دانلود مقاله تحلیلی بر پایان نامه های جمعیت شناسی ( مسائل گذشته و نیازهای آینده )
نوع فایل : Word
تعداد صفحات : 27
فهرست و پیشگفتار
چکیده
تحقیقات جمعیت شناسی در ایران رسماً از دهه 40 آغاز شد و از دهه 1350 تا بحال این رشته در مقاطع کارشناسی و کارشناسی ارشد تدریس گردید. برای اولین بار در ایران، در سال 1381 دوره دکتری جمعیت شناسی نیز در دانشگاه تهران تاسیس شد. بدون شک برنامه ریزی و جهت گیری های آینده رشته جمعیت شناسی در کشور مستلزم بررسی و امعان نظر دقیق در مورد تحقیقات و آموزش گذشته جمعیت شناسی در کشور می باشد. ارزیابی آموزش و تحقیقات گذشته برای تعیین استراتژی های لازم برای توسعه جمعیت شناسی متناسب با نیازهای جامعه مفید خواهد بود. هدف از این مقاله بررسی اهداف و ویژگیهای پایان نامه های جمعیت شناسی که طی چهار دهه گذشته در کشور انجام شده اند می باشد. برای رسیدن به این هدف، پایان نامه هایی که در یکی از مقاطع کارشناسی، کارشناسی ارشد و یا دکتری نگاشته شده و به یکی از مسائل جمعیتی پرداخته، مرور، و تجزیه و تحلیل می گردند. و در پایان با توجه به خلاءهای موجود در مطالعات گذشته، برخی از موضوعاتی که در آینده برای تحقیقات جمعیتی مهم خواهد بود ارائه می شوند.
واژگان کلیدی
تحقیقات جمعیت شناسی، پایان نامه های جمعیتی، مسائل جمعیتی گذشته، نیازهای تحقیقات جمعیتی، جمعیت شناسی به عنوان موضوعی بین رشته ای
مقدمه
پژوهش حاضر در پی آن است تا سیر پایان نامه های نگارش یافته در زمینه جمعیت شناسی در ایران را مورد بررسی قرار دهد. نتایج حاصل از بررسی سیر تکوینی مطالعات جمعیتی، علاوه بر مستحکم نمودن بنیانی برای جمعیت شناسی ایران به عنوان یکی از گامهای اساسی در توسعه و تکوین پژوهش می تواند به محققین، دانشجویان و نیز برنامه ریزان و سیاست گذاران در امر توسعه اقتصادی و اجتماعی و مهمتر از همه به بررسی و ارزیابی علم جمعیت شناسی در ایران کمک نماید. بررسی این بعد از تحقیق و نتایج حاصله از آن می تواند جهت و نوع پایان نامه های انجام شده در زمینه مسائل جمعیتی در ایران را نشان دهد. با توجه به طبقه بندی موضوعات جمعیتی، می توان ملاحظه نمود که در هر کدام از محورهای عمده جمعیتی، چه تحقیقاتی صورت گرفته است؟ محققین و دانشجویان در پایان نامه های خود از چه روش ها و تکنیک هایی استفاده کرده اند؟ کدام یک از روش ها و تکنیک ها در پایان نامه های جمعیتی بیشتر مورد استفاده قرار گرفته است؟ آیا دانشجویان بیشتر از روش های میدانی در تحقیقات خود استفاده کرده اند یا از روش های اسنادی و کتابخانه ای؟ در رشته جمعیت شناسی کدام یک از موضوعات جمعیتی بیشتر مورد بررسی قرار گرفته است؟ بیشتر مطالعات جمعیتی در چه مقطع تحصیلی انجام گرفته است؟ و نهایتاً اینکه، موضوعات اصلی مورد مطالعه جمعیتی در دهه های مختلف چه بوده است؟
از آنجا که عمده محققین جمعیت شناسی را فارغ التحصیلان این رشته در کشور تشکیل می دهند، لذا این بررسی درصدد است تا به بررسی پایان نامه های کارشناسی، کارشناسی ارشد و دکتری که موضوعات جمعیتی را مورد مطالعه قرار داده اند، بپردازد. انتظار می رود تا بررسی ویژگی های تحقیقی هر دوره، محققین و علاقه مندان جمعیت شناسی، ضمن مطالعه کیفیت تحقیقات جمعیتی در گذشته به جستجوی موضوعات و مسائل جمعیتی حال و آینده پرداخته و با کنکاش و پژوهش راه حلی برای آن مسائل ارائه نمایند.
