لینک پرداخت و دانلود *پایین مطلب*
فرمت فایل:Word (قابل ویرایش و آماده پرینت)
تعداد صفحه:32
فهرست و توضیحات:
مقدمه
آجر
نظیر طاق کسری در غرب ایران قدیم
مراحل ساخت آجر عبارتند
انواع کوره های آجر پزی
کوره تنوره ای هوفمان و تونلی
استاندارد آجر در ایران
انواع آجر غیر رسی و اشکال آن
تولید آجر رسی
تورات پس از ذکر نام پسران نوح، سام و حام و یافث، و بر شمردن پسران و نوادگانی که از این 3 تن پس از طوفان زاده شدند می‌گوید: «... چون از مشرق کوچ کردند همواره‌ای در زمین شِنعار یافتند و در آنجا سکنی گرفتند و به یکدیگر گفتند بیایید خشتها بسازیم و آنها را خوب بپزیم، و ایشان را آجر به جای سنگ بود و قیر به جای گچ» (پیدایش، 11: 2، 3)؛ شِنعار نام عبرانی دشت اَرام است که در میانة رود فرات و دجله واقع بود و به نظر می‌رسد که مراد از شِنعار بخش شمالی بابل باشد (هاکس، 536). اگر به روایات تورات بتوانیم به لحاظ تاریخی استناد کنیم، تاریخ بسیار کهن ساخت و به کار بردن آجر در بین‌النهرین تأیید می‌گردد: در سومر توانگران کاخهای خود را با آجر می‌ساختند (دورانت،1/199)، در بابل خانه‌ها را بیشتر با خشت و گِل می‌ساختند، ولی خانه‌های ثروتمندان، معابد و برجهای انها (زیگوراتها ) از آجر ساخته می‌شد (همو، 1/381،382؛ اهری، 6ـ7). آجرهای یافت شده در شهر اور و زیگوراتهای بنا شده در سراسر مصبّ دجله و فرات و کرانه‌های خلیج‌فارس به شکل چهارگوش مسطح است و شباهت بسیاری به آجرهای امروزی دارد. در بنای عظیم و معروف برج بابل که پس از بارها ویرانی بار دیگر میان سالهای 2000 تا 1780ق‌م در همان جای ساخته یا مرمت شده، نزدیک به 85 میلیون آجر به کار رفته بوده است. آجرهای با.مانده و پراکندة این برج هنوز سخت و استوار و دارای ابعاد صافند، به گونه‌ای که آدمی گمان می‌برد که هم‌اکنون از کوره بیرون آمده‌اند (اهری، 7ـ9). تزیین بناها با آجرهای لعابدار در روزگار نبوکد نصر، در میان سالهای 2950 تا 2660ق‌م، نخستین مقابر از آجر و چوب ساخته شده است (اهری،5).
ایرانیان وارثان تمدن بابلی و آشوری، با آنکه مصالح ساختمانی بسیاری در دسترس داشتند از زمانهای بسیار کهن آجر را می‌شناختند و به کار می‌بردند. آجرهای به دست آمده در پازارگاد و تخت‌جمشید متعلق به سالهای 546 و 518 ق‌م (روزگار کوروش و داریوش هخامنشی) و نیز کشف آثار کورة آجرپزی از دورة پارتها (اشکانیان) مؤید این ادعاست (سپنتا، 85). گلاک تاریخ استفاده از آجر را در ایران به هزارة هفتم ق‌م می‌رساند (ص 387). معماران ایرانی از آجر آثار هنری بزرگی چون قصر شوش پدید آوردند و آجر لعابدار را به عنوان مادة اصلی تزیین به کار بردند و در شکل دادن آجر و پرداخت نقشهای برجستة آجری (رلیف ) به پایگاهی رسیدند که قابل تقلید نبود (اهری، 13؛ دورانت، 1/559). اینان با به کار گرفتن آجر در ساختمان به شیوه‌ای تازه در ساختن گنبد و بر آوردن طاقهای عظیم چون تیسفون دست یازیدند. ایجاد طاق کِسری در تیسفون که محقّقاً به فرمان شاپور اول میان سالهای 241 تا 272م ساخته شده (گدار، 245) با طاق تخم‌مرغی بلند و دهانه‌ای بیش از 25 متر، کاری بزرگ در معماری بوده است (اهری،13)ش.
