فرمت فایل : word (قابل ویرایش) تعداد صفحات : 37 صفحه
چکیده
در دنیای امروز تنش‌های آبی روز به روز افزایش پیدا می‌کنند. این امر باعث شده تا بهره‌برداری از سیستم‌های منابع آب با توجه کامل به محدودیت‌ها و در جهت تامین نیازها و اهداف مختلف که بعضا با یکدیگر در تضاد می‌باشند، صورت گیرد. از عمده دلایل تنش‌های آبی می‌توان به افزایش جمعیت، محدودیت منابع، آسیب‌پذیری سیستم‌ها، آلودگی منابع و برنامه‌ریزی‌های بی‌رویه در توسعه بخش کشاورزی و صنعتی اشاره نمود. از میان چالش‌ها و فرصت‌های ایجاد شده در جهت بهره‌برداری بهتر و بهینه از سیستم‌های منابع آب و همچنین بالا بردن توانایی سیستم مدیریت منابع آب، می‌توان به ظرفیت‌سازی و افزایش سطح دانش عمومی و تخصصی، درک بهتر پدیده‌ها، ایجاد ابزارکارهای مفید و استفاده از تکنولوژی‌های بومی، شناخت پویایی و مجانب‌های رشد سیستم، برخورد با عدم قطعیت‌ها و تبدیل اختلاف به همکاری در بخش تخصیص و مصرف آب اشاره نمود. در این مقاله ضمن پرداختن به عوامل تشدید تنش‌های آبی و استفاده از چالش‌های پیش‌روی کارشناسان و مدیران آب، به جایگاه مدل‌های بهره‌برداری بهینه از منابع آب به صورت زیربخشی از مدیریت یکپارچه منابع آب (IWRM) پرداخته شده است.
مقدمه
امروزه آب این منبع حیات‌بخش، به عنوان یکی از سه عامل تشکیل و بقای محیط‌زیست (خاک، هوا و آب) بیش از هر زمان دیگر مورد توجه می‌باشد. بی‌شک امروزه حفظ و صیانت از منابع آب و بهره‌برداری بهینه و اقتصادی و عادلانه از آب یک مساله جهانی است و به همین جهت در قرن 21 از آب به عنوان یک چالش فراگیر بشری یاد می‌شود. تاکید جامعه جهانی این است که دولت‌ها و ملت‌ها به مقوله آب به عنوان کلید توسعه نگاه کنند. منابع آب اگرچه تجدیدپذیر هستند ولیکن حجم آنها ثابت بوده و در مقابل، تقاضای بشری برای آن روبه افزایش است به گونه‌ای که طی صد سال اخیر تقاضای جهانی برای آب بیش از شش برابر شده است در صورتیکه جمعیت سه برابر شده است. به این ترتیب سرانه آبی برای مردم جهان روبه کاهش است و از طرفی متاسفانه آلاینده‌ها اعم از پساب‌های صنعتی، زه‌آب‌های کشاورزی و فاضلاب‌های شهری و روستایی، منابع آبی را آلوده و از استانداردهای مصرف خارج می‌کنند (ویژه‌نامه آب و فاضلاب کشور، 1384). لذا استفاده بهینه از منابع آب از اهمیت بسیاری برخوردار است. در کنار نیاز به بهره‌برداری بهینه و به منظور تدوین روش‌هایی برای افزایش اطمینان بهره‌برداران و مدیران با توجه به پیچیدگی‌های سیستم‌های منابع آب، امروزه استفاده از مدل‌ها توسعه بسیاری پیدا کرده و انواع مختلفی از مدل‌ها در تصمیم‌گیری‌های خرد وکلان سیستم‌های منابع آب مورد استفاده قرار می‌گیرند. در کنار استفاده از مجموعه مدل‌های موجود، فرصت‌ها و چالش‌های بسیاری فرا روی مدیران و برنامه‌ریزان قرار دارد که با شناخت آنها و استفاده درست و بجا از آنها می‌توانند گام‌های بسیار موثری در استفاده هرچه بیشتر از دانش روز و به کارگیری آن در خدمت تامین آب، این نیاز اصلی بشر، بردارند.
برنامه‌ریزی، طراحی و مدیریت سامانه‌های منابع آب برای تحقق اهداف توسعه پایدار در یک منطقه، نیازمند مشارکت همگانی است. کلیه کسانی که در امر توسعه و مدیریت منابع آب دخیل هستند باید همواره اثرات سیستم را در تغییرات اقتصادی، اجتماعی و همچنین محیط زیست ارزیابی کنند. برای نیل به توسعه پایدار بایستی به موضوع پایداری در کلیه ابعاد برنامه‌ریزی، طراحی، سازه‌ای و بهره‌برداری توجه شود. تحلیل‌های اقتصادی و زیست محیطی نه تنها باید مرحله توسعه، بهره‌برداری و نگهداری سیستم را در نظر بگیرند، بلکه باید امکان نابودی و نیاز به جایگزین‌سازی آن را نیز مورد توجه قرار دهند. در این مقاله ضمن پرداختن به ماهیت تنش‌های آبی و نحوه برخورد با آن، چالش‌ها و فرصت‌ها، در جهت بهره‌برداری بهینه از سیستم‌های منابع آب بهمراه سیر تحولات تهیه مدل‌های بهره‌برداری برای چند حوزه آبریز کشور، ارائه شده است.
ضرورت استفاده از بهینه‌سازی در سیستم‌های منابع آب
فعالیت‌های مدیریت منابع آب را می‌توان به سه دسته، تدوین سیاست‌های مدیریت منابع آب، اقدامات مدیریتی برای دستیابی به اهداف سیاستها و ارزیابی اثرات آنها، تقسیم نمود. سیاست‌های کلان مدیریت منابع آب، در واقع ارتباط توسعه و نحوه بهره‌برداری از این منابع را با اهداف توسعه ملی مشخص می‌سازند. اولین مرحله تدوین سیاست‌های کلان مدیریت منابع آب، پیشنهاد گزینه‌های مختلف با توجه به محدودیت‌ها و اهداف فراگیر و همه جانبه توسعه و مدیریت منابع آب است.
اصولی که در ساختار فعلی تشکیلات مدیریت منابع آب مدنظر قرار گرفته‌اند، منابع آب را به عنوان عنصر اصلی آمایش سرزمین و توسعه پایدار آن حوزه به شمار می‌آوردند که مدیریت این منابع باید توسط تشکیلات واحدی در قلمرو مرزهای طبیعی حوزه آبریز انجام شود، بطوریکه ایجاد زمینه‌های مشارکت و همکاری مردم شاید موثرترین عامل در تحول نظام مدیریت منابع آب محسوب گردد. این مشارکت عمدتاً می‌تواند در دو زمینه سرمایه‌گذاری در طرح‌های توسعه منابع آب و اثرگذاری بر سیاستها مورد بررسی قرار گیرد که مقوله‌ای با اهمیت است که باز نمودن آن از حوصله این مقاله خارج است. در نتیجه در ادامه این مقاله سعی می‌شود به برخی از پیش‌نیازهای فنی که شناخت وسیعتری را در ارتباط با بهره‌برداری بهینه در اختیار قرار می‌دهند، پرداخته شود.
مقاله بررسی چالش‌ها و فرصت‌های بکارگیری مدل‌های بهره برداری بهینه از سیستم‌های منابع آب