خلاصه
پژوهش حاضر با هدف بررسی سیر پایان نامه های جمعیت شناسی در ایران و ارزیابی کلی از مطالعات انجام شده در این زمینه، و نیز بمنظور ارائه اطلاعاتی برای دانشجویان و محققین جمعیتی به منظور ارائه چشم اندازی برای آینده مطالعات جمعیتی به انجام رسیده است. بدین منظور ابتدا ضمن مروری مختصر بر سابقه مطالعات جمعیتی در ایران، روش مورد استفاده در انجام این پژوهش ارائه گردیده و سپس یافته های پژوهش به تفصیل مورد بررسی قرار گرفت.
در این پژوهش سعی گردیده تا حد امکان پایان نامه های موجود در زمینه مطالعات جمعیتی، جمع آوری و مورد بررسی قرار گیرند. اما با توجه به عدم دسترسی به کلیه کتابخانه های موجود در تهران و نیز کتابخانه های دانشگاههای سراسر کشور، سعی گردید تا حد امکان پایان نامه های رشته جمعیت شناسی و رشته هایی که به نوعی در ارتباط مستقیم با موضوعات جمعیتی هستند و در دانشگاههای دولتی تهران به انجام رسیده اند مورد بررسی قرار گیرند.
نتایج این بررسی نشان می دهد که با عنایت به محوریت رشته جمعیت شناسی در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، بیشترین پایان نامه های انجام شده در این بررسی توسط دانشجویان رشته جمعیت شناسی در مقطع کارشناسی ارشد بویژه در دهه 1360 به بعد به انجام رسیده است. از سوی دیگر با توجه به عدم وجود دوره دکترای جمعیت شناسی در دانشگاه های تهران، پایان نامه های دانشکده های پزشکی و بهداشت در مقطع دکتری به مطالعات جمعیتی پرداخته و یکی از دلایل در اولویت قرار گرفتن موضوعاتی نظیر بهداشت و تنظیم خانواده در مقطع دکتری همین امر بوده است.
تحقیق حاضر بیانگر فزونی تعداد دانشجویان پسر نسبت به تعداد دانشجویان دختر در کلیه مقاطع مورد بررسی می باشد و نسبت جنسی به نفع دانشجویان فارغ التحصیل پسر در سال های مورد بررسی بوده است. با اینحال، بررسی پایان نامه های جمعیتی به تفکیک جنس نشان می دهد که تعداد دانشجویان دختر در بعضی دوره ها (دهه 50 نسبت به دهه 40 و نیز دهه 70 نسبت به دهه 60) افزایش داشته است. شاید یکی از دلایل افزایش تعداد دانشجویان دختر در دهه 40 و 50، وجود روند توسعه و نوسازی و توجه بیشتر دولت به برنامه های عمرانی، و بویژه گسترش آموزش دختران در این دهه ها باشد.
با درنظرگرفتن نوع روش مورد استفاده، بیشترین روش مورد استفاده در پایان نامه های جمعیتی مورد مطالعه، استفاده از روش های ثانویه و به عبارتی استفاده از مطالعات اسنادی و سرشماری در تحلیل داده ها می باشد. پایان نامه های مرتبط با ویژگی های جمعیتی استان ها، بیشترین استفاده را از روش های سرشماری ( ثانویه) داشته است که نوع مطالعات مذکور، تنها استفاده از این روش را در بررسی موضوع می طلبد و به همین دلیل ویژگی های جمعیتی استان ها نیز بالاترین درصد استفاده از روش های سرشماری و اسنادی را به خود اختصاص داده است. پایان نامه های باروری بیشترین درصد را در استفاده از روش های اولیه به خود اختصاص داده و پایان نامه های بهداشت و تنظیم خانواده با استفاده از تلفیق هر دو روش در صدر قرار دارند. بررسی پایان نامه های مورد بررسی نشان داد که بیشتر پایان نامه های انجام شده در دهه های 30، 40 و 50 که همه در مقطع کارشناسی انجام شده اند به صورت توصیفی بوده و در سال های دهه های 1360 تا 1380 که پایان نامه ها عمدتا در مقاطع کارشناسی ارشد و دکتری انجام شده از حالت توصیفی صرف خارج شده و به صورت توصیفی ـ تحلیلی در آمده است. این امر به نوعی حاکی از توجه عمیق تر و جدی تر و علاقمندی دانشجویان مذکور به انجام تحقیق مورد نظر در سال های اخیر می باشد.
