جدید جلب شد و در دهه 40 به گفتمان غالب جامعه تبدیل شد
مقدمه
نگاهی به چگونگی تعامل نسل های مختلف روشنفکری در ایران با دین و فرهنگ جامعه این نکته را مشخص می کند که روشنفکران نسل اول، روشنفکران مشروطه خواه و روشنفکران دوره رضاخان، اعتقادی به دخالت دین در امور سیاسی و اجتماعی نداشتند و برای کنار گذاشتن علما و دین از مسائل سیاسی و اجتماعی جامعه و انزوای آنها تلاش می کردند. امّا روشنفکرا