در موهنجودارو در ساحل باختری سند و هاراپا (هَرَپا، در چند صد کیلومتری شمال موهنجودارو) و 4 یا 5 شهر برجسته و بسیار کهن که در 1924م از زیر خاک بیرون آورده شد، صدها خانه و دکان آجری وجود دارد که برخی از آنها چند طبقه است و تاریخ آنها به 5 هزار سال پیش می‌رسد (دورانت، 2/573، 578، 835؛ اهری، 14ـ 15).
در چین، بناهای آجری دیرتر از سرزمینهای دیگر به راه تکامل افتاد. از دورة دودمان هان (206ق‌م ـ 211م) آجرهای آراسته به تصاویر و نقشهای برجسته و نقر شده برای تزیین بناها به ویژه مقادیر به کار گرفته شد (اهری، 16). پاگوداها (بناهای دینی بودایی) نیز در چین از آجر، ولی بر پایة سنگی، ساخته می‌شد. کهن‌ترین پاگودای موجود، در ایالت هونان، در 523م پدید آمد. مواد ساختمانی در چین اساساً آجر و چوب است؛ سنگ برای پی و آجر برای نمای بیرونی، خشت‌خام برای سقف، آجرکاشی برای پوشش بام و چوب برای ستونها و دیوارها... (دورانت، 3/1009، 1010 1011. )
معماری اسلامی، در سرزمینهای شرقی مانند عراق، هند، و به ویژه در ایران، به شیوه‌ای استادانه و تحسین‌آمیز از آجر به عنوان مادة اصلی بنا و تزیین بهره برد. آجرهای لعابدار با رنگهای درخشان فیروزه‌ای و آبی و سبز در سده‌های نخستین اسلامی و اندکی بعدتر کاشی معرق و 7 رنگ توانستند بر محدودیتی که منع صورت‌سازی در تزیین پیش آورده بود (عصار، 5 ـ19؛ وزیری، 2/185) هنرمندانه پیروز آیند (اهری، 21). اهمیت کاربرد آجر در بناهای عهد اسلامی در ایران تا بدانجاست که برخی از پژوهشگران معماری اسلامی مان کرده‌اند که می‌توان بر مبنای جدولی از اندازه‌های آجر که در دوره‌های مختلف به کار برده شده تاریخ آثار معماری اسلامی ایران را تعیین کرد (ویلبر، 51). تنوع اندازه و رنگ و جنس آجرها حکایت از این دارد که این ماده ساختمانی همچنان در سراسر ایران تهیه می‌شده است و ایرانیان از همان سده‌های نخستین اسلامی به سنت دیرینة خود در آجرپزی و آجرکاری بسیار استاد بوده‌اند، ولی عنایت به تزیین بناهای آجری به صورت گسترده‌تر از دورة غزنویان (267ـ433ق/881 ـ1042م) آغاز گردید و در عصر سلجوقیان، به ویژه در روزگار ملکشاه و سنجر (498ـ522ق/1105ـ1157م)، به اوج کمال خود رسید (سپنتا، 86 ـ87). چند نمونة کهن از بناهایی که در ایران و سرزمینهای زیر نفوذ هنر ایران، آجر در آنها فقط به صورت مادة اصلی ساختمان یا به صورت مادة اصلی و تزیین با هم و یا تزیینی جسمی به کار رفته است: مسجد بزرگ سامرا، مسجد ابودلف (هر دو در عراق)، گنبد قابوس، مقبرة امیراسماعیل سامانی در بخارا، پیر علمدار در دامغان، گنبد تاج‌المُلک در اصفهان و گنبد سرخ در مراغه (همانجا؛ گدار، 356ـ370)
در اروپا به تقلید از روش تولید رومیها کار آجرسازی میان قرون 1ـ7ق/7ـ13م در سرزمین فلاندر (هلند و بلژیک امروز) رونق گرفت و تا امروز یکی از پیشه‌های اقتصادی است. بناهای بی‌شمار از آجر به رنگهای گوناگون نشانی بر رواج این مادة ساختمانی در این سرزمین‌هاست (اهری، 89 ـ90). رومیها این پیشه را به انگلستان نیز بردند و انگلیسیها نخستین ملتی بودند که از روشهای جدید برای تولید صنعتی آجر و سفال سود جستند. جان‌اشترینگتون در 1610م برای شکل دادن به گِل رس پرسهای استوانه‌ای به کاربرد و سپس کارل اشلیکیزن در 1854م گامی بزرگ‌تر در جهت ساخت ماشینهای پرس امروزی برداشت (اهری، 89 ـ91).
تحقیق درباره خشت و آجر