بدون شک مطالعات انجام شده در دهه های 1340 و 1350 تاثیر قابل توجهی بر شکل گیری و جهت گیری مطالعات جمعیتی طی دهه های بعدی داشته است. بااینحال به دلیل محدود شدن ارتباطات بین المللی و عدم امکان انجام تحقیقات مشترک بین المللی در این رشته در دهه بعد از انقلاب اسلامی، و نیز عدم وجود فارغ التحصیلان جدید در دهه های 60 و 70، تحقیقات جمعیت شناسی کمتر تحت تاثیر یافته های جدید جمعیت شناسی در سطح بین المللی بوده اند.
در دهه های 1350 و 1360 مطالعات انجام شده پیرامون ویژگی های جمعیتی استان ها بارز است. احتمالا دلیل توجه بیشتر به این موضوع و انجام پایان نامه های متعدد در این زمینه جدای از علایق فردی دانشجویان، با جو محرومیت زدایی و توجه بیشتر به استان ها مرتبط است. علاوه بر آن رشته جمعیت شناسی طی این دهه ها تازه شکل گرفته بود (بویژه مقطع کارشناسی در دهه 1350) و بیشتر مطالعات انجام شده در این زمینه به صورت توصیفی بوده، و یا به بررسی مونوگرافی و ویژگی های جمعیتی استان ها با استفاده از داده های سرشماری پرداخته انـد. در دهه های 1370 و 1380 باروری و بهداشت و تنظیم خانواده از جمله موضوعاتـی است که بیشترین فراوانی را به خود اختصاص داده اند. به نظر می رسد این امر علاوه بر وجود علایق فردی، از سیاست های جمعیتی در دوران سازندگی و توجه بیشتر به مسئله کاهش رشد جمعیت و تنظیم در اثر بروز مشکلات ناشی از افزایش رشد جمعیت طی سال های گذشته متاثر باشد. شروع دوره کارشناسی ارشد جمعیت شناسی و توجه دانشجویان به انتخاب باروری بعنوان یکی از متغیرهای اصلی جمعیت شناسی از دیگر دلائل این امر می باشد.
نتایج پژوهش نشان می دهد که باروری مهمترین موضوعی بوده است که مطالعات انجام شده پیرامون آن در محدوده کل کشور انجام شده است و علاوه بر آن ازدواج وطلاق، جمعیت و اشتغال، جمعیت و توسعه، جمعیت و شهرنشینی، رشد جمعیت، زنان و سیاست های جمعیتی از جمله موضوعاتی بوده اند که در محدوده کل کشور انجام شده اند. امروزه توجه به مطالعات جمعیتی در محدوده های خردتر به منظور برنامه ریزی جامعتر ضروری به نظر می رسد.
علاوه بر آن، یکی از نقاط ضعف مطالعات جمعیتی، عدم توجه به بین رشته ای بودن جمعیت شناسی و ارتباط آن با سایر رشته های علوم اجتماعی و انسانی از جمله اقتصاد، جامعه شناسی و مردم شناسی می باشد. وجود برخی از موضوعات مشترک جمعیتی و بهداشتی از جمله تنظیم خانواده، باروری و مرگ و میر عملا ارتباط بیشتری بین رشته ها جمعیت شناسی با رشته های بهداشت و آماری حیاتی وجود داشته است. توجه به بین رشته ای بودن جمعیت شناسی و بهره گیری از روشها، مفاهیم و تئوریهای سایر رشته های مرتبط می تواند بر نوع مطالعات جمعیت شناسی و کیفیت آنها تاثیر قابل توجهی داشته باشد. بعنوان مثال، استفاده از روشهای مردم شناسانه در بررسی های جمعیت شناختی می تواند کیفیت شناخت مسائل و نیز نوع تحلیل موضوعات جمعیتی که عمدتا از طریق روشهای جمعیتی بهره گرفته می شود را ارتقاء بخشد. با اینحال، با عنایت به پیشرفت و گسترش روشهای جمعیت شناسی در دنیا، بمنظور تخصصی نمودن مطالعات جمعیتی بایستی بکارگیری روشها و تکنیکهای جدید جمعیت شناسی در تبیین موضوعات جمعیتی سرفصل آموزش جمعیت شناسی قرار گیرد.
عدم توجه به برخی از حوزه های مطالعات جمعیتی در برخی از دوره ها ( نتایج جدول 12) بیانگر خلاءهای تحقیقاتی در این زمینه از مطالعات جمعیتی است. در مجموع موضوعات جمعیت و مسکـــــن، سیـــاست های جمعیتی و نیـــز جمعیت و آمـــوزش موضوعاتی هستند که مطالعات انـــــدکی پیــرامون آنها در دهه های گذشته به انجام رسیده است. علاوه بــر آن
موضوعاتی نظیرتحولات خانواده و سالخوردگی جمعیت و نیز رابطه برخی موضوعات جمعیتی با درنظرگرفتن قومیت ها و مذهب از جمله موضوعاتی هستند که طی چهار دهه گذشته تحقیقی پیرامون آنها به انجام نرسیده است. با توجه به تحولات آینده جمعیتی در آینده، موضوعاتی از قبیل تحولات خانواده، بهداشت تولید مثل و نیز تاثیر زنجیره امراض و بیماریها در سلامت و بقاء جمعیت، آینده باروری سطح پایین، افزایش امید زندگی و پیامدهای آن از جمله سالخوردگی جمعیت، موضوعات پیچیده مربوط به تحرکات و مهاجرتهای بین المللی توجه محققین را در آینده به خود جلب خواهند نمود. رشد و توسعه آموزش جمعیتی از یکسو، و بروز مسائل جدید جمعیتی در قرن آینده از دیگر سو، مستلزم خلاقیت و پویائی محققین و دانشجویان در مساله یابی و تحقیق در زمینه مسائل نوظهور جمعیتی در جامعه می باشد.
تحقیق حاضر گامی در جهت شناخت موضوعات مورد مطالعه جمعیتی توسط دانشجویان رشته جمعیت شناسی در کشور بود. هر چند آموزش و تحقیقات جمعیت شناسی در کشور در دهه های اخیر پیشرفت قابل توجهی داشته است، ولی تحولات اساسی در این رشته در سطح بین المللی در دهه های اخیر (پالونی 2002 لوکاس 1994) ضرورت بازنگری آموزش جمعیت شناسی در ایران بمنظور برنامه ریزی جامع آموزشی و تحقیقاتی در این رشته را بیش از پیش مبرهن می سازد...
سابقه مطالعات جمعیتی در ایران
روش بررسی
• رشته تحصیلی:
• مقطع تحصیلی:
• دانشگاه:
• دانشکده:
• سال هــــای مـــورد بررسی:
• محدوده مورد مطالعه:
• روش تحلیل اطلاعات:
جدول 1- محورهای مورد نظر در بررسی وضعیت تحقیقات جمعیت شناسی در ایران
یافته های تحقیق
توزیع پایان نامه ها به تفکیک جنس و مقطع تحصیلی
جدول شماره 2- توزیع درصد فراوانی پایان نامه ها برحسب مقطع تحصیلی به تفکیک جنس
توزیع پایان نامه ها برحسب رشته تحصیلی به تفکیک جنس
جدول3- توزیع درصد فراوانی پایان نامه ها برحسب رشته تحصیلی به تفکیک جنس
توزیع پایان نامه ها بر حسب موضوع به تفکیک جنس، مقطع تحصیلی و روش تحلیل
جدول 4 ـ توزیع درصد فراوانی پایان نامه ها بر حسب موضوع به تفکیک جنس و مقطع تحصیلی
جدول 5 ـ توزیع درصد فراوانی پایان نامه ها بر حسب موضوع و روش تحلیل مورد استفاده
محدوده مورد مطالعه پایان نامه ها
جدول 6- توزیع فراوانی پایان نامه ها بر حسب محدوده مطالعه
جدول 7 ـ توزیع درصد فراوانی پایان نامه ها برحسب محدوده مورد مطالعه به تفکیک روش تحلیل
جدول شماره 8- توزیع فراوانی پایان نامه ها برحسب موضوع به تفکیک محدوده مورد مطالعه
توزیع پایان نامه ها بر حسب دانشگاه و موضوع پایان نامه
جدول شماره 9- توزیع درصد فراوانی پایان نامه ها برحسب دانشگاه به تفکیک جنس
جدول شماره 10- توزیع درصد فراوانی پایان نامه ها بر حسب موضوع به تفکیک دانشگاه
توزیع پایان نامه ها بر حسب دهه
جدول شماره 11- توزیع درصد فراوانی پایان نامه ها بر حسب سال های مورد بررسی به تفکیک
جدول شماره12 - توزیع درصد فراوانی پایان نامه ها بر حسب دهه به تفکیک موضوع
منابع
الف) منابع فارسی
ب) منابع انگلیسی
مقاله تحلیلی بر پایان نامه های جمعیت شناسی ( مسائل گذشته و نیازهای آینده